Tíminn - 19.02.1987, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 19. febrúar 1987
Tíminn 7
VETTVANGUR

Af umhverfismálum
Nú eins og endranær eru hvers
konar umhverfismál ofarlega á
baugi innan Framsóknarflokksins.
Það er mjög eðlilegt þar sem
flokkurinn hefur jafnan kennt sig '
við græna litinn í litrófinu. Verið
talinn grænn flokkur.
Þessum málaflokk er stundum
skipt í tvennt, ytri umhverfismál
og innri umhverfismál. Ég ætla í
fyrstu að fjalla um þau ytri.
Þrátt fyrir það að við búum á
afskekktri og fámennri eyju úti í
reginhafi er okkur skylt að fylgjast
með þeim mikla vanda sem flestar
þjóðir eiga við að stríða vegna
mengunar andrúmsloftsins og næg-
ir að minna á eyðingu skóga í
Evrópu í því sambandi.
Mengun af útblástri bifreiða er
eitt vandamálið og nú nýverið var
ástandið í sumum borgum V-
Þýskalands svo alvarlegt af þessum
sökum, að í tvo daga í röð var
bannað að aka um á einkabifreið-
um.
Fyrir nokkrum misserum var
gerð athugun á mengun af bifreið-
um í ýmsum borgum Evrópu og
kom þá í ljós, að ástandið í Reykja-
vík var síst betra en annars staðar,
enda tökum við sveitafólkið eftir
því þegar við heimsækjum höfuð-
borgina okkar, að við þurfum sí og
æ að vera að þvo okkur um hend-
urnar.
Frá Noregi heyrum við um
mengun af völdum fiskeldis enda
er vesturströnd Noregs af náttúr-
unnar hendi mjög lokuð fyrir úthafs-
straumum. Skerjagarðurinn gefur
Norðmönnum sérstakar aðstæður
til hafræktar (havbruk) en hefur
jafnframt í för með sér þetta
vandamál.
Hér á Eyjafjarðarsvæðinu hefur
mengun frá stóriðju verið mikið til
í sumum þorpum og
bæjum hefur nánast
orðið bylting hvað
þessi mál varðar á ör-
fáum árum. Þar hefur
verið plantað trjám,
götur malbikaðar og af-
markað ákveðið úti-
vistarsvæði fyrir al-
menning.
umfjöllunar á undanförnum árum
og sýndist sitt hverjum.
Sennilega voru þó flestir sam-
mála um það, að ef niðurstöður
rannsókna leiddu í ljós verulega
mengunarhættu, þá væri álver við
Eyjafjörð út í hött. Nú er þessi
framkvæmd ekki lengur inni í um-
ræðunni og verður að öllum líkind-
um ekki næstu árin, þannig að
ástæðulaust er að viðhafa há-
stemmdar yfirlýsingar um málið að
svo stöddu.
Það sem okkur fslendingum hrýs
hvað mest hugur við varðandi þessi
mál er hugsanleg mengun hafsins
umhverfis landið. Hvar værum við
stödd ef þar yrði stórslys og útflutn-
ingur okkar á fiski yrði fyrir áfalli
eða ég tala nú ekki um ef hann
legðist af? (Það er kannski ljótt að
setja þá hugsun á prent sem stund-
um kemur upp í huga mér, en hún
er sú að það þyrfti slys af slíku tagi
til þess að íslendingar allir sem
einn áttuðu sig á því á hverju við
lifum og af hverju við höfum
gjaldeyristekjur).
Margt fleira væri ástæða til að
nefna varðandi mengunarmál en
ég læt það ógert að þessu sinni.
Öllum hlýtur að vera ljóst að mikil
verðmæti geta farið í súginn ef ekki
er rétt á málum haldið og því
leggur Framsóknarflokkurinn
áherslu á að fylgja þarf ströngum
Núverandi ríkisstjórn
ákvað snemma á
starfsferli sínum að
komið skyldi á sam-
ræmdri heildarstjórn
umhverfismála undir
forustu félagsmálaráð-
herra. Þrátt fyrir þá
ákvörðun hefur niður-
staðan orðið sú að ein-
stakir ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins hafa
verið ófúsir til þess að
láta nokkra málaflokka
úr eigin ráðuneyti og
snúist gegn öllum til-
lögum félagsmálaráð-
herra.
reglum um umgengni og nýtingu
lands, lofts og lagar.
