Tíminn - 26.08.1987, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 26. ágúst 1987
Tíminn 9
VETTVANGUR
Jarðgöng á Vestfjörðum
Nokkur umræða hefur orðið um jarðgöng á Vestfjörð-
um, og hafa verið skoðuð svæði fyrir hugsanlega gangna-
munna í Breiðadal, Botnsdal og Tungudal. Var útivinna
miðuð við svonefnda T-tilhögun, en hún gerir ráð fyrir því
að göng liggi beint úr Breiðadal yfir í Tungudai, og göng
úr Botnsdal tengist við neðanjarðar. í júní í ár kom svo út
álitsgerð frá Byggðastofnun, tekin saman af Birni Jóhanni
Björnssyni, jarðfræðingi og verkfræðingi, og eru birtar hér
þeir helstu hlutar úr henni, sem álitið er að almenning
varði.
Áætlanir uni gangagerð undir
Breiðadalsheiði eru ekki nýjar af
nálinni. í Vestfjarðaáætluninni
sem gerð var á árunum 1963-1965
var gert ráð fyrir gerð jarðganga
undir svonefnda Kinn sem er efsti
og torfærasti hluti Breiðadalsheið-
ar. Gangamunnar voru áætlaðir í
uþh. 540 m hæð Skutulsíjarðar-
mcgin. en í uþb. 510 m hæð
Önundarfjarðarmegin. Lengd
ganganna var áætluð um 570 m.
Á þessu gangastæði voru gerðar
jarðfræðiathuganir á árunum 1965
og 1966. Boraðar voru tvær kjarna-
holur með bor frá Jarðborununr
ríkisins og grafið var frá hugsanleg-
um gangamunnum nreð gröfu.
Bcrgið í borholunum virtist lítt
fýsilegt til gangagerðar. Bcrglög
voru gcrð úr þunnum lögum með
þykkum lausum kargalögum á nrilli
og jarðlagahalli virtist óhagstæður.
I'egar reynt var að grafa frá ganga-
munnum kom í Ijós að erfiðleikum
virtist háð að finna heilleg berg.
Var því horfið frá hugmyndum unr
göng á þessum stað að sinni.
Rcynslan af byggingu Odd-
skarðsganganna virðist hafa orðið
til þess að flestar hugmyndir um
veggöng voru lagðar til hliðar. Það
var svo ekki fyrr en með vinnu
Samgöngunefndar Vestfjarða,
sem skipuð var á árinu 1980 og
lauk störfum á árinu 1985, að
hugmyndir um veggöng tóku að
skjóta upp kollinum á nýjan leik.
Nefndin gerð í áfangaskýrslu
tillögur um nokkra jarðganga-
möguleika til þess að tengja saman
byggðirnar við Önundarfjörð,
Skutulsfjörð og Súgandafjörð eða
tengja saman svonefnt ísafjarðar-
svæði.
Sunrarið 1984 var einnig haldið
áfram rannsóknum á svæðinu og
voru þá nokkrar gangaleiðirnar frá
því sumarið áður athugaðar betur
og einum möguleika, Botnsdalur-
Breiðadalur, bætt við.
Við hönnun jarðganga svo sem
annarra samgöngumannvirkja þarf
að ákveða þær umferðarforsendur
sem hönnun skal miðast við.
Þetta er ekki einfalt sérstaklega
þegar líkur eru á að samgöngu-
mannvirkiö muni breyta verulega
umferðarmunstri á svæðinu og
jafnvel byggðaþróun. I þessu
sambandi nægir að benda á brúna
yfir Borgarfjörð, þar sem talið er
að umferð sé 40-50% meiri en
áætlanir um arðsemi gerðu ráð
fyrir. Hins vegar má segja að þegar
einungis er um stofnkostnaðaráætl-
un að ræða er dæmið fyrir jarðgöng
nokkru einfaldara og ekki nauð-
synlegt að reyna að gera sér ná-
kvæma grein fyrir hugsanlegri um-
ferð um göngin nerna innan vissra
marka.
