Tíminn - 10.01.1988, Blaðsíða 11

Sunnudagur 10. janúar 1988
Tíminn 11
(Marteinn). Hann var ungur maður
og íþróttamannlegur. Skip Marteins
var stærst og mannflest. því skipverj-
ar voru 33, en alls voru Spánverjarn-
ir 85.
Sumir af Spánverjunum fengust
við hvalveiðar á bátum, en sumir
gættu skipanna og er sagt að 11
manns hafi haldið vörð dag og nótt
á hverju skipi og aldrei hafi bátarnir
farið lengra en svo að sjá mátti til
þeirra frá skipunum og heyra
skothljóð. Spánverjar höfðu hvekkst
við Eyjaupphlaupið og höfðu því
góðan vara á sér.
HESTKLYFJAR AF HVAL
FYRIR VETTLINGA
Hvalveiðarner gengu vel. Spán-
verjar náðu 11 stórum hvölum og
misstu aðra 11, sem þeir höfðu
járnað. Þeir seldu þvesti og rengi
hverjum sem hafa vildi fyrirgjafverð
og tóku stundum 20 álnir af klæði
fyrir 100 álna virði, en oft og einatt
seldu þeir hestklyfjar fyrir heilan
bátsfarm eða eitthvað lítilræði, svo
sem smérsköku eða sokkabönd.
Þetta kom sér vel í hallærinu, en þó
þorðu margir ekkert að kaupa, þar
sem hinn harðráði sýslumaður, Ari
bóndi í Ögri, hafði harðbannað það.
Spánverjarnir á minni skipunum
kynntu sig yfirleitt vel, en sumir af
mönnum Marteins fóru með grip-
deildir og rændu kindum frá
bændum, en sjálfur tók hann engan
þátt í hnupli þeirra. Strandamenn
forðuðust því að eiga viðskipti við
Martein og hans menn, en létu þá á
smærri skipunum fá kindur og ýmis-
legt smávegis, sem þeir máttu án
vera. Fengu þeir í staðinn brauð og
vín, hamra, axir, járn og striga.
Marteini þótti miður að enginn vildi
skipta við hann og bað menn oft að
selja sér hitt og þetta fyrir fullt verð,
en enginn vildi láta neitt af hendi
rakna við hann.
Þótt meinlaust væri með Stranda-
mönnum og Spánverjum um sumar-
ið, er þess þó getið að tslenskur
maður hafi rotað einn manna Mart-
eins með steinsleggju, en hann sá
svo um að engin illindu urðu úr því.
Strandamenn hnupluðu líka citt sinn
spiki af hvalshaus í myrkri og þótti
þeim fyrir, en þó var sæst á málið og
fengu Spánverjar tvær ær í bætur.
Þegar komið var fram í miðjan
september fóru Spánverjar að búast
til heimferðar og voru ferðbúnir
þann 20. september. Þann dag gekk
Marteinn og nokkrir af mönnum
hans heim til Jóns prests Grímssonar
og heimtuðu af honum sauð til
endurgjalds fyrir sauð sem menn í
sveitinni höfðu fengið. Ekki vildi
Jón láta lausan við þá sauðinn og
sagðist hafa borgað hinum skip-
stjórunum, Pétri og Stefáni. Færði
Marteinn sig þá upp á skaftið og
krafðist að fá naut hjá Jóni. Skyldu
þeir ekki skilja, fyrr en prestur hefði
lofað þessu. Var þjarkað um þetta
um hríð, eða þar til einn manna
Marteins tók upp snæri og brá um
háls prestinum, eins og hann vildi
hengja hann. Þá dignaði séra Jón.
Lofaði hann þeim nautinu og sendi
mann á afrétt eftir því.
FÁRVIÐRIÐ
En nú dró til óvæntra tíðinda. Að
kvöldi þess 20. september rak mik-
inn hafíshroða inn fyrir skip þeirra
Péturs og Stefáns. Eftir dagsetur
brast á útsynningsbylur og rak ísinn
á skipin, en menn allir komust á skip
Péturs. Rak það upp á nesið og
brotnaði sundur í miðju. Sökk annar
parturinn, en hinn stóð fastur á
nestánni. Allir bátar sem við skipin
voru brotnuðu í spón og varð erfitt
um mannbjörg, enda hefði líklega
verið torvelt að bjargast á bátnum f
óveðrinu. Þó komust flestir Spán-
verja upp á nesið, en þrír drukkn-
uðu. Litlu varð bjargað af farminum
á skipi Péturs. Þó náði hann nokkr-
um byssum óskemmdum, en fáu
öðru, hvorki vistum né fötum.
HALDIÐ TIL VESTFJARÐA
Sem nærri má geta báru Spánverj-
ar sig illa yfir orðnum hlut, þegar
sveitarmenn komu á fund þeirra.
Var fáeinum sem best voru kynntir
boðin vist hjá bændum í sveitinni,
þar á meðal bauð Jón lærði til sín
Pétri skipstjóra, ásamt þrem eða
fjórum af mönnum hans. En Pétur
kvaðst hafa frétt til hafskips í Jök-
ulfjörðum við ísafjarðardjúp og
kvaðst vilja freista þess að komast
þangað, þótt flestir réðu þeim frá
því. Margir Spánverjar voru líka
uggandi vegna þessarar ráðagerðar.
Sumir báðu sveitarmenn að skjóta
yfir sig skjólshúsi og kváðust vilja
allt til þess vinna. En menn þorðu
því ekki vegna Ara sýslumanns.
Kenndu þó margir eða allir í brjósti
um skipbrotsmennina. Þeir á litlu
skipunum höfðu verið með sex báta,
en þeir voru nú allir brotnir nema
einn. Ráðstöfuðu þeir nú þeim eign-
um sem bjargað hafði verið. Gaf
Pétur Jóni Grímssyni mest af sínu,
en prestur gaf honum í staðinn naut
það sem mest þjark hafði orðið út
af. Að skilnaði fékk Pétur vottorð
um það hjá presti að þeir hefðu farið
vel að ráði sínu um sumarið - en
skipshöfn Marteins var undanskilin.
Jón lærði bað Pétur að votta að
sveitarmenn hefðu ekki gert Spán-
verjum neitt mein og hefðu skipin
brotnað í ísnum, en ekki af mann-
avöldum. Pétur skrifaði vottorðið,
en séra Jón Grímsson stakk því á sig
og sá Jón lærði það aldrei framar.
SKIP MARTEINS BROTNAