Tíminn - 04.09.1987, Blaðsíða 9

Föstudagur 4. september 1967
Tíminn 9
llllllllllllllllllll VETTVANGUR llllllllllllllllllllllllllillllllllllll^
Þórður Ægir Óskarsson blaðamaður skrifar:
Afvopnunarviðræður og Pershing 1 málið:
Atlantshafsbandalagið og
samræmd afvopnunarstefna
Afvopnunarsamningar stórvcldanna láta standa á sér.
í>að virðist enginn skortur á
stórum og mikilvægum fundum á
sviði alþjóðamála þessi misserin.
Beðið var með eftirvæntingu eftir
fundi helstu iönríkja heints í Fen-
eyjum, en árangur var enginn.
Varsjárbandalagið hélt hefðbund-
inn leiðtogafund sinn í Austur-
Berlín og útkoman varð eins og
alltaf áður yfirborðskenndar klisj-
ur um vilja til vígbúnaðartakmark-
ana. Nato hélt utanríkisráðherra -
fund sinn hér í Reykjavík og gerði
lítið meira en að samþykkja
ákvörðun Bandaríkjanna um að
stefna að tvöfaidri núlllausn í við-
ræðum þeirra við Sovétríkin. Öll
minnumst við leiðtogafundarins
hér í Reykjavík í októbcr sl.
En það er ekki hægt annað en
undra sig á því hvers vegna verið
er að halda alla þessa stóru fundi
til að leysa efnahagsvandamál
heimsins og prísa eigin friðarvilja
þegar engin þessara fundarhalda
virðast leiða til raunhæfra samn-
inga.
Umræðan um Pershing 1 flaug-
arnar vestur-þýsku og áhrif þeirra
á afvopnunarviðræður stórveld-
anna um brottnám meðaldrægra
og skammdrægra kjarnorkuvopna
úr Evrópu er einmitt til þess fallin
að draga enn frekar úittrú almenn-
ings á núverandi samningaferli í
afvopnunarmálum, sem nánast er
einokað af stórveidunum og lýtur
þeirra duttlungum í öllum atriðum.
Það virðist svo að um lcið og talið
er að einni hindruninni sé rutt úr
vegi þá kemur bakslag, sent tekur
óratíma að vinna upp.
Kohl kanslari Vestur-Pýska-
iands ruddi stórri hindrun úr vegin-
um þegar hann hvarf skyndilega
frá fyrri stefnu og lýsti því yfir að
Vestur-Þýskaland væri reiðubúiö
að kasta gömlu Pershing 1 eld-
flaugunum 72 á haugana um leið
og stórveldin hefðu náð samkomu-
lagi um að uppræta meðal- og
langdrægar flaugar sinar.
Þá koma Sovétmenn fram fyrir
fjölmiðla þungir á brún og segja
eftirgjöf Kohls ekki hafa haft hvetj-
andi áhrif á viðræðurnar í Genf og
margt þurfi að athuga áður en
samningar verði aðraunveruleika.
Að vísu hafi talsmaður utanrík-
isráðuneytisins sovéska, Gennadi
Gerasimov viðurkennt að ástandið
sé betra og þá með tilvísun til
yfirlýsingar Kohls og eftirgjafar
Reagans varðandi kröfuna um
skyndieftirlit á staðnum mcð samn-
ingunum. En hingað til hafa Sovét-
rnenn látið líta út sem svo opinber-
lega að þessar flaugar séu erfiðasti
þröskuldurinn í vegi fyrir nýjum
samningum um nteðal- og skamm-
drægar kjarnorkuflaugar.
Var almennt búist við að yfirlýs-
ing Kohls yrði Sovétmönnum áróð-
urstromp, en það hefurekki gengið
eftir.
Bandaríkjamenn í fýlu
Það er þó vitað mál að margir
afvopnunarsérfræðingar Banda-
ríkjastjórnar eru ekkert yfir sig
hrifnir af yfirlýsingum Kohls, því
undanfarið hafa Bandaríkin ítrek-
að hafnað því að þessar Pershing
flaugar gætu orðið hluti af sam-
komulagi milli stórveldanna og þá
á þeirri forsendu að þetta væru
ekki þeirra vopn, þrátt fyrir að
kjarnahleðslur flauganna væru
bandarískar.
