Tíminn - 31.12.1987, Qupperneq 13

Fimmtudagur 31. desember 1987
Tíminn 13
króna í refsivexti og sektir, eru
önnur fjármögnunarfyrirtæki óheft.
Með slíkum ósamræmdum aðgerð-
um eru bankarnir í raun þvingaðir til
að vísa viðskiptavinum þangað, sem
frelsið er og vextirnir jafnframt enn
hærri.
Atvinnuvegirnir
Aðgerðir í efnahagsmálum verða
haldlitlar ef staða atvinnuveganna er
ekki tryggð. Þar hefur því miður
hallað mjög undan fæti. Mikið af
iðnaðinum er rekið með stórfelldu
tapi. Afkoma fiskiðnaðarins fer
mjög versnandi.
Að sjálfsögðu ber að leggja
áherslu á alla þá hagræðingu, sem
hugsanleg er og lækkun kostnaðar.
Líklega er lækkun fjármagnskostn-
aðar einna mikilvægast í þessu sam-
bandi og það, sem nærtækast er. Ef
ekki tekst að skapa atvinnulífinu
rekstrargrundvöll eftir slíkum leið-
um, er gengið fallið. Annað er
blekking. Atvinnuvegirnir verða
ekki reknir til lengdar með tapi.
Sömuleiðis er óhjákvæmilegt að taka
tillit til viðskiptahalla og þróunar
okkar helstu gjaldmiðla, einkum
dollarans. Fast gengi er að sjálfsögðu
afar mikilvægt í viðureigninni við
verðbólguna, en það getur ekki
orðið markmið i sjálfu sér.
Ef óhjákvæmilegt reynist að fella
gengið, er mikilvægast að gera þær
hliðarráðstafanir, sem draga úr
áhrifum á verðlag og tryggja þau
atriði, sem til grundvallar eru lögð,
eins og t.d. kaupmáttinn.
Ég er ekki í nokkrum vafa um að
ná má tökum á efnahagsþróuninni,
en það verður best gert með sam-
stilltu átaki ríkisvaldsins og aðila
vinnumarkaðarins. Að því ber að
vinna. Ef slíkt samkomulag næst
ekki, ber ríkisvaldinu skylda til að
gera það einhliða, sem þarf hverju
sinni. Pað verður þó ætíð bæði
erfiðara og sársaukafyllra.
Lausn þeirra mála, sem ég hef
fjallað um, mun ráða framtíð þeirrar
ríkisstjórnar, sem nú situr.
Hin nýja heimsmynd
Á undanförnum árum hafa orðið
gífurlegar breytingar í heiminum.
Flestar hafa þessara breytingar veru-
leg áhrif á stöðu okkar íslendinga.
Við erum ekki lengur einangraðir í
stórum heimi langt úti í Atlantshaf-
inu. Við erum hluti af litlum heimi
og að sumu leyti í miðju hans.
Við getum ekki lengur látið þróun
heimsmála afskiptalausa. Jafnvel
smáþjóð eins og við íslendingar á
ekki aðeins rétt, heldur ber skylda
til að hafa þau áhrif sem hún getur
til þess að þoka þróun heimsmála á
rétta braut.
Afvopnun og bætt
sambúð þjóða
í upphafi þessara hugleiðinga
minnti ég á þá samninga, sem tekist
hafa með stórveldunum um útrým-
ingu meðaldrægra eldflauga. Þessi
fækkun kjarnorkuvopna er að sjálf-
sögðu mikilvæg, en hitt er þó enn
mikilvægara, að með þessum samn-
ingi er brotið í blað og sá vonarneisti
kveiktur, að framundan muni vera
bætt sambúð stórveldanna og fækk-
un og jafnvel útrýming gereyðingar-
vopna, sem ógnað hafa mannkyni
nú um alllangt skeið.
Við íslendingar getum glaðst yfir
því að eiga töluverðan þátt í þessu
samkomulagi og því, sem er í undir-
búningi. Leiðtogafundurinn í Reykja-
vík í október 1986 var tvímæialaust
sá mikilvægasti, sem haldinn hefur
verið. Það er mat talsmanna beggja
stórveldanna.
Við íslendingar virðumst njóta
trausts hjá stórveldunum báðum.
