Tíminn - 17.07.1987, Síða 15

Föstudagur 17. júlí 1987
lllllllllllllll MINNING llllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllll^
Dr. Selma Jónsdóttir
Fædd 22. ágúst 1917.
Dáin 5. júlí 1987.
Það er eins og dauðinn komi alltaf
að óvörum. Mér varð óneitanlega
hverft við þegar ég frétti, að hún
Selma væri dáin. Með gleði í huga
hafði ég hugsað til þess, að hún lyki
árangursríku starfi sem forstöðu-
maður Listasafns íslands, með opn-
un safnsins í nýjum og glæsilegum
húsakynnum. Og það var svo stutt
eftir. Nýja safnbyggingin verður
opnuð í september í haust.
Sjálfri hefði henni þótt ánægjulegt
að skilja þannig við safnið og starfið.
Safnið og nýbyggingin áttu huga
hennar.
Ég kynntist Selmu í starfi mínu í
byggingarnefnd Listasafnsins.
Raunar lágu leiðir okkar aðeins
saman þar sem brautirnar skárust
við byggingu Listasafnsins. í því
starfi var Selma eldhugi.
Það er varla árennilegt að standa
að safnbyggingum á íslandi, fé af
skomum skammti og þröskuldar
margir. Mér er til efs að þessi
nýbygging væri enn hafin, ef Selmu
hefði ekki notið við.
Ég kom að þessu starfi 1975 og í
nærfellt 12 ár finnst mér eins og
bjartsýni Selmu hafi verið leiðar-
stjarnan sem við stýrðum eftir.
Henni tókst alltaf að sjá ljósgeisla
handan allra erfiðleika. Safninu og
nýbyggingunni var ekkert of gott og
úrræðagóð var hún með eindæmum.
En jafnframt var hún föst fyrir og
ákveðin, þegar hagsmunir safnsins
voru í veði.
Þegar ég renni huganum fyir störf
Selmu í byggingarnefndinni koma
mér í huga orð Hávamála:
Eldur er bestur
með ýta sonum
og sólarsýn.
Éldur brann í huga að koma
málunum fram og yfir erfiðleika og
skyndilæti blasti við sólarsýn.
Ég held að allir í byggingarnefnd-
inni hafi verið vinir Selmu. Hún var
svo einlæg, átti hlýjan hug og var að
eðlisfari hjálpfús. Sjálfum finnst mér
það hafa auðgað æviferil minn að
hafa átt þess kost að kynnast henni.
Ekki kann ég að ráða gátu lífs og
dauða. Sé bátur hennar kominn að
landi handan móðunnar miklu, þyk-
ist ég þess fullviss að gleði hennar
verði mikil er safnið flytur í nýbygg-
inguna við tjörnina. Þótt hún fái
ekki sjálf að njóta þess að ganga um
á meðal góðra vina og fagna þessum
sigri, þá er markinu náð.
Ef lífsgátan er hins vegar rétt
ráðin á þann veg að svefninn langi sé
draumalaus, eigum við hin í huga
minningu um mikilhæfa konu, sem
vann vel, vildi vel og náði langt. Það
er ekki lítils virði meðan gengið er
„ófarið örstutt æviskeið“.
Einhvem veginn finnst mér eins
og ég minnist Selmu í hvert sinn,
sem ég hugsa um byggingu Lista-
safns Islands við tjörnina. Það eru
einhver órjúfanleg tengsl byggingar-
innar við brautryðjandann, sem
reisti merkið, dr. Selmu Jónsdóttur.
Guðmundur G. Þórarinsson,
form. byggingarnefndar
Listasafns fslands.
Dr. Selma Jónsdóttir er fyrsti
íslendingurinn, sem lauk prófi í
listfræði, og starfaði hér á landi.
Hún var jafnframt fýrsta konan sem
fékk doktorsnafnbót frá Háskóla
íslands árið 1960.
Á sérsviði sínu, miðaldalist, vann
hún mikið og merkt brautryðj-
andastarf. Þekking og áræðni ein-
kenndu rannsóknarstörf hennar. Þá
er ekki síður að minnast markverðs
framlags hennar til samtímalistar, er
hún sem forstöðumaður Listasafns
íslands byggði það upp og gerði að
meginsafni20. aldar listar á íslandi.
Að leiðarlokum vill Félag íslenskra
listfræðinga þakka dr. Selmu Jóns-
dóttur störf hennar í þágu íslenskrar
listfræði og myndlistar.
Félag íslenskra listfræðinga.
