Tíminn - 13.12.1987, Qupperneq 4

4 Tíminn
Sunnudagur 13. desember 1987
Sunnudags-
LEIÐARI
Beðið næsta áfanga
Þá er lokið merkum fundi leiðtoga stórveld-
anna í Washington og það er fagnaðarefni að nú
hefur það gerst í fyrsta sinn að kjarnavopnum
er fækkað í stað þess að forði þeirra hefur
stöðugt verið aukinn í hvert sinn sem mótpartur-
inn hefur komið með nýjan leik í hinu drunga-
lega tafli um örlög mannkyns. Menn hafa
eignast nýja von, þótt hinu sé ekki að leyna að
kannske þarf ekki mikið að fara úrskeiðis svo
þetta takmarkaða skref fram á við verði stigið
til baka.
Gorbatsjov er merkilegur leiðtogi og hann
hefur áunnið sér það álit að mikill fjöldi fólks á
Vesturlöndum mun vilja þakka honum þennan
ávinning, fremur en hinum aldraða Bandaríkja-
forseta, sem hefur skapað sér þá ímynd að hann
sé fulltrúi eldri viðhorfa og ósveigjanleika í
viðskiptum stórveldanna. Þá munu menn geta
verið sammála um að Gorbatsjov er þekkilegasti
fulltrúi sovéska ríkisins sem við höfum kynnst
til þessa og það er ekki lítils virði á þeirri miklu
fjölmiðlaöld er við nú lifum. Þetta kom vel í ljós
er við sáum sjónvarpsviðtal NBC við hann nú á
dögunum. Gorbatsjov hlýtur að fá þá einkunn
að hann sé meiri sjónvarpsstjarna en Ronald
Reagan, sem þó var eitt sinn kvikmyndaleikari.
Greind hans má vera hverjum manni ljós og
fágun persónu hans er aðlaðandi.
Þó verður að segjast að margt í málflutningi
hans í umræddu sjónvarpsviðtali var ekki heill-
andi. Þórbergur Þórðarson viknaði vegna allrar
þeirrar mildi sem hann sá í augum Stalíns. Þó
er Stalíns getið að öðru en mildi í sögunni eins
og kunnugt er og þess mættu aðdáendur aðalrit-
arans vera minnugir. Þannig var mikil blöskrun
að heyra skýringu Gorbatsjovs á takmörkun
ferðafrelsis í Sovétríkjunum - sem sé þá að
sovéska ríkið hefði rétt til að halda mönnum
kyrrum hér eða þar, vegna þess kostnaðar sem
lagður hefði verið í menntun þeirra! Búið er við
að íslenskir háskólamenn sættu sig lítt við slíka
speki. Einmitt þessi viðbára var viðruð er
Berlínarmúrinn illræmdi var reistur. Jafn innan-
tómt var hjal um að Rússar kærðu sig ekkert um
að hleypa heimdraganum, vegna þess að þeir
hefðu setið heima í svo margar kynslóðir! Fleira
mætti telja upp úr þessu viðtali, sem ekki getur
kallast annað en laglega orðað þvaður.
Gorbatsjov hefur lagt sig af heilindum fram
við að sefa hið óttalega vopnakapphlaup. En
meðan mannréttindamálum í Sovétríkjunum
þokar svo hægt áfram sem raun er á er viðbúið
að mönnum á Vesturlöndum haldi áfram að
standa stuggur af þeim svokallaða sósíalisma
sem þar er við lýði. Þessi stuggur elur svo aftur
af sér óttann og tortryggnina - verstu hindrunina
á leiðinni til heimsfriðar.
