Tíminn - 14.02.1987, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 14. febrúar 1987
Bændasamtökin 150 ára
Á þessu ári eru liðin 150 ár frá
stofnun varanlegra búnaðarsam-
taka á íslandi. Áldur Búnaðarfé-
lags íslands er talinn til þess að á
árinu 1837 var stofnað fyrsta bún-
aðarfélag hér á landi „Suðuramts-
ins húss- og bústjórnarfélag" er
nokkru síðar var tekið að kalla
Búnaðarfélag Suðuramtsins. Arið
1899 var starfsemin færð út til alls
landsins er fulltrúar allra amtanna
stofnuðu Búnaðarfélag íslands og
gengu sjóðir Búnaðarfélags Suður-
amtsins til þess.
Starfsemin hefur verið samfelld
í þessi 150 ár og frá Búnaðarfélag-
inu eða starfsemi þess hafa sprottið
flest félög og margar stofnanir er
nú vinna fyrir bændur og landbún-
aðinn.
Raunar eru nú aðeins tveir dagar
til upphafs þessa merka afmælis
því að hinn fyrsti fundur sem
haldinn var til að stofna félagið var
28. janúar 1837 „á burðardegi vors
allranáðugasta konungs Friðriks
sjötta". Hinn síðari stofnfundar-
dagur var 8. júlí í lestatíðinni er þá
þótti hentugur fundartími fyrir
bændur.
Hér verður þessi saga ekki frekar
rakin en það er ætlun Búnaðarfé-
lags íslands og bændasamtakanna
að minnast þessa með ýmsum hætti
á árinu.
Saga Búnaðarfélagsins einkum
síðustu 50 árin hefur verið rituð
og mun væntanlega koma út í
myndarlegri bók.
Landbúnaðarsýning verður
haldin í Víðidal við Reykjavík
með höfuðaðsetri í Reiðhöllinni
sem þar er nú að rísa. Það varðar
heiður bændastéttarinnar að þar
komi fram með myndarlegum hætti
hver er máttur lífs og moldar, sem
stéttin virkjar og er ein af grund-
vallarforsendum þess að búið er og
lifað í þessu landi.
Búnaðarþing og aðrar bænda-
samkomur munu og minnast þessa
með viðeigandi hætti.
Rétt er að líta til baka
Það er full ástæða fyrir þjóðina
að líta til baka og kynnast því hvar
hún stóð fyrir tveimur-þremur eða
fjórum mannsöldrum og bera sam-
an við það hvar við stöndum nú.
Ætli þeir séu margir sem gera sér
grein fyrir því að fyrir rúmum 150
árum mun ekkert flutninga- eða
farartæki á hjólum hafa verið til í
sjálfri höfuðborg landsins Reykja-
vík. En það er í frásögur fært að til
stóð árið 1828 að leggja vegar-
spotta að mógröfum bæjarins og
auðvelda með því eldiviðarútveg-
un. Til vegagerðarinnar þótti
bráðnauðsynlegt að kaupa kerru
og frekar tvær en eina. En kerrur
voru ekki gefnar og kostuðu hver
hátt í þrjú kýrverð. Borgarar og yf-'
irvöld Reykjavíkur sáu enga leið til
að leggja í þann kostnað og sóttu um
styrk til konungs til að standa
straum af þessari fjárfestingu.
Beri menn þetta saman við bíla-
fjölda þann sem nú þýtur um götur
og vegi.
Fyrir réttum hundrað árum var
það hin merkasta búnaðarnýjung
að fá nýja Ijái sem hægt var að
kalddengja og með þeim mátti slá
allt að því þriðjungi meira en þeir
gömlu sem elda þurfti á hverjum
morgni..
Beri menn þetta saman við hey-
skapartæknina nú. Fyrir um 80
árum þurfti um 60-70% af vinnuafli
þjóðarinnar til að afla matar fyrir
landsmenn sem að mestu var inn-
lendur. Þá var víða skortur í búi.
Nú er það um eða innan við 6% af
vinnuaflinu sem aflar um helmings
af því sem við neytum og leggur
þjóðarbúinu auk þess til veruleg
verðmæti önnur svo sem hráefni til
iðnaðar eða beint til útflutnings.
Nú framleiða þessir fáu sem enn
stunda það að sjá okkur fyrir
frumþörfunum allt of mikið og það
er höfuðvandinn.
Við erum ekki einir á báti
Þessi saga hefur gerst hér eins og
með öllum þjóðum sem hafa náð
því að verða bjargálna og geta nýtt
sér þekkingu sem aflað hefur verið
og þá margháttuðu tækni, sem af
henni hefur sprottið.
Nú berjast allar slíkar þjóðir við
„vanda“ sem stafar af offram-
leiðslu matvæla.
Við erum þar síður en svo einir
á báti. Tæknin hefur aukið fram-
leiðsluna hraðar og meira en fé-
lagslegar aðstæður hafa breyst.
Samþjöppun byggðar og vandamál
dreifbýlis vegna þess að þjónustu-
greinarnar dragast að stórborgum
en framleiðsluhéruðin verða eftir
með of fábreytt atvinnulíf eru sam-
eiginleg vandamál nær allra iðnað-
arríkja.
Reynt er að bregðast við þessu
með margháttuðum ráðstöfunum
til þess að stuðla að jafnvægi í
byggðum landanna. Þar erum við
síður en svo öðrum þjóðum fremri.
Ef nokkuð er hafa slíkar ráðstafan-
ir verið meira gagnrýndar hér en í
hliðstæðum löndum.
Landbúnaðarer
hvarvetna verndaður
Vissulega nýtur íslenskur land-
búnaður verndar gagnvart inn-
flutningi í flestum greinum að
kalla. Á þessu eru þó verulegar
gloppur. Þó að ekki sé heimilt að
flytja inn kjöt eða mjólkurvörur
búa innlendu kjötframleiðslugrein-
arnar við samkeppni við greinar
sem byggja á innflutningi á stórlega
niðurgreiddum fóðurvörum sem
seldar eru úr offramleiðslubirgðum
á svonefndum heimsmarkaði. Á
þessu eru litlar hömlur í reynd.
Varðandi útflutningsmöguleika
okkar verðum við að horfast í augu
við það að við þurfum að keppa á
yfirfullum mörkuðum þar sem
heimaframleiðslan er niðurgreidd
með margháttuðum styrkjum og
hins vegar við vörur eins og nýsjá-
lenskt kjöt sem framleitt er við
heimsins bestu aðstæður. Eina von
okkar er að geta fengið hærra verð
en aðrir á grundvelli þess að vörur
okkar þyki betri og eða að þær
njóti sérkjara. Að sjálfsögðu er
þetta alis ekki útilokað og er tví-
mælalaust rétt að leita fyrir sér
með skipulegum hætti og gefa ekki
upp von um að úr geti ræst.
Mikilvægt er að gera sér grein
fyrir því að hér hefur í stórum
dráttum verið fylgt hliðstæðri land-
búnaðarstefnu og hjá þeim þjóðum
sem næstar okkur eru og eða búa
við hliðstæð þjóðfélagslegskilyrði.
Sama er hvort er iitið til Evrópu-
bandalagsins, Norðurlandanna eða
t.d. Bandaríkjanna.
Hér ber einkum að líta á að
landbúnaður er hvarvetna vernd-
aður atvinnuvegur gagnvart sam-
keppni utanað bæði með tollum og
ýmiss konar innflutningshömlum
og stórfelldum stuðningi sem veitt-
ur er með ýmsum hætti til innlendr-
ar framleiðslu.
Við breytum ekki
stefnu annarra þjóða
Það tjóar einfaldlega ekki fyrir
okkur Islendinga að segja að svona
ætti þetta ekki að vera. Óhugsandi
er ef við ætlum okkur að hafa hér
landbúnað, sem sinnir þörfum
þjóðarinnar fyrir þær vörur sem
hér eru skilyrði til að framleiða,
annað en að veita honum þá vernd
og hliðstæðan stuðning og veittur
er landbúnaði annarra sambæri-
legra þjóða.
Allur beinn samanburður á
stuðningi við landbúnað í öðrum
löndum er erfiður. Svo flókin eru
þau mál en allt sem athugað hefur
verið í því efni bendir til þeirrar
niðurstöðu að hér sé opinber
stuðningur við landbúnað minni og
það verulega mikið minni en hjá
öðrum sambærilegum þjóðum.
Þetta er ekki sagt til þess að
krefjast endilega meiri framlaga
hér heldur til þess að undirstrika
hve vonlaust það væri ef hér ætti
að fylgja allt annarri stefnu en í
þeim löndum sem næst okkur
standa.
Við breytum ekki umheiminum.
hvers vegna geta menn spurt, hefur
þessi stefna orðið ríkjandi?
Einfaldasta svarið er að þjóðirn-
ar telja það varða miklu fyrir
þjóðarhag og þjóðaröryggi að hafa
öflugan landbúnað þó að það kosti
tilfærslu fjármuna innan hagkerfis-
ins.
Hjá öðrum þjóðum er
landbúnaðurinn talinn
tryggja öryggi. Hér býr
hann við ofríki
Fyrir utan allt sem veit að félags-
legum þáttum, allt er veit að
byggðamálum og atvinnulífi í
dreifbýli þykir öðrum þjóðum mik-
ið um það vert að tryggja öryggi
fólksins ef aðflutningar teppast af
einhverjum ástæðum. Þetta hafa
verið á íslensku nefndar hagvarnir
- og má telja sem einn mikilvæg-
asta þátt almannavarna. Hér hefur
þessu lítill, sem enginn gaumur
verið gefinn á meðan aðrar þjóðir
gera um það ýtarlegar áætlanir
hvernig við skuli bregðast og gegnir
þar landbúnaðarframleiðslan meg-
in hlutverki.