Það hillir nú loks undir að Lista-
safn íslands flytji í nýtt húsnæði og
öll aðstaða þess gjörbreytist. Þegar
þessi langþráði draumur er að verða
að veruleika, kemur sú sorgarfrétt
að Selma sé látin. Hún hafði barist
fyrir þessu húsi og því var það enn
meira miskunnarleysi örlaganna að
henni skyldi ekki auðnast að sjá
safnið flytja inn í það.
Á þessari stundu hvarflar hugur-
inn víða og margar minningar sækja
á, en ég staldra við leiftrandi gáfur
Selmu, djúpt innsæi og næmni á
myndlist, glettni hennar og glaðværð
í fasi. Það fór ekki fram hjá neinum
þegar hún var á ferð, svo sterkur var
persónuleiki hennar.
Selma Jónsdóttir helgaði líf sitt
framgangi íslenskrar myndlistar.
Þetta gerði hún fyrst og fremst sem
forstöðumaður Listasafns fslands,
sem hún byggði upp af einstökum
skilningi og alúð. Einnig vann hún
brautryðjandastarf sem sérfræðing-
ur í miðaldalist, einkum á sviði
handritalýsinga. Það er sá þáttur
ævistarfs hennar sem ég ætla að gera
að umtalsefni.
Selma lærði hjá meisturum list-
fræðinnar beggja vegna Atlantsála.
En tveggja lærifeðra hennar, sem
hún mat mikils, vil ég sérstaklega
geta. Sá fyrri var prófessor Meyer
Schapiro, við Columbia-háskólann,
sem á þeim tíma var einn talsmanna
nýrra viðhorfa í listfræðum; fjölgáf-
aður og kynngimagnaður fræðimað-
ur. Hann opnaði augu hennar fyrir
ríkidómum myndlistarinnar, og þá
einkum miðaldanna. Síðar lá leiðin
til prófessors Francis Wormalds,
sem var einn merkasti miðalda-
fræðingur Breta fyrr og síðar, sér-
fræðingur í handritalýsingum og
handritafræðum. Báðir þessir menn
voru brautryðjendur innan miðalda-
fræða, þess tímabils sem varð sérsvið
Selmu.
Þetta fararnesti varð henni gífur-
leg hvatning til að takast á við þau
verkefni sem biðu hennar hér í
rannsóknum á miðaldalist. Selma
leysti gátu fjalanna frá Bjarnastað-
arhlfð, færði Stjórn á ný til íslands
og uppgötvaði að líklega áttum við
enn hina helgu Maríu, kennda við
Hofstaði, svo einhvers sé getið.
Doktorsritgerð hennar um býs-
anska dómsdagsmynd, sem hún taldi
hafa verið í Flatatunguskála, braut
blað í rannsóknum í íslenskri list-
fræði. Þar kom einnig sterkt fram
allt það er einkenndi stíl hennar:
Hann var einfaldur og knappur en
lýsandi og nákvæmur - laus við allar
málalengingar og skraut - og hún
þorði að varpa fram mjög afgerandi
og djörfum hugmyndum. Textinn
hefur taktfasta stígandi, svo að
stundum er sem lesandinn sé frekar
staddur í miðjum reyfara en alvar-
legu fræðiriti. Selma byggði rann-
sóknir sína á mjög ákveðinni stílgrein-
ingu, sem hún nýtti síðan til að
skyggnast á bak við verkið í leit að
uppruna myndefnis og stíls. Næmni
hennar og vísindaleg skarpskyggni
koma vel fram í þessu verki.
Ég vil nefna hér að fyrsta grein
hennar sem birtist á prenti var í hinu
merka tímariti Art Bulletin, árið
1950, og fjallaði hún um höggmyndir
úr steini í Kilpeck-kirkju í Here-
fordshire á Englandi. Hún er mjög
merkt framlag til rannsókna enskrar
rómanskrar listar. Þar var sýnt fram
á að höggmyndirnar í Kilpeck voru,
ásamt höggmyndum úr nálægum
kirkjum, verk myndhöggvara sem
störfuðu í því héraði og mynduðu
ákveðinn skóla. Grein hennar er
enn á lista yfir skyldurit sem lesin
eru til prófs í rómanskri enskri
höggmyndalist. - Eina grein finnst
mér þó ávallt vænst um, en hún
fjallar um gjafaramynd í Skarðsbók,
ÁM 350, og birtist í Árbók fornleifa-
félagsins 1964. Hún er dæmigerð um
stíl Selmu og hvernig ein mynd
verður uppspretta gagnmerkra rann-
sókna.
Að undanförnu hafði Selma unnið
við rannsóknir á Stjórnarhandriti,
AM 227, vegna útgáfu þess í ritröð-
inni um íslensk miðaldahandrit, sem
hún var langt komin með. Þar ætlaði
hún að endurmeta fyrri skoðanir,
sem birtust í bók hennar um Stjórn,
um skyldleika Stjórnar við ýmis
íslensk 14. aldar handrit. En þannig
voru einmitt vinnubrögð hennar sem
fræðimaður. Rannsóknin hélt ætíð
áfram og fyrri hugmyndir voru í
stöðugri endurskoðun. Með ná-
kvæmum athugunum á innbyrðis
skyldleika handrita, uppruna stíls og
íkónografíu reyndi hún að komast
að hvernig listamennirnir störfuðu
og hvert þeir sóttu áhrif.
Það liggur eftir Selmu mikið og
merkilegt brautryðjandastarf á sviði
íslenskrar listfræði og fráfall hennar
skilur eftir stórt skarð í þeim fá-
menna hópi fræðimanna, sem á
þeim vettvangi vinnur. Að leiðarlok-
um er mér þó efst í huga þakklæti
fyrir vináttu hennar og uppörvun og
allt sem hún miðlaði mér af þekkingu
sinni og reynslu.
Ég votta eiginmanni Selmu, dr.
Sigurði Péturssyni, og fjölskyldu
hennar mína dýpstu samúð.
Bera Nordal.
Minningargjafir
um dr. Selmu
Jónsdóttur
Samkvæmt ósk fjölskyldu dr.
Selmu er þeim sem vildu minnast
hennar vinsamlega bent á Listasafn
íslands.
Minningarspjöld fást á skrifstofu
safnsins og í bókaverslun Snæbjarn-
ar, Hafnarstræti 4.
Listasafn tslands.
t Þökkum innilega öllum þeim er sýndu okkur samúð og vinarhug við andlát og útför móður okkar, tengdamóður og ömmu.
Júlíönu Jóhannsdóttur
Kirkjuvegi 9, Ólafsfirði
Skúli Pálsson Guðrún Lúðvíksdóttir
Birgitta Pálsdóttir Pálmi Sighvats
Sigursteinn Pálsson Jóhanna Tómasdóttir
Hreinn Pálsson Arna Antonsdóttir
Kristín Pálsdóttir og ömmu börn Kristinn Ásmundsson
^^SSE^FERGUaQ N
Bindivél með magnað
jafnvægi
Tíminn 15
Massey Ferguson
wm
í
Heybindivélar
KAUPFELOGIN |
IBÚNABARDEILD
ARMULA3 REYKJAVIK SlMI 38900
IŒLAND ,
HORSE
SsÍFIÉLAG
IIIÍ0SSABÆNDA
BÆNDAIIÖLLINNIIIAGAIOIIGI
107 IIEYKJAVlK ISLAND
Hrossamarkaður BÚ ’87
Þeir félagar í Félagi hrossabænda sem óska eftir
að taka þátt í sölusýningu á Landbúnaðarsýning-
unni BÚ’87 dagana 21.-23. ágúst n.k., snúi sér til
stjórnarmanna viðkomandi deilda og láti skrá
söluhross.
Deildarformenn veita nánari upplýsingar.
Markaðsnefndin.
Startarar -
Alternatorar
fólksbíla -
vinnuvélar
og bátar
12 V og 24 Volta Delco
Remy, Bosch Cav,
Lucas og fl. fyrir
Caterpillar, Perkings,
Leister, Volvo, Scania,
japanska og evrópska
fólksbíla.
Cav og Bosch 24 volta
alternatorar fyrir báta
og vinnuvélar.
Spennustillar fyrir
flestar gerðir alternatora.
Varahlutir fyrir startara og
alternatora.
Viðgerðaþjónusta.
Sendum í póstkröfu.
ÞYRILL HF.
Tangarhöfða 7
2. hæð
110 Reykjavík
Sími 91-673040
BÍLALEIGA
Útibú í kringum landið
i REYKJAVIK:.. 91-31815/686915
AKUREYRI:.... 96-21715/23515
BORGARNES:.......... 93-7618
BLÖNDUÓS:...... 95-4350/4568
SAUÐÁRKRÓKUR: ..95-5913/5969
SIGLUFJÖRÐUR:...... 96-71489
HÚSAVÍK:..... 96-41940/41594
EGILSSTAÐIR: ....... 97-1550
: VOPNAFJÖRÐUR: . 97-3145/3121
: FÁSKRÚÐSFJÖRÐUR: . 97-5366/5166
HÖFN HORNAFIRÐI: ... 97-8303
interRent
ÖLL VINNSLA
PRENTVERKEFNA