Niðurstöður bílatalningar frá ár-
inu 1985 á vegum sem liggja um
Breiðadalsheiði og Botnsheiði eru
sýndar á eftirfarandi töflu:
Árdegisumferð
nateyrarvegur-Súgandafjarðarvegur 97
Súgandafjarðarvegur-Djúpvegur 117
Vestfjarðavegur-Botn 88
Nú er það löngu þekkt staðreynd
að umferð eykst mjög verulega
með batnandi vegakerfi. í skýrslu
sem unnin var sem lokaverkefni í
viðskiptafræðideild Háskóla ís-
lands um arðsemi gangagerðar
milli Súgandafjarðar og Skutuls-
fjarðar var notuð sú viðmiöun að
gera ráð fyrir að umferð um þessi
göng yrði svipuð og umferö á milli
Súðavíkur og ísafjarðar. Að baki
þessari forsendu liggursú hugmynd
að ferðamöguleikar fólks um þessa
vegi, að lokinni jarðgangagerð á
miili Súgandafjarðar og Skutuls-
fjarðar, verði svipaðir, þar eð livor-
ug leiðin liggur yfir 200 m hæð.
í vegagerð er yfirleitt reiknað
með að afskrifa mannvirkið á 20 til
30 árum. Því verður að gera ráð
fyrir að mannvirkið þjóni tilgangi
sínum í þennan árafjölda án meiri
háttar endurbóta.
Þegar átt er við mannvirki eins
og göng sem erfitt er að endurbæta
þannig að afkastageta þeirra aukist
til muna væri etv. rétt að miöa við
lengri tíma. Hins vegar er nær ,
útilokað að gera rökræna umferð-
arspá fyrir t.d. 50ár fram í tímann.
Við mat á umferðaraukningu er
stundum notuð sú aðferð að reikna
hana út frá fjölgun fólksbifreiða í
landinu. Fjölgun fólksbíla sýnist
vera háð fjölda fólksbíla á íbúa og
vcxti þjóðarframleiðslu á íbúa.
Svona reikningar hafa gefið til
kynna um 3% umferðaraukningu á
ári.
Sé reiknað með 3% umferðar-
aukningu á ári og gert ráð fyrir að
umferð um Breiðadals- og Botns-
heiði sé nú 120 ÁDU gefur þessi
aðferð að eftir 50 ár væri ÁDU 526
ökutæki. Sé mannvirkið hins vegar
afskrifað á 30 árum, væri untferð
eftir þann tíma 291 ÁDU sé miðað
við sömu umferðaraukningu og
áður.
Það gæti því virst eðlilegt að
miða hönnun gunganna við 300 til
500 ÁDU. Þetta er að vísu ekki í
samræmi við viðteknar venjur hér-
lendis. Venja er hérlendis að taka
mið af áætlaðri ÁDU 10 árum cftir
að hönnun fer fram og í Noregi er
miðað við áætlaða ÁDU árið scm
mannvirkið er tekið í notkun.
Val á umferðarforsendum sem
gera ráð fyrir þreföldum til fimm-
földun umferðar er að sjálfsögðu
háð því að erfitt er að endurbæta
göng fyrir aukna umferð.
Þó er einn hluti ganganna sem
eðlilegt virðist að hanna fyrir um-
ferð sem er nær þeirri umferö sem
nú er á slóðum ganganna.Þetta er
loftræstikerfið. Of öflugt loftræsti-
kerfi eykur stofnkostnað og þó
sérstaklega rekstrarkostnað kerfis-
ins talsvert. Endingartími slíks
kerfis er væntanlega mun minni en
endingartími annarra hluta gang-
anna. Þess vegna er talið rétt að
athuga loftræstingu ganganna með
tilliti til ÁDU = 200 og að mesta
umferð yrði yfir 40 ökutæki á
klukkustund.
Berglög undir Breiðadalsheiði
og Botnsheiði cru basalthraunlög
sem tilheyra neðsta hluta Vest-
fjarðablágrýtisins og eru 14-15
milljón ára gömul. Frá sjávarmáli
út við mynni Súgandafjarðar og
upp í Langafjall austan Breiðadals-
heiðarerum 1000 m þykkurhraun-
lagastafli. Jarölagahalli er yfirleitt
suðaustlægur. Gangar eru alltíðir
og hafa norðaust-suðvcstlæga
stefnu. Misgengissprungur hafa
sömu stefnu og gangarnir en yngra
sprungukerfi sem hefur NV-SA
læga stefnu liggur yfir Breiðadals-
heiði.
Algeng þykkt millilaga er 10-40
cm. Stundum eru engin millilög, ef
um er að ræða hraunbelti í ólivín-
basalti eða þunnlaga þóleiít sem
runnið hafa með stuttu millibili.
