Tíminn - 07.10.1987, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 7. október 1987
Tíminn 9
VETTVANGUR
IIIIIIIHl!
Jón Kristjánsson, alþingismaður:
Island og Evrópu
bandalagið
Umræður um utanríkismá! á ís-
landi hafa löngum snúist um tvo
póla, afstöðuna til Nató, og varnar-
Íiðsins á Keflavíkurflugvelli. í
stefnuskrá stjórnmálaflokkanna
þar á nteðal Framsóknarflokksins
hefur verið tekið fram að horn-
steinar utanrfkisstefnunnar væri
þátttaka í norrænu samstarfi og
starfi Sameinuðu þjóðanna. Hins
vegar hafa tiltölulega litlar umræð-
ur verið um afstöðu okkar til
annarra samtaka sem starfa í ná-
grannalöndum okkar.
Evrópubandalagið
Efnahagsbandalag Evrópu, eða
Evrópubandalagið eins og það er
kallað nú var stofnað á sjötta
áratugnum af sex Evrópuríkjum.
Misjafnar spár voru um þetta sam-
starf sent þegar í upphafi varð
mjög víðtækt. Parna var um að
ræða fríverslunarsvæði, toll-
abandalag, sameiginlegan vinnu-
markað, og frjálsar tilfærslur fjár-
magns milli aðildarríkjanna.
Nú er hins vegar svo komið að
12 Evrópuríki eru aðilar að banda-
laginu og þar með ttilin eru öll
fjölmennustu rfki Vestur-Evrópu.
Nú er svo komið að um 54% af
útflutningi okkar íslendinga er til
bandalagsríkjanna, og veldur aðild
Spánar og Portúgals þar mestu um.
Samskipti okkar við Evrópubanda-
Þróunin stefnir nú í átt
til markaðar sem nær
til um 320 milljóna
manna. Ef þessi áform
takast er þarna um fjöl-
mennasta markað
heimsins að ræða, og
mótvægi Evrópuríkja
við Bandaríkja- og
Japansmarkaði.
lagið hljóta í ljósi þessa að vera
umhugsunarefni. Ekki er það síst
vegna þess að um þessar mundir
virðist samstarf bandalagsþjóð-
anna vera að styrkjast, þrátt fyrir
að við ýmis innri vandamál sé að
etja tii dæmis í landbúnaðarmál-
um.
Nú eru uppi í bandalagsríkjun-
um áætlanir um mjög róttækar
aðgerðir til þess að styrkja sameig-
inlegan innri markað. Stefnt er að
því að á árinu 1992 verði lokið við
að ryðja ýmsunt hindrununt fyrir
frjálsum samskiptum úr vcgi til
dæmis hvað varðar tollaeftirlit,
skatta, tryggingarmál, flutninga,
vörustaðla, o.fl. Árið 1992erstefnt
að því að afnema vegabréfaskoðun
innan bandalagsins. Þróunin stefn-
ir nú í átt til markaðar sem nær til
um 320 milljóna manna. Ef þessi
áform takast er þarna um fjöl-
mennasta markað heimsins að
ræða, og mótvægi Evrópuríkja við
Bandaríkja- og Japansmarkaði.
Utanríkisviðskiptin
Við Islendingar erum meðal
þeirra þjóða sem háðastar eru
utanríkisviðskiptum. Útflutningur
okkar er rúmlega einn þriðji af
þjóðartekjum og innflutningur
sömuleiðis. Það er okkur því mjög
mikilvægt að njóta bestu fáanlegra
kjara í utanríkisviðskiptum og
Þarna er um aö ræöa
tolla á ísfiskflök og
saltfisk, sem miöa í þá
átt aö vernda fisk-
vinnslu bandalagsríkj-
anna. Það hefur verið
látið í þaöskínaaftals-
mönnum bandalagsins
í sjávarútvegsmálum
aö þarna fáist ekki
breytingar nema gegn
veiöiheimildum í ís-
lenskri fiskveiðilög-
sögu.
frjáls milliríkjaverslun er ntjög
áríðandi fyrir okkur. I samræmi
við þetta höfum við gerst aðilar að
fríverslunarsamtökunum Efta sem
eru nú samtök sex Evrópuríkja,
Svíþjóðar, Noregs, íslands, Aust-
urríkis og Sviss Efta löndin gerðu
fríverslunarsamning við EB árið
1972, og með þeim samningi var
stigið skref til þess að varpa ís-
lenskunt fyrirtækjum út í alþjóð-
lega samkeppni. Gegn þessari frí-
verslun höfum við notið tollaíviln-
ana fyrir sjávarafurðir.
Hins vegar er það nú staðreynd
að EB hefur tekið upp tolla í
viðskiptum við okkur með sjávar-
afurðir og eiga þessir tollar ekkert
skylt við fríverslun. Þarna er um að
ræða tolla á ísfiskflök og saltfisk,
sem miða í þá átt að vernda
fiskvinnslu bandalagsríkjanna.