Rangt er að einblína einungis á
Pershing 1 flaugarnar 72 eingöngu,
því eftir verða í Evrópu á níunda
hundrað sovéskar kjarnorkueld-
flaugar af gerðinni SS-21 og SS-23,
sem draga allt að 300 km. Þá er að
finna 360 gamlar eldflaugar á svæði
Varsjárbandalagsins. Loks eru
utan viðræðurammans 160 Lance
eldflaugar, sem draga 160 km.
Reyndar eru þetta allt eldflaugar
sem búa mábæði kjarnaoddum og
hefðbundnum sprcngihleðslum.
Áróðursstríðið
endalausa
Sagan kennir okkur að það er
Sovétríkjunum mikið mál að hafa
aðgang að vestrænu pressunni til
að hressa upp á fmynd sína.
Undanfarið hefur þeim tekist ákaf-
lega vel upp og hver munnlega
tilslökunin á fætur annarri komið
fram. Má þar nefna dæmi varðandi
eftirlit með eyðingu efnavopna, en
það atriði hefur staðið þrálega í
veginum fyrir samningum um eyð-
ingu efnavopna. Ekki ólíkar til-
slakanir hafa hljómað úr austri
varðandi eftirlit með tilraunum
með kjarnorkuvopn o.s.frv.
Það sem mest er um vert er þó
sú staðreynd, að Sovétmönnum
hefur tekist að láta líta út fyrir að
eyðing Pershing 1 flauganna sé eini
þröskuldurinn á leiöinni til samn-
inga um meðal- og skammdrægar
flaugar.
Sem fyrr virðist aðalatriðið snú-
ast fyrst og fremst um að hafa
fruntkvæðið í áróðursstríðinu.
Þegar koma á þessum atriðum á
blað, þá er fljótlega fundið upp á
nýjum fyrirvörum og skilyrðum til
að tefja framgang ntála.
Reagan náði ekki
frumkvæðinu
Ræða Reagans forseta Banda-
ríkjanna í síðustu viku hjálpaði
ekki mikið til að vekja vonir fólks
um samkomulag á næstunni eins
og margir höfðu vonast eftir. Þótti
hann fara óvcnju mildurn orðum
um Sovétríkin og lagði einungis
áherslu á að Sovétríkin gæfu upp
raunhæfar tölur um útgjöld sín til
varnarmála og samsetningu hcrafla
síns.
Leiðtogafundur?
Talað hafði verið um áhuga Gorbat-
sjovs á að sækja þing Samcinuðu þjóð-
anna, sem hcfst í þcssum mártuði og
hugsanlegan leiðtogafund í tengsl-
um við það, en því hefur verið
opinberlega neitað vestra. Sams
konar neitun hefur verið framreidd
í Sovétríkjunum um möguleikann
á að Gorbatjov komi til þingsins,
en hins vegar verður Shevardnadze
utanríkisráðherra á ferðinni í Was-
hington eftir tvær vikur, en engar
sérstakar vonir eru bundnar við þá
heimsókn. Vafalaust vilja menn
þar vestra sjá frekari árangur í
viðræðunum í Genf áður en leið-
togafundur verður fastákveðinn.
Trúlega verða engir samningar án
undangengins leiðtogafundar, þar
sem hvorugur stórveldaleiðtoginn
getur látið hjá líða að nýta sér það
pólitíska vægi og þá jákvæðu
ímynd, scm slík samningagerð
óneitanlega hefur bæði í heimaríki
viðkomandi og ckki síður á alþjóða-
vettvangi.
Væntingar cru um að slíkur
fundur vcrði að verulcika í október
eða nóvembcr, cn reynslan kcnnir
okkur að búast ekki við of tniklu í
þcim efnum. Bcnt hefur verið á að
Gorbatsjov gæti notið slíkrar
skrautfjaörar, scm afvopnunar-
samningur væri, á 70 ára byltingar-
afmælinu 7. nóvember n.k.
