Tíminn - 28.09.1986, Blaðsíða 16

16 Tíminn
Sunnudagur 28. september 1986
BARNSMORÐIN
A SKARASTÖÐUM
Fyrir rúmri öld
varð uppvíst
um þessi hrylli-
legu grimmdar-
verk, sem enn
eru talin með
fádæmum í
réttarsögu hér
á landi.
Þann 12. nóvember fyrir 122 árum, þ.e. árið 1864 var dómur
kveðinn upp að Geitaskarði í Húnavatnssýslu sem mönnum
nú þætti harla strangur. 26 ára gömul stúlka og 27 ára
karlmaður voru bæði dæmd til að höggvast og höfuð þeirra
setjast á stjaka að fornum sið.
En hver var sá glæpur sem refsa varð með slíkum hætti?
Stór hefur hann verið, því í desember 1866 staðfestir hann
Hæstiréttur í Kaupmannahöfn. Þegar við heyrum málsatvik
liggur líka við að okkur þyki slíkur strangleiki ekki með öllu
óskiljanlegur, enda allt málið blandað svo fáheyrðri grimmd
að ódæmalegt er.
En hverfum nú aftur til ársins 1863 og kynnum okkur fólk
og heimilishagi að Skárastöðum í Húnavatnssýslu.
Einar lagði barnið í rúm móðurinnar og réði það af dögum með því að leggja þumalfingrinum
á ennið hægra megin utarlega ofan við augnabrúnina...
ETTA ár bjó þar bóndi
nokkur, Jón Einarsson að nafni,
sextugur að aldri. Hann var
tvíkvæntur og hafði átt fimm
börn með fyrri konu sinni, er nú
voru hjá honum á Skárastöðum.
Þar á meðal voru tveir synir,
Einaí 26 ára og Guðmundur 27
ára, en líka dæturnar Þórey 18
ára og Mildríður 15 ára. Þá var
á heimilinu niðursetningur, 11
ára drengur að nafni Guðni.
Síðari kona Jóns hét Guðrún
Illugadóttir, 44 ára og áttu þau
saman tvær dætur ungar, sem
ekki koma við þessa sögu.
Sauðaþjófnaður
og hórdómur
Þeir feðgarnir Jón og Einar
voru lítil fyrirmynd í héraði
sínu, því þeir urðu báðir uppvís-
ir að sauðaþjófnaði, sem Guð-
rúnu konu Jóns var snemma
kunnugt um. Hafði hún tvívegis
orðið vitni að því sumarið og
haustið 1863 að þeir feðgar
tóku kindur úr annarra fé og
skáru á laun til matar heima við.
Var Guðrúnu þetta mikill þyrnir
í augum, þótt ekki fengi hún að
gert eða þyrði frá að segja, en
þeir feðgar báðir ofstopamenn
og illir viðskiptis, ef þeim mislík-
aði.
En fljótt kom í ljós að Guð-
rúnu var ætlað að afbera fleira
en þetta. Á heimilið höfðu ráðist
tvær vinnukonur, þær Margrét
Gunnlaugsdóttir, 28 ára og Guð-
björg Guðmundsdóttir, 26 ára.
Höfðu þær ekki verið ýkja lengi
á heimilinu, þegar húsfreyja
veitti því athygli að báðar voru
teknar að þykkna undir belti.
Áttu eftir að rísa af þessu hin
ægilegustu glæpamál. Segir hér
fyrst af stúlkunni Guðbjörgu
Guðmundsdóttur.
Með komu hennar á heimilið
virðist allur friður hafa horfið af
heimilinu á Skárastöðum. Jón
Einarsson var sextugur að aldri
og kona hans Guðrún 16 árum
yngri, en þegar hin unga vinnu-
stúlka kom á heimilið héldu
karlinum engin bönd. Á grasa-
fjalli um sumarið leggst vinnu-
konan með húsbónda sínum og
frá þeirri stundu var Guðrún
Illugadóttir orðin hornreka á
eigin heimili. Varð hún meira að
segja fyrir misþyrmingum af
hálfu manns síns. Eitt kvöld
þetta sumar var vinnumaður á
heimilinu, Jóhann að nafni,
kvaddur til að bjarga húsfreyj-
unni, er maður hennar hafði
slegið hana niður úti á túni og
stóð yfir henni og sparkaði í
hana.