E.t.v. er það vegna legu okkar og
getuleysis til hernaðaraðgerða. ís-
land kann því að geta átt verðugt
hlutverk í þessari mikilvægu þróun.
Til þess verðum við að sýna viljann
í verki, hvar sem við komum fram á
opinberum vettvangi. Vísað er veg-
inn með þeirri ályktun í afvopnunar-
málum sem Alþingi samþykkti sam-
hljóða 23. maí 1985. Mér þykir rétt
að rifja upp þann hluta þeirrar
áætlunar, sem fjallar um almenna
afvopnun:
„Álþingi ályktar að brýna nauðsyn
beri til að þjóðir heims, ekki síst
kjarnorkuveldin, geri méð sér samn-
inga um gagnkvæma alhliða afvopn-
un þar sem framkvæmd verður
tryggð með alþjóðlegu eftirliti.
Ennfremur telur Alþingi mikil-
vægt að verulegur hluti þess gífur-
lega fjármagns, sem nú rennur til
herbúnaðar verði veittur til þess að
hjálpa fátækum ríkjum heims þar
sem tugir milljóna manna deyja
árlega úr hungri og sjúkdómum.
Alþingi fagnar hverju því frum-
kvæði sem fram kemur og stuðlað
getur að því að rjúfa vítahring
vígbúnaðarkapphlaupsins.
Alþingi ályktar að beina því til
ríkisstjórnarinnar að styðja og stuðla
að allsherjarbanni við tilraunum,
framleiðslu og uppsetningu kjarn-
orkuvopna undir traustu eftirliti svo
og stöðvun á framleiðslu kjarna-
kleifra efna í hernaðarskyni, jafn-
framt því að hvetja til alþjóðlegra
samninga um að árlega verði reglu-
bundið dregið úr birgðum kjarna-
vopna. Þessu banni og samningum
um niðurskurð kjarnavopna verði
framfylgt á gagnkvæman hátt þannig
að málsaðilar uni því og treysti enda
verði það gert í samvinnu við alþjóð-
lega eftirlitsstofnun.
Leita verður allra leiða til þess að
draga úr spennu og tortryggni milli
þjóða heims og þá einkum stórveld-
anna. Telur Alþingi að íslendingar
hljóti ætíð og hvarvetna að leggja
slíkri viðleitni lið“.
Þetta er athyglisverð ályktun og
mikilvægur grundvöllur á að byggja
í utanríkismáium. Ég hef lagt á það
áherslu að sýna í verki þann vilja,
sem Alþingi hefur lýst. Það hefur
verið gert hjá Sameinuðu þjóðunum
með breyttri afstöðu í allmörgum
málum og hvarvetna sem rödd ís-
lands heyrist.
Mér hefur einnig sýnst að ísland
geti verið staður þar sem menn frá
öllum löndum væru velkomnir til að
leita lausna á þeim fjölmörgu vanda-
málum, sem að heiminum steðja.
Þessari hugmynd hef ég komið á
framfæri en veit ekki enn, hvort hún
hlýtur þann stuðning sem nauðsyn-
legur er.
Allir þeir samningar, sem gerðir
verða um fækkun gjöreyðingar-
vopna og jafnvægi í hermálum verða
að byggjast á traustu eftirliti. í því
sambandi er Norður-Atlantshafið
ákaflega þýðingarmikið. Óvíða hef-
ur orðið meiri fjölgun háþróaðra
hernaðartækja en á því svæði. Eftir-
lit á Norður-Atlantshafinu mun því
verða afar mikilvægt.
Mér virðist vel koma til greina að
íslendingar sinni sjálfir þessu eftir-
liti. Mikilvægt skref í þá átt er þegar
verið að stíga með því að íslendingar
annist rekstur þeirra radarstöðva,
sem á landinu verða. Mér sýnist
einnig fátt því til fyrirstöðu, að
íslendingar taki að sér rekstur þeirra
neðansjávarkapla, sem ætlað er að
fylgjast með ferðum kafbáta. Með
slíkri þróun yrði varnarlið hér á
landi óþarft, en íslendingar sjálfir
sinntu fyrir hönd vestrænna þjóða,
því eftirliti, sem er talið nauðsynlegt.