Hinn hernaðarlegi
raunveruleiki
Það er ljóst mál að fastheldni
Vestur-Þjóðverja á Pershing 1
flaugarnar mótaðist fyrst og frcmst
af stöðu landsins í Evrópu, því það
yrði örugglega fyrsta skotmark
Sovétmanna í árás á Atlantshafs-
bandalagið, eins og öflugur her-
styrkur Varsjárbandalagsins við
þau landamæri sem að Vestur-
Þýskalandi liggja sannar án tvímæl-
is.
Hafið og kjarnorkuvopn
Þá má geta þeirrar staðhæfingar
að fækkun kjarnorkuvopna á meg-
inlandi Evrópu verði aðeins til að
þeim fjölgi að sama skapi á hafinu,
og þá ekki síst í Norður-Atlants-
hafi. A.m.k. Bandaríkjamenn Itafa
hafnað þessari staðhæfingu. Einnig
má leiða að því rök að slík fjölgun
yrði pólitískt óframkvæmanleg í
kjölfar jaln mikilvægra samninga.
Hins vegar hefur þessi breyting
mikil áhrif á eðli þess hernaðar-
jafnvægis, sem nú ríkir meðal stór-
veldanna. Það stafar af því að
hlutfallslegt mikilvægi kjarnorku-
vopna í sjó mundi auðvitað aukást
þegar nteðal- og skammdrægar
eldflaugar væru brottnumdar. Og
þar sem meginstoð fælingarstefn-
unnar eru kjarnorkuvopn í sjó
vegna þess hve erfitt er að eyða
þeim, þá er ljóst að ástandið á
höfunum verður viðkvæmara og
hættumeira vegna þessa aukna
mikilvægis.
Þetta atriði er mikilvægt fyrir
íslendinga að hafa í huga og þá
auðvitað sérstaklega ef kraftaverk-
ið skyldi gerast og samningar verða
að raunveruleika. Hins vegar cr
frekar hæpið og þá aðallega út frá
efnahagslcgum forsendum að
þrýstingur í átt til stóreflingar hefð-
bundins hcrafla á sjó verði að
veruleika, þó svo verði vafalaust
um landheri.
Vitlaust spilað?
Nú hlýtur að vera áleitin sú
spurning, hvort sá viðræðuvett-
vangur sem stórveldin tvö hafa
mótað og ráðið öllu um varðandi
afvopnunarviðræður undanfarinna
áratuga hefur ekki gengið sér ger-
samlega til húðar. Það hlýtur að
vera komin tími til að ræða þann
ntöguleika alvarlega að hernaðar-
bandalögin tvö á norðurhveli jarð-
ar fari að ræða afvopnun og varn-
armál almennt á grundvelli banda-
laganna, þó auðvitað hljóti stór-
veldin herstyrks síns vegna að vega
þyngst á slíkum vettvangi. Skref
Itafa þegar verið tekin í þessa átt,
í þeim viðræðum um niðurskurð á
hefðbundnum herafla í Evrópu,
sem fram fara í Vín. Strategísk
vopn cru e.t.v. sá eini flötur sem
hugsanlega cr cðlilegt að halda
utan slíkra viðræðna.
En vert er að hafa í minni þá
staðreynd að þrátt fyrir hugsanleg-
an stórveldasamning um meðal- og
skammdrægar eldflaugar í Evrópu,
þá hafa Bretland og Frakkland
eftir sem áður verulegan fjölda
kjarnorkuvopna í fórum sínum og
hví skyldu Sovétríkin ekki grípa
nú til þeirra ráða að láta fylgiríki
sín koma sér upp „eigin" kjarn-
orkuvopnum.
Það er því nauðsynlegt að láta
allar þær viðræður, sem ná yfir
vígbúnað sem á annað borð finnst
í vopnabúrum aðildarríkja Atl-
antshafsbandalagsins og Varsjár-
bandalagsins, taka til bandalag-
anna í heild.
Erfiðara yrði fyrir einstök ríki
að draga fæturna. Þar fyrir utan
væri þetta gott tækifæri fyrir Atl-
antshafsbandalagið að móta nú
einu sinni markvissa afvopnunar-
stefnu sem á raunverulegan hátt
leiddi til meira öryggis fyrir íbúa
vestrænu lýðræðisríkjanna.
Sevésk SS-21 skammdræg eldflaug.