Hér býr landbúnaðurinn við of-
ríki aðila, á vinnumarkaði sem
ekki telja sig einu sinni þurfa að
kynna sér forsendur mála áður en
þeir krefja ríkisstjórnina um að-
gerðir gegn skynsamlegri landbún-
aðarstefnu í sambandi við kjara-
samninga sína. Engin rök hníga að
því að það sé neytendum í hag að
hafa framleiðslu einnar greinar
skipulagslausa og í því ófremdar-
ástandi sem því fylgir. Bændur
hafa ekki þann hátt á í kjarasamn-
ingnum sínum að krefjast þess að
aðrir starfshópar megi ekki njóta
verndar í landslögum gagnvart of-
framboði og undirboðum.
Einum stjórnað á meðan
aðrír spila frjálst
Það er Ijóst að sauðfjár- og
kúabændur hljóta að una því illa
að búa við stranga stjórn á fram-
leiðslu sinni meðan aðrir fá að
keppa við framleiðslu þeirra með
vörum sem í reynd eru stórlega
niðurgreiddar og keyptar á undir-
boðsmörkuðum.
Það þarf heldur engan að undra
þó að nú heyrist hljóð úr sveitum
og ekki æpi allir eftir nótum. Það
hlýtur að koma við menn þegar
verið er að skipta of litlu á milli of
margra. Það ber ekki að skilja
þetta svo að bændur séu of margir
þeir eru það ekki til að halda við
byggð og samfélagi sveitanna held-
ur er það hinn blákaidi veruleiki að
markaðir fyrir afurðir sauðfjár og
nautgripa og raunar allrar kjöt-
framleiðslu eru of þröngir.
Þó að sjálfsagt sé að halda áfram
að reyna að afla erlendra mark-
aða verður að horfast í augu við
það að þar munu ekki gerast
kraftaverk a.m.k. ekki alveg á
næstunni. Mikið mikilvægara er að
standa vörð um og treysta innlenda
markaðinn. Aðþvíverðurað vinna
ötullega og með stórauknu afli.
Þar er til mikils að vinna.
Því betur eigum við
önnur tækifæri
Því betur höfum við aðra mögu-
leika og þá vænlega. Við höfum
möguleika til að byggja upp bú-
greinar og atvinnustarfsemi í sveit-
unum sem fyllilega geta fyllt í
skörðin. Búgreinar sem eru sam-
keppnishæfar á heimsmarkaði og
munu skila þjóðinni verulegum
gjaldeyri og styrkja þjóðarhag.
Þó að fleira geti komið til nefni
ég hér aðeins þrjár greinar, loð-
dýrarækt, fiskeldi og ferðaþjón-
ustu. Þó að áhætta fylgi loðdýra-
ræktinni, eins og reyndar öllum
öðrum nýgreinum er alveg ljóst að
hún er langt um vænlegri útflutn-
ingsatvinnuvegur en t.d. sauðfjár-
rækt. Það mætti því veita henni
mikinn stuðning á meðan verið er
að byggja hana upp. Skynsamlegra
er að verja fjármunum til þess en
að nota þá til útflutningsbóta á
vörur sem fæst sorglega lítið fyrir.
Það er fyllilega raunsætt að
stefna að því að á næstu árum
aukist loðdýraræktin í það að verða
atvinnuvegur 1200-1500 bænda.
Leiða má að því rök að því fleiri
sem stunda loðdýrarækt í hverju
héraði því betri verða rekstrarskil-
yrði hennar og því betri árangurs
er að vænta. Því má vissulega
vænta verulega batnandi árangurs
í loðdýraræktinni.
í fiskeldi eru möguleikar þegar á
heildina er litið jafnvel enn meiri
en í loðdýrarækt. Þar erum við
hins vegar að þróast og sveitir
og héruð verða áfram að byggja á
hefðbundnum búskap fyrst og
fremst.
Umfram allt þarf að lengja þann
aðlögunartíma sem gefst til að
breyta búháttum, byggja upp ný-
greinar og hagræða framleiðslunni
eftir ástæðum á landssvæðum.
Ekkert hérað þarf, eða á að tæmast
af fólki.
Vinna þarf ötullega að því að
gera framleiðsluna fjölbreyttari og
standa vörð um innlendan markað
fyrir innlenda framleiðslu. Um það
þarf að skapast þjóðarsátt.
Jónas Jónsson, búnaöarmálastjóri:
Horfur í landbúnaði
Flutt sem búnaðarþáttur 20.01. 1987