Það hefur verið látið í það skína af
talsmönnum bandalagsins í sjávar-
útvegsmálum að þarna fáist ekki
breytingar nema gegn veiðiheim-
ildunt í íslcnskri fiskveiðilögsögu.
Við íslendingar höfum hins veg-
ar haldið okkur við það grundvall-
aratriöi að blanda ekki saman
veiðiheimildum í fiskveiðilögsögu
okkar og viðskiptahagsmunum.
Viðræður okkar við Evrópubanda-
lagið hljóta að byggjast á þvi að
raunvcruleg fríverslun sé tryggð
cins og grunnur var lagður að með
fríverslunarsamningi Efta við
bandalagið.
Árvekni er þörf
Það er áríðandi að halda vöku
sinni í utanríkisviðskiptum og
halda í og treysta þá stöðu sem við
i erum í nú.
Bandaríkjamarkaður er okkur
mjög mikilvægur. Við höfum náð
fótfestu á Japansmarkaði með sjáv-
arafurðir og við höfum mikilvæg
viðskipti við Sovétríkin, auk við-
skiptanna við lönd Evrópubanda-
lagsins sem nú eru yfir helmingur-
inn af utanríkisviðskiptum okkar.
Þróunin á öilum þessum mörkuð-
um skiptir okkur miklu máli, og
ekki síst þarf að hyggja grannt að
þróuninni í Vestur-Evrópu og
þeim gífurlegu breytingum sem
þar munu eiga sér stað næstu árin.
Með viðræðum þarf að leitast við
að tryggja stöðu okkar sem föng
eru á.
AÐ UTAN
lllllllllllll:
lllllllllllll
111111
llllllilllll
lllllllllllllllll
lllllllllllilll
lllllllllillllllll
Hilllllll
iiniiiiiii
Er bandarísku þjóðinni að hnigna?
Ég valdi síðari heimsstyrjöldina
til að marka umskiptin í almenn-
ingssiðferði. Það er trúa mín að
valdaár nasista hafi verið vanmetin
sem tímamót í mannkynssögunni,
þar sem markað var upphafið að
tímabili ofbeldis meðal manna.
Það tímabil stendur enn. Sambæri-
legir glæpir hafa þekkst á öðrum
tímum, þó að þeir hafi ekki verið
framdir eins opinberlega af sama
ásetningi og markvísi. Þjóðverjar
frömdu svo mikil fólskuverk, sem
við og aðrar þjóðir létum okkur
engu skipta, að það fór að vera
eðlilegur hlutur að skaða með-
bræður sína. í kjölfarið hættu
menn að líta svo á að illgerðir
gengju of langt og þeir sem þær
fremdu ættu refsingu skilið. Dráp
og merkingarlaus fjöldamorð, og
hrottaskapur meiri en orð fá lýst er
orðið of algengt fyrirbæri í nútím-
anum.
Það þyrfti langtíma rannsóknir
til að komast að niðurstöðu um
hvort hnignun bandarísku þjóðar-
innar eigi uppruna sinn í gömlum
ofbeldisvenjum. Ég held að mikið
megi læra af Ottomanríki Tyrkja,
eftir að þeirsigruðu Konstantínóp-
el 1453. 400 árum síðar, þegar
Ottomanríkið var búið að lifa stór-
veldistíma og hleypa sér lausu í
ofbeldissvalli í Búlgaríu, var það
orðið „sjúki maðurinn í Evrópu"
og hafði hlotið einkunn í frægri
ræðu Gladstones, sem prentuð var
í bæklingi 1876 um „búlgarska
hryllinginn og austræna vandamál-
ið“. Þar ræðir hann um svallveislur
Satans, hrikalega og ólæknandi
óstjórn, taumlausan og dýrslegan
losta, djöfullega misnotkun valds.
fyrirlitlega harðstjórn. Hann segir
ekki hafa verið þann glæpamann í
dýflissu í Evrópu, né mannætu á
Suðurhafseyjum, sem ekki brygð-
ist ókvæða við frásögnum af glæp-
um Tyrkja. „Látum þessu lokið.
Látum þá hypja sig út úr Evrópu,
hvern og einn, hvert tangur og
tetur, því að ekkert minna getur
veitt létti yfirhlöðnum tilfinningum
skjálfandi heims.“
Hreinasta firra að
rödd fjöldans hafi alltaf
rétt fyrir sér
Nú ræður val okkar kjósenda á
mönnum í ábyrgðarstöðurúrslitum
og við skulum vona að við byggjum
val okkar á einhverju öðru en
stórsýningum í sjónvarpinu á gervi-
ímyndum, sem auglýsingamenn og
kosningafjársöfnunarmenn hafa
búið til handa okkur.
Aukinn þroski ogmenntun vinn-
ast ekki á skömmum tíma. Þó að
ringulreiðin hjá okkur nú þurfi
skjótrar úrlausnar við, byggjum
við ekki upp þroskaðra almenn-
ingsálit á einum degi, síst af öllu
hjá þeim sem dýrka lýðinn og
halda því fram að það sé engin
ástæða til að hafa áhyggjur, vegna
þess að rödd fjöldans hafi alltaf
rétt fyrir sér. Þaðer hreinasta firra.