Iiminn
Umsjón Helgarblaðs:
Atli Magnússon
Bergljót Davíðsdóttir
Agnar Birgir Óskarsson
llllllllllllllllllllllll ERLENDMÁL llllllllllllllilillllllllllllllllllllllll
Efnahagsvandi fer vaxandi
í Iöndum Austur-Evrópu
Fer ástandið þar að minna á Suður-Ameríku
ENSKA BLAÐIÐ The Econ-
omist benti nýlega á, að í sósíalísk-
um ríkjum Austur-Evrópu væri að
skapast svipað ástand í efnahags-
málum og í hinum kapitalísku ríkj-
um Suður-Ameríku. Sum ríki
Austur-Evrópu væru að sökkva í
skuldafen og stjórnir þeirra réðu
ekki við verðbólguna, sem færi
stöðugt vaxandi. Einkum nefndi
blaðið Rúmeníu, Júgóslavíu, Pól-
land og Ungverjaland.
I öllum þessum löndum er verið
að undirbúa eða gera tilraunir í
anda endurbótastefnu Gorbatsjovs
til að rétta við fjárhaginn með
frjálslegri skipan efnahagslífsins.
Petta mun reynast enn erfiðara en
ella vegna þess ástands sem fyrir er.
Verðlagi hefur verið haldið niðri
með stórfelldum niðurgreiðslum
og illa reknum fyrirtækjum með
því að ríkið taki á sig hallann.
Hvoru tveggja á nú að hætta og
a.m.k. fyrst um sinn leiðir,það
óhjákvæmilega til verðhækkana.
Framundan er því lífskjararýrnun í
þessum löndum.
Valdhafarnir gera sér vonir um
að endurbótastefna í anda Gorbat-
sjovs beri árangur, en það muni
alltaf taka tvö til þrjú ár. Meðan er
almenningur beðinn um að sætta
sig við kjararýrnunina.
Pólland er eitt gleggsta dæmið
um þetta. Þjóðaratkvæðagreiðsl-
an, sem þar fór fram nýlega og telja
má nýmæli í Austur-Evrópu, bar
þess vott að vantrú ríkir meðal al-
mennings.
Lagt var fyrir kjósendur að svara
tveimur spurningum. Önnur var
sú, hvort menn sættu sig við þær
efnahagstillögur, sem búið væri að
leggja fram á þingi og fælu í sér
aukið frjálsræði, aukið einkafram-
tak, þó takmarkað, og samkeppni
milli fyrirtækja, enda þótt þessum
breytingum fylgdi kjaraskerðing í
2-3 ár. Hin var á þá leið, hvort
menn styddu hina fyrirhuguðu
pólsku þróun um að auka lýðræði
og gera þátt almennings meiri og
virkari í stjórnkerfinu.
Þar sem þessar spurningar voru
frekar óljóst orðaðar, fylgdu mikl-
ar útskýringar og áróður af hálfu
stjórnvalda. Margir voru samt í
vafa um hvað spurningarnar
þýddu.
Af hálfu Samstöðu, sem er undir
stjórn Lech Walesa, voru kjósend-
ur hvattir til þess að taka ekki þátt í
atkvæðagreiðslunni. Afstaða Wa-
lesa virðist nú sú, að taka ekki be-
ina andstöðu gegn fyrirætlunum
stjórnarinnar en styðja þær ekki
heldur. Með þessu vill Samstaða
sýna, að hún er ekki fjandsamleg
stjórninni, en vill ekki styrkja hana
né semja við hana, nema gengið
verði enn lengra í frjálsræðisátt,
einkum á stjórnmálasviðinu, t.d.
með því að leyfa fleiri flokka eða
samtök.
Svo virðist sem hjásetustefna
Walesa hafi fengið allgóðar undir-
tektir, þótt fleira komi til, að ekki
tóku nema 68 % kjósenda þátt í at-
kvæðagreiðslunni. Um 32 % sátu
heima. Af þeim, sem tóku þátt í at-
kvæðagreiðslunni svöruðu 66 %
fyrri spurningunni játandi og 69 %
síðari spurningunni. Aðrir svöruðu
neitandi. Tilskilið hafði verið, að
meirihluti allra á kjörskrá svaraði
spurningunum játandi, ef sam-
þykki við þeim ætti að teljast bind-
andi. Miðað við það fékk fyrri
spurningin ekki nema 44 % jákvæð
svör en sú síðari 46 %.