Þetta þarf ekki að vera fjarlægur
draumur, ef þróun afvopnunarmála
verður eins og nú horfir.
Viðskiptamálin
Frá því að ísland gerðist aðili að
Fríverslunarbandalagi Evrópu árið
1970 og gerði sérstakan samning við
Evrópubandalagið árið 1972 höfum
við fslendingar orðið stöðugt háðari
erlendum viðskiptum. Nú flytjum
við úr landi u.þ.b. helming af okkar
þjóðarframleiðslu og inn u.þ.b.
helming af okkar þjóðartekjum. Því
má með sanni segja að lífskjörin séu
að hálfu byggð á inn- og útflutningi.
Fáar aðrar þjóðir eru svo háðar
erlendum viðskiptum.
Augljóslega er frjáls aðgangur að
erlendum mörkuðum fyrir útflutn-
ingsafurðir okkur mikið hagsmuna-
mál. Slíkt fæst hins vegar ekki nema
frjáls innflutningur sé leyfður frá
viðskiptalöndum eða m.ö.o. inn-
flutningsfrelsið er gagnkvæmt.
Á síðustu árum hefur útflutningur
þjóðarinnar jafnframt færst mjög á
milli markaða. Nú er Evrópa, eink-
um Evrópubandalagið, orðin mikil-
vægasti markaðurinn. Þangað fer
meira en heimingurinn af útflutn-
ingsframleiðslunni. Útflutningur til
Bandaríkjanna hefur hins vegar
dregist saman frá því að vera um 30
af hundraði í innan við 20 af hundr-
aði af útflutningnum. Bandaríkja-
markaður er þó tvímælalaust enn
ákaflega mikilvægur.
Nú eru þeir hlutir að gerast bæði
austan Atiantshafs og vestan, sem
hljóta að vekja til umhugsunar um
framtíð þessara markaða. Bandarík-
in og Kanada eru að ljúka fríverslun-
arsamningi, sem mun sameina þessi
stóru lönd í einum markaði. Kana-
dískur fiskur mun þá njóta sömu
réttinda í Bandaríkjunum og inn-
lend framleiðsla. Hvernig verður
okkar samkeppnisstaða á þeim
markaði?
Á sama tíma er hafin innan Evr-
ópubandalagsins sameining aðildar-
ríkjanna tólf í einn markað og
jafnvel stefnt að eins konar banda-
ríkjum í Evrópu. Öll þau sjö lönd,
sem eru innan fríverslunarbandalags
fylgjast að sjálfsögðu vandlega með
þeirri þróun. Flest hafa þau hafið
aðlögun, að þeim breytingum, sem
eru að gerast innan Evrópubandalags-
ins og hyggjast þannig tryggja sinn
hlut annað hvort með sameiningu
eða nánu samstarfi. Innan fríversl-
unarbandalagsins eru löndin sameig-
inlega jafnframt að hefja mikið starf
til að aðlagast Evrópubandalaginu.
Við íslendingar hljótum einnig að
skoða þessi mál mjög vandlega.
Tengsl við
Evrópubandalagið
Sú skoðun hefur á ný heyrst að
sameinast beri Evrópubandalaginu.
Það er að mínu mati óraunhæf og
raunar hættuleg hugmynd. Samein-
ing við Evrópubandalagið þýddi
afsal allra sérréttinda á íslenskum
fiskimiðum og yfirráða yftr auðlind-
um, flutningur fjármagns yrði frjáls
og sömuleiðis vinnuafls, svo nokkuð
sé nefnt. Mér sýnist, að þá yrði lítið
sem ekkert eftir af sjálfstæði þessar-
ar þjóðar. Meðalstór banki í Évrópu
gæti á einni dagstund eignast ís-
lensku bankana. Meðalstór auð-
hringur gæti á skammri stundu eign-
ast togarana og útgerðina og þar
með fiskimiðin. Sú hætta vofði ætíð
yfir að landið fylltist af erlendu
vinnuafli og íslendingurinn týndist.
Ég hlýt að taka undir með mannin-
um sem sagði: „til hvers væri þá að
vera íslendingur".