í þeim 1000 m hraunlagastafla
sem hér um ræðir eru þó aðeins um
10 millilögscm eru þykkricn 1 m.
Berglagahalli er yfirleittsuöaust-
lægur en mismikill og frávik frá
suðaustlægri hallastefnu koma
fyrir. Hátt til fjalla út með Súg-
andafirði og Önundarfirði er hall-
inn vart merkjanlegur, en er orðinn
grcinilegur þegar komið er austur
að Breiðadalsheiði. Yst í Súganda-
firði er hallinn um 1-2 gráður við
sjávarmál en um 3-4 gráður í
innanverðum Önundarfirði. í
botni Súgandafjarðar cr hallinn
nokkru meiri eða 4-5 gráður.
Sprungur og gangar hafa veriö
kortlögð á svæðinu bæði af starfs-
mönnum Vegagerðar ríkisins og
Orkustofnunar. Gangar eru frem-
ur strjálir 1-4 á km við sjávarmál
og færri þegar ofardregur. NA-SV
gangastefna er ríkjandi. Misgengi
með NA-SV stefnu eru fremur
strjál, en finnast um allt svæðið.
Þeim hallar jafnan um 20-30 gráður
frá lóðréttu.
Kerfi af N V-SA sprungum liggur
inn með Súgandafirði og suðaustur
yfir Breiðadalsheiði. Misgengi með
þessa stefnu virðast yngri en aðrar
sprungur á svæðinu. Hreyfing á
þeim stærstu virðist nema nokkrum
tugum metra.
Engar beinar mælingar eru til á
iekt jarðlaga í grennd við Breiða-
dals- og Botnsheiðar. Lindir koma
fram ofan við 400 m hæð norðan
við Brciðadalshciði og spretta oft
fram ofan á þéttum millilögum.
Einnig sjást lindir við sprungur og
ganga.
Surtarbrandsnáman viö Botn í
Súgandafirði er í 120 m hæð yfir
sjó. Námugöngin ná um 300 m inn
í fjallið og eru alla leiðina í sama
laginu. Að sögn manna sem unnu
í námunni á seinni stríðsárunum
var lítill leki inn í námugöngin.
Nokkrar borholur hafa verið
boraðar í Tungudal inn af Skutuls-
firði. Þær hafa allar liitt á lek
jarðlög í allt að 250 m dýpi undir
sjávarmáli. Vatnsmestu holurnar
gefa 1 -21/sck af um 20 gráðu heitu
vatni.
Jarðhiti í Súgandafirði er tengd-
ur berggöngum meö NA-SV stefnu
og sprungukerfinu með NV-SA
stefnu, sem nær í gcgnum allan
Súgandafjörð og inn á Breiðadals-
hciði.
Hér að framan hefur verið lcitast
við að gefa yfirlit yfir jarðfræði í
nágrenni Breiðadalsheiðar. í þess-
um kafla verður aftur á móti reynt
að gera sér grein fyrir jarölögum á
gangaleiðinni.
Eins og fram hefur komið cr
jarðlagahalli í nágrenni Breiða-
dalsheiðar nokkuð óreglulegur.
Mældur halli á ólivínsyrpunni í
Breiðadal cr um 2 gráður í stefnu
jarðganganna. einnig virðist óli-
vínsyrpan vera nokkru þykkari í
Tungudal en í Breiðadal. Sömu-
leiðis gætu misgengi á gangaleið-
inni haft áhrif á legu jarðlaganna.
Taka verður tillit til allra þessara
atriða þegar dregið er jarðlagasnið
í gegnum Breiðadalsheiði. Mynd
5.6 sýnir svo snið í gegnum heiðina,
sem byggt er á þcim upplýsingum
sem fyrir liggja. Eins og myndin
sýnir er gert ráð fyrir að nokkurt
hnik verði á jarðlögunum um mis-
gengi með NV-SA stefnu, en ann-
ars er ekki gert ráð fyrir að önnur
misgengi hafi áhrif á jarðlögin.
Mynd 5.7 sýnir jarðlagasnið sem
tekin voru í Súgandafirði. Við
Botnsá finnast jarðlög scm tilheyra
neðstu jarðlagasyrpunni sem fjall-
að er um hér. í farvegi Botnsár ætti
því að vera hægt að finna millilög
samsvarandi þeim sem surtar-
brandurinn í Botnsnámunni finnst
Ofan á þessi lög sem eru mörg
dílótt kemur síðan þóleiítsyrpa.