Þetta hefur að vonum verið talin
neikvæð niðurstaða fyrir stjórnina.
Jákvætt fyrir hana er hins vegar
það, að atkvæðagreiðslan var full-
komlega leynileg og kjósendur
fengu því að lýsa afstöðu sinni án
Karoly Grosz
nokkurrar þvingunar. Það telja
margir fréttaskýrendur nýmæli
austantjalds og spor í rétta átt að
fólki sé þannig veitt aðstaða til að
tjásig.
Svo virðist sem stjómvöld telji
þessa niðurstöðu frekar jákvæða
fyrir stefnu sína eða fyrirhugaðar
breytingar. Þó munu stjórnvöld
láta þetta vera sér til viðvörunar á
þann hátt, að farið verður hægar í
fyrirhugaðar verðhækkanir á
helstu neysluvörum en fyrirhugað
var.
Erlendir fréttamenn sem fylgd-
ust með atkvæðagreiðslunni og
fengu að gera það óhindrað, segja
að vonleysi sé áberandi hjá al-
menningi og lífskjör hafi farið
versnandi. Vöruskortur sé áber-
andi. Margt ungt fólk vilji komast
úr landi.
ÞÓTT ástandið sé þannig slæmt í
Póllandi virðast allir, sem til
þekkja, telja það verst austantjalds
í Rúmeníu, en þar kom nýlega til
hörðustu átaka milli lögreglu og al-
mennings í borginni Brasov. Verð-
bólga er mikil og vöruskortur gífur-
legur. Nicolae Ceausescu, sem ver-
ið hefur leiðtogi kommúnista síð-
ustu 22 árin, hefur byggt upp í
kringum sig mesta einræðis- og
harðstjórnarkerfi, sem fyrirfinnst í
Evrópu, og komið rúmlega 20 nán-
ustu skyldmennum sínum fyrir í
helstu valdastöður. Eiginkona
hans gengur næst honum að
völdum.
í Brasov, þar sem eru um 340
þúsund íbúar, réðist fólk inn í ráð-
hús borgarinnar og skrifstofur
Kommúnistaflokksins og stóðu
átök við her og lögreglu í fleiri
klukkustundir. Tveir lögregluþjón-
ar féllu.
Það dregur nokkuð úr trú á
endurbótastefnu Gorbatsjovs, að
hún hefur að nokkru leyti verið
reynd í Júgóslavíu, fyrst undir for-
ustu Títos, en síðan af eftirmönn-
um hans. Þeim hefur tekist illa og
efnahagsástandið farið síversnandi
í stjórnartíð þeirra. Við það bætist
svo vaxandi ósamkomulag hinna
mismunandi þjóðflokka, sem
byggja landið.
I Ungverjalandi hófst endur-
bótastefna fyrir nokkrum árum og
þótti skila góðum árangri, en nú
hefur ástandið versnað aftur og
eiga óhagstæð viðskiptakjör sinn
þátt í því. Undir forustu nýs for-
sætisráðherra, Karoly Grosz, hefur
verði gripið til róttækra aðgerða,
sem flestar stefna í frjálsræðisátt.
Ráðamenn segja, að þær nægi þó
ekki til að halda uppi óbreyttum
lífskjörum og í samræmi við það
hefur verðlag á ýmsum lífsnauð-
synjum verið hækkað nýlega um
20%. Þeir segja ennfremur, að
ekki megi vænta árangurs af þeim
aðgerðum, sem nú hafa verið
gerðar, fyrr en í fyrsta lagi eftir 2-3
ár.
Karoly Grosz, sem er 57 ára, er
talinn líklegasti arftaki Kadars sem
leiðtogi ungverska Kommúnista-
flokksins. Það er talið styrkja
hann, að hann minnir á margan
hátt á Gorbatsjov. Skeið hinna
öldruðu leiðtoga kommúnista í
Austur-Evrópu er að verða á enda
runnið.
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON SKRIFAR