Sú rödd hefur ekkert meira til síns
máls en rödd sauðfjárhóps, ef hann
hefði einhverja rödd.
Endurkjör Ronalds Reagans,
með yfirgnæfandi fjölda atkvæða
kjósenda, var ekki rétt, það var
hörmulegt. „Ég skil það ekki,“
sagði útlendingur sem hér var á
Þriöji hluti
ferð á þeint tíma. „Það er sama
hvar ég fer, allir segja mér hversu
skaðlegur og ónothæfur herra Rc-
agan sé í forsetaembættinu, en
fullvissar mig um leið um að hann
verði áreiðanlega endurkosinn. Af
hverju?" Ég gat ekki gefið honum
aðra skýringu en þá að bandaríska
þjóðin sé ekkert sérlega klók í
pólitík nú, á tímum sjónvarps og
undir þungri handleiðslu auglýs-
inga allt frá bernsku. Það sem er
mest þörf á - og Guð má vita
hvernig því marki verður náð - er
meiri pólitísk skynsemi í banda-
ríska borgara.
Það væri strax til bóta að banna
þessar niðursoðnu hálfrar mínútu
löngu auglýsingar frambjóðend-
anna. Við ættum aðeins að leyfa
beinar útsendingar þar sem frain-
bjóðendurnir koma til dyra eins og
þeir eru klæddir. Og þessar útsend-
ingar eiga aðstanda ía.m.k. 2 mín.
til að gefa okkur raunhæfari rhynd
af frambjóðendum.
Bandarískir kjósendur
bera sjálfir ábyrgðina
Þetta væri aðeins smábyrjun og
það þarf miklu fleira til ef það á að
koma einhverri glóru í kjósendur.
Við verðum að gera okkur grein
fyrir því hver það er í rauninni sem
ber ábyrgð á þessu geggjaða íran-
kontramáli. Það eru bandarískir
kjósendur sjálfir. Á einhvern hátt
verðum við að læra að gera betur,
annars megum við eiga von á því
að verða fyrir öðrum og jafnvel
hættulegri skaða.
Undarlegt tómarúm er nú í
bandarísku almenningsáliti eða
hvar er hneykslunin? Hvar er reið-
in sem hefði átt að vakna við dauða
241 bandarísks landgönguliða við
árásina á bækistöðvar þeirra í Beir-
út. Sú árás heppnaðist vegna mis-
taka yfirmanna í stöðvunum við að
loka veginum að þeim? Hvar er
reiðin vegna 37 fallinna sjóliða á
freigátunni Stark? Og enn, hvar er
hneykslunin vegna uppljóstrana
um rangt framferði og vanhæfi
háttsettra embættismanna innan
æðsta stjórnkerfis landsins?
Dauði þessara ungu manna og
lögleysan bærði varla hár á höfði
nokkurs manns. En kvennafar
Garys Hart kom af stað eins mikl-
um spenningi (byggt á karlaaf-
brýði, grunar mig) og ef Marilyn
Monroe hefði snúið aftur til jarðar-
innar og fundist búsett í Taj Mahal.
Þessi ástríðufulli áhugi almennings
á hliðarhoppi Garys Hart er alger
andstæða við linkuleg viðbrögð
þegar líf glatast og lög eru brotin
og sýnir vel hvað almenningsálitið
er léttúðugt og ristir grunnt. Ef
bandaríska þjóðin verðurekki reið
þegar lífi sona hennar er fórnað
vegna kæruleysis opinberra aðila,
eða þegar lagagreinar eru snið-
gengnar eins og ekkert sé sjálfsagð-
ara af þeim sem eiga að annast
öryggi þjóðarinnar, er ekki hægt
að gera sér vonir um traustari
stjórnvöld sem eigi meiri virðingu
skilið. Reiði þegar reiði á við er
nauðsynleg bæði vegna sjálfsvirð-
ingar okkar og virðingar okkar í
augum annarra þjóða.
Og hvað er orðið af vitsmunum
bandarísku þjóðarinnar? Hvað er
orðið af Bandaríkjum Washing-
tons, Adams og Jeffersons? Hvað
er orðið af sjálfsvirðingu þjóðar-
innar, svo að ekki sé talað um
almennt velsæmi? Kannski ætti
ekki að draga það síðasttalda inn í
umræðuna, vegna þess að almennt
velsæmi er ekki álitið vera ómiss-
andi hluti af realpolitik í utanríkis-
málum.
Það þarf að gera mikið og sam-
stillt átak meðal þjóðarinnar ef á
að færa hana af kæruleysisstiginu
til þess að vera reiðubúin að taka
af alvöru á þeim hlutum sem eru
alvarlegir. Spurningin er-rétt eins
og varðar spurninguna um hvernig
stemma mætti stigu við eyðni,
hvort við getum fundið aðferðina
til þess. En þar til það verður er
þess langt að bíða að við eignumst
aftur stjórnarstefnu sem er sam-
kvæm sjálfri sér eða löghlýðni nær
aftur yfirhöndinni.