Innri umhverfismál gætum við
nefnt þau mál sem snúa að hvers
konar útivist, umgengni og snyrti-
mennsku í sveitum og bæjum. Eitt
af því sem hefur veruleg áhrif á
andlega og líkamlega velferð fólks
er möguleiki þess á að stunda
útivist í fögru umhverfi.
Á undanförnum árum hefur víða
verið tekið til hendinni til að gera
umhverfið meira aðlaðandi fyrir
manneskjuna. f sumum þorpum
og bæjum hefur nánast orðið bylt-
ing hvað þessi mál varðar á örfáum
árum. Þar hefur verið plantað
trjám, götur malbikaðar og af-
markað ákveðið útivistarsvæði fyr-
ir almenning.
Sömu sögu er að segja um sveita-
bæi, þarhafaorðiðmiklarframfar-
ir í umgengni og sveitarstjórnir
virðast vera orðnar meira meðvit-
aðar um allt sem viðkemur um-
gengni. Þetta er þróun í rétta átt,
en betur má ef duga skal.
Nýlega lögðu 8 þingmenn Fram-
sóknarflokksins fram tillögu til
þingsályktunar um samræmda
heildarstjórn umhverfismála. Meg-
intilgangur tillöguflutningsins er
sá, að sameinuð verði innan eins
ráðuneytis yfirstjórn helstu þátta
umhverfismála. Hugmyndin er sú
að innan félagsmálaráðuneytis
verði sérstök skrifstofa sem hafi
með þessa málaflokka að gera og
eftir það nefnist ráðuneytið um-
hverfis- og félagsmálaráðuneyti.
Eins og nú háttar skiptist yfir-
stjórn þeirra málaflokka, sem eðli
málsins samkvæmt ættu að teljast
til umhverfismála milli margra
ráðuneyta.
Núverandi ríkisstjórn ákvað
snemma á starfsferli sínum að
komið skyldi á samræmdri heildar-
stjórn umhverfismála undir forustu
félagsmálaráðherra. Þrátt fyrir þá
ákvörðun hefur niðurstaðan orðið
sú að einstakir ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins hafa verið ófúsir til
þess að láta nokkra málaflokka úr
eigin ráðuneyti og snúist gegn öll-
um tillögum félagsmálaráðherra.
Þess vegna er áðurnefnd þings-
ályktunartillaga komin fram.
Varðveisla umhverfisgæða á
ekki að fela í sér boð og bönn á
öllum sviðum heldur virkt eftirlit
sem stuðlar ýmist að verndun eða
hófsamri nýtingu náttúru og auð-
linda með tilliti til langtímamark-
miða. Það hlýtur því að vera til
mikilla bóta að eitt ráðuneyti fari
með heildarstjórn umhverfismála,
á það leggjum við framsóknar-
menn áherslu.
Valgerður Sverrisdótfir.

lllllll 1111 VEIÐIHORNIÐ ‘ llllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllilll^^ lllllllllllllllllllllllllllllll 111111111111111 lllllllllllllllllllllllllll IIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIllllllllllllllllllllllllll llllllllllllllllllllllllllllllllllUlllllllllllllllllll
Nytjar Veiðivatna í hendur Skaftár-
tungumanna
Það urðu áreiðanlega félögum í
Veiðifélagi Landmannaafréttar mik-
il vonbrigði þegar dómur féll í auka-
dómþingi fyrir nokkru. Þá var Skaft-
ártungumönnum dæmdur umráða-
réttur að unganum úr veiðiaðstöð-
unni í Veiðivatnaklasanum. Upphaf
þessa máls má rekja til kröfu Skaft-
ártunguhrepps um að mörk milli
afréttar þess hrepps og tveggja
hreppa í Rangárvallasýslu og tveggj a
jarða í Rangárvallahreppi yrðu
ákveðin með dómi.