Ég tel raunar að full aðild að
Evrópubandalaginu mundi reynast
óþörf. f viðræðum, sem ég hef
nýlega átt við ráðamenn bandalags-
ins varð ég var við skilning á sérstöðu
okkar íslendinga. Með því að aðlag-
ast markvisst en skynsamlega þeim
breytingum, sem unnið er að innan
Evrópubandalagsins er ég sannfærð-
ur um að tryggja má aðgang að
þessum mikilvæga markaði en þó
halda sjálfstæði. Við skulum minnast
þess, að ísland er þessum þjóðum ekki
síður mikilvægt en þær okkur. Evr-
ópumarkaðinn vantar sárlega fisk,
hér á landi eru orkulindir, sem nýta
má til framleiðslu á mikilvægum
hráefnum, og fsland er ómissandi
hlekkur í öryggis- og eftirlitskerfi
vestrænna þjóða, eins og ég hef áður
rakið. Við biðjum heldur ekki um
fjárhagsstuðning eins og sumum
meðlimaríkjunum er nauðsynlegt.
Við treystum okkur til að standa á
eigin fótum og ætlum að gera það.
Fríverslunarsamningur við
Bandaríkin hefur einnig verið
nefndur. Það er hugmynd sem sjálf-
sagt er að athuga. Frumkönnun
bendir þó til þess að reynast muni
erfitt að ná slíkum samningi.
Það mun krefjast mikils starfs að
beina viðskiptatengslum landsins í
réttan farveg. Ef það verk er vel
unnið hef ég litlar áhyggjur af fram-
tíð okkar í breyttum heimi alþjóð-
legra viðskipta.
Framtíðin
Því meira sem ég hugsa um þá
miklu kosti, sem búa bæði með
landinu og fólkinu því bjartari
sýnist mér framtíðin geti orðið ef
skynsamlega er á málum haldið. Það
er þó háð því gagnvart okkur eins og
öðrum þjóðum að heimsmálin þróist
á betri veg. Einnig er nauðsynlegt að
ná góðum tökum á efnhagsmálum
þjóðarinnar. íslendingar eru dug-
miklir, ekki síður æska þessa lands
en þeir sem eldri eru. Menn hafa
sýnt að þeir geta tekið á þegar þarf
og eiga auðvelt með að hasla sér völl
á nýjum sviðum. Eyðslusemin keyrir
að vísu um þverbak, en það má
vafalaust rekja til þeirrar verðbólgu,
sem svo lengi hefur geisað. Slíkt
ástand stuðlar aldrei að hófsemi og
sparnaði. Það mun lagast, þegar
jafnvægi er náð í efnahagsmálum og
verðbólgan sigruð.
Landið sjálft er ekki síður mikill
gimsteinn. Hér er víðáttan mikil og
náttúran víða lítt snortin. Loftið og
umhverfið er tiltölulega hreint. Allt
er slíkt auður sem fáar aðrar þjóðir
eiga nú orðið.
Hættumerkin eru að vísu augljós.
Mengun hefur stórlega aukist í höf-
uðborginni og víða er gáleysislega
farið með umhverfið. Þetta eru hins
vegar smámunir hjá því, sem aðrar
þjóðir þurfa að þola. Góð löggjöf og
eðlilegar kröfur munu ráða bót á
slíku.
Ég get ekki lokið þessum hug-
leiðingum án þess að lýsa aðdáun
minni á því unga fólki sem vinnur
hvert afrekið eftir annað í íþróttum,
bæði andlegum og líkamlegum. Það
er mikil hvatning fyrir aðra til þess
að breyta rétt. Slíka starfsemi ber að
efla með öllum ráðum.
Góðir íslendingar.
Ef til vill þykir ykkur ég hafa verið
nokkuð svartsýnn í hugleiðingum
mínum um efnahagsmál. Rétt er, að
ég tel þar mikla vá fyrir dyrum.
Afstaða mín helgast hins vegar engu
síður af því, að ég tel framtíð
þessarar þjóðar geta orðið glæsilegri
en flestra annarra, ef rétt er á málum
haldið.
Þjóðinni óska ég slíkrar framtíð-
ar. Öllum sendi ég bestu nýárskveðj-
ur og framsóknarmönnum um land
allt og stuðningsmönnum flokksins
sérstakar þakkir.