Á jólaföstu trúði Guðbjörg
húsmóður sinni svo fyrir því að
hún væri orðin ólétt og mundi
hún aldrei lýsa föður að barninu
annan en þann rétta - Jón Ein-
ársson.
Guðbjörg svaf í sama rúmi og
yngstu dætur Jóns af fyrra hjóna-
bandi, Þórey og Mildríður, og
fór það ekki fram hjá þeim er
faðir þeirra var að laumast undir
sængina hjá ungu vinnukonunni
um nætur. Var það eitt sinn að
Jón sparn svo fast í andlit Mild-
ríði í ástarhitanum að hún fékk
óstöðvandi blóðnasir. Dæturnar
vissu vel að Guðbjörg var ólétt
orðin eftir föður þeirra.
Barninu fyrirkomið
En þegar kom fram á Góu tók
Guðbjörg skyndilega upp á því
að þverneita því við Guðrúnu
húsfreyju að hún væri ólétt. Tók
hún að klæða af sér þungann,
fór jafnan í sokka og úr þeim
standandi og á annan hátt reyndi
hún að láta líta svo út að hún
væri kona heil. Skorinn hafði
verið kálfur á bænum og blóðið
úr honum látið standa í krukku
í skáp yfir rúmi Guðrúnar hús-
freyju. En er á leið tók Guðrún
eftir því að það lækkaði í krukk-
unni. Hana grunaði að Guð-
björg mundi nota blóðið til þess
að rjóða með nærföt sín, svo
fólk héldi að hún hefði á
klæðum.
Á vinnuhjúaskildaga fluttist
hún burt af bænum og réðist í
vist að Ytri-Reykjum. Var þá sú
kona farin af heimilinu sem
mestum deilum hafði valdið
milli hjónanna, en lítið batnaði
samlíf þeirra samt.
En mjög hefur Guðrún hús-
freyja orðið undrandi þegar
Guðbjörg kom í heimsókn á sitt
gamla heimili um sumarið. Fyrr-
verandi vinnukona hennar var
orðin tággrönn! Sagði Guðrún
húsfreyja að hún skyldi ekki
eiga þann vin er hún gerði þetta
fyrir oftar. Viðurkenndi Guð-
björg þó ekkert og gekk útí fjós
þar sem hún sat einsömul um
stund, en sneri svo aftur hnuggin
og grátbólgin. Nokkru síðar
lagði hún af stað til grasa ásamt
annarri stúlku frá Ytri-Reykjum
og Jóni bónda.
Það sem í rauninni hafði gerst
var það að Jón bóndi varð hinn
versti við Guðbjörgu er hann
frétti að hún væri ólétt. Vildi
hann fyrst neita faðerninu og
vildi láta hana lýsa vinnumann
sinn föður að því, en Guðbjörg
neitaði. Brá hann þá á það ráð
að hvetja hana til þess með
ýmsu móti að „láta barnið ekki
koma í ljós.“ Var Jón stundum
svo hugstola að hann hótaði að
fremja sjálfsmorð ef barnið
fæddist, en Guðbjörg bað hann
með faðmlögum og fögrum orð-
um að gera það ekki.
Á Ytri-Reykjum svaf hún hjá
einni vinnukvennanna. Þrem
vikum eftir að þangað kom
kenndi hún fæðingarhríðanna
um nótt. Staulaðist hún þá fram
á tún og ól þar meybarn. Hún
hafði engin verkfæri með sér og
sleit naflastrenginn og fór þá
barnið að gráta. Vafði hún það
í klútrýju, án þess að binda fyrir
strenginn og hélt því svo í kjöltu
sinni, þar til það var dáið. Síðan
gróf hún það í mold með berum
höndunum.
Nokkrum dögum síðar kom
hún aftur á staðinn og hafði með
sér reku. Hún tók upp barnið og
gróf það á ný skammt frá beitar-
húsunum á Ytri-Reykjum. Kom
þá yfir hana æði svo hún vissi
ekki hve lengi hún var að þessu
né hvar hún hafði grafið barnið.
Gröf þess fannst raunar aldrei,
þrátt fyrir mikla leit.