Séu mörkin sem dómþingið ákvað
athuguð með tilliti til Veiðivatna-
svæðisins, kemur í ljós, að flest
bestu veiðivötnin lenda austan lín-
unnar eða í hendur Skaftártungu-
mönnum. Þannig er ástatt um besta
veiðivatnið í klasanum Stóra-
Fossvatn. Þá má nefna Stóra-Skála-
vatn, Litla-Skálavatn, Litlasjó,
Litla-Fossvatn og Ónýtavatn. Auk
þess eru á svæði austan línu: Hraun-
vötn, Grænavatn og einnig verða
Skaftártungumenn aðilar að Þór-
isvatni, þar sem línan fer yfir innsta
hluta botnlangans hjá Útigöngu-
höfða. Þá liggur línan yfir Langa-
vatn, svo að báðir aðilar eiga þar
veiðirétt.
Á sínum tíma urðu málaferli
vegna deilna um veiðirétt þar sem
ýmsir töldu að vötnin á afréttinum
væru opin öllum til afnota. Á tíma-
bili virtist þessi skoðun vera býsna
útbreidd, enda þótt engin slík
silungsvötn séu til í landinu, sbr.
ákvæði lax- og silungsveiðilaga og
eldri ákvæði, vatnalög frá 1923.
Áhugi kom þá fram hjá bændum í
Landssveit að koma á veiðifélagi um
vötnin á Landmannaafrétti. Af
þessu varð þó ekki þar sem óvissa
ríkti um hverjir hefðu veiðiafnotin í
vötnunum. Véfengdurvareinkarétt-
ur Landmanna, sem þeir sjálfir töldu
sig eiga, til veiða í vötnum á afréttin-
um. Þar áttu hlut að máli bændur í
Holtahreppi og Rangárvallahreppi.
Stjórnvöld báru ekki brigður á
rétt bænda gagnvart veiðinni og
öðrum búskaparnytjum á afrétti, en
töldu hins vegar að ríkið ætti afrétt-
arlandið. Hæstaréttardómur í árslok
1981 hafnaði eignarréttskröfu ríkis-
ins um afréttinn vegna skorts á
lagagrundvelli. Alþingi á því næst
leik, setning löggjafar um þessi efni,
ef lyktir eiga að fást um það hver eigi
afréttarlandið.
Með dómi Hæstaréttar 1955 var
ákveðið, að íbúar Landmanna-
hrepps, Holtahrepps og býlanna Næf-
urholts og Hóla í Rangárvallahreppi
hefðu sameiginlgan veiðirétt í
vötnunum, enda þótt Hæstiréttur
teldi eignarrétt þessara aðila ekki
sannaðan. Þetta leiddi síðar til þess
að umræddir aðilar stofnuðu veiði-
félag um vötnin árið 1965 og voru
aðilar frá 103 jörðum úr fyrrgreind-
um hreppum.
Veiðifélag Landmannaafréttar
hefur frá byrjun til þessa staðið fyrir
útleigu á veiðivötnunum og stundað
fiskirækt. Þá hefur félagið búið í
haginn fyrir veiðimenn með því að
koma þar upp aðstöðu til gistingar og
dvalar, annaðhvort í samvinnu við
Ferðafélag fslands eða eitt sér. Reist
hafa verið nokkur veiðihús við vötn-
in og veiðivörður er þar á hverju
sumri. Óhætt er að fullyrða, að þessi
starfsemi hafi verið með ágætum
enda gott skipulag á hlutunum.
f Veiðivatnaklasanum eru 23
stöðuvötn og silungar í 17 þessara
vatna. Auk þess eru innan veiðifé-
lagsins á Landmannaafrétti sunnan
Tungnár 16 stöðuvötn, en í flestum
þeirra er silungur. Fyrrgreindur
dómur hafði engin áhrif á vötnin
sunnan Tungnár.
í upphafi var þess getið, að dóms-
uppkvaðningin hafi orðið mikil von-
brigði fyrir aðilana í Rangárvalla-
sýslu. Sjálfsagt hafa Skaftártungu-
menn orðið ánægðir með að ná
þessum árangri, sem raun ber vitni í
baráttu sinni fyrir því að rétta af
mörkin á afréttinum. Víst er að þeir
sem urðu að láta af hendi veiðirétt
munu stefna með málið í Hæstarétt
í von um betri útkomu þar, en þeir
fengu á Aukadómþinginu í Hafnar-
firði í desember síðastliðnum.
eh