Ólivínbasalt fannst ekki við Botnsá
enda opnur þar fáar. Aftur á móti
finnst ólivínbasalt upp í hlíðunum
fyrir ofan þjóðveginn í uþb. 250 m
hæð.
Jarðlagahalli í innanverðum
Súgandafirði er talsverður eða um
4 gráður til SA. Hallinn minnkar
hins vegar mikið þegar ofar dregur
og er orðinn um 2 gráður í 400 m
hæð innst í firðinum.
Eins og um var getið í inngangi
þessarar skýrslu var í fyrstu gert
ráð fyrir því að miða legu og
frumhönnun vegganganna við þær
hugmyndir sem Iram koma í
skýrslu Vegagerðarinnar frá 1985.
Þessar hugmyndir eru sýndar á
mynd 2.1.
í samráði við framkvæmdastjóra
Fjórðungssambands Vestfirðinga
var síðan ákveðið að athuga frckar
svonefnda T-lausn. Sú lausn er
fólgin í því að grafa göngin bcint
frá Brciðadal og yfir í Tungudal og
sprcngja síöan göng niður í
Botnsdal og gera gangamót undir
Breiðadalsheiði.
Við þessa athugun sem hér er til
umfjöllunar var hæöarlega ganga-
munna miðuð viö það ;ið þeir væru
ekki yfir200 m hæöyfirsjávarmáli.
Halli ganganna er miðaður við að
eðlileg afvötnun eigi sér stað. Einn-
ig var ákveðið að í göngunum
mætti hvergi vera hápunktur þar
sem hlýtt og hugsanlcga mcngað
loft gæti safnast saman og myndað
mengunartappa.
Þó er einn hápunktur á göngun-
um skammt frá munna í Brciðadal.
Hann er hafður til þcss að minnka
vatnsdælingu úr göngunum því
búast má viö nokkrum lcka inn í
göngin nálægt munna þar sem
bergþykktin ofan á göngunum og
ætti ekki að koma að sök hvað
varðar loftræstingu.
í fyrstu athugunum var viö það
miðað að gera bein göng frá
Breiðadal og í Tungudal, mcð
gangamótum í skcrpunkti A (sjá
mynd 6.1). Þcssi tilhögun leiðir til
hcildarlengdar um 9200 m. Þegar
farið cr að athuga jarðfræði og
sprungur kemur hins vcgar í Ijós að
stcfna ganganna frá gangamótum
og í Botnsdal cr mjög samsíða
stefnu á ungum sprungum scm
skera svæöið.
Vcgna þessa var hætt við þessa
tilhögun og ákveöið að færa ganga-
mótin nokkuö til norðausturs nær
Tungudal. Þetta vcldur því að að
göngin til Súgandafjarðar skera
þessar ungu sprungur með nokkru
horni og gangamótin verða á svæði
þar scm ekki viröist mikið um
sprungur. Hins vegar gefur þessi
tilhögun heildarlengd scm er 9350
m.
Þessi tilhögun þótti ekki sérlega
æskileg þó að hún virðist tæknilega
í lagi. Þess vegna var leitað að nýrri
tilhögun sem fylgir ekki hinni upp-
runalegu T-hugmynd.
Stysta leiðin til þcss að tcngja
saman hina þrjá gangamunna væri
að hafa gangamótin á stað þar
scm heimingunarlínur horna á milli
gangamunnanna skcrast. Ekki er
þó æskilegt að staðsctja gangamót
á þessurn stað því það veldur að
göngin úr Súgandafirði vcrða aftur
samsíða ungu brotalínunum.
Þess vegna voru skoðaðar aðrar
staðsetningar fyrir gangamótin.
Staður C á mynd 6.1 væri mjög
æskileg staðsetning gangamóta.
Þessi staður hefur þann ókost að
göngin úr Breiðadal verða mjög
samsíða stefnu ganga og NA mis-
gengja sem liggja um svæðið.
Sá kostur sem hér er valinn er að
staðsetja gangamótin við stað D á
mynd 6.1. Ef gangamótin eru stað-
sett þarna virðast þau fyrir utan
meginbelti ungu sprunganna með
NV stefnu, leggurinn frá Breiða-
dal, sem er enn nokkuð samsíða
NA stefnu er styttur og göngin í
Súgandafjörð hafa ekki verri
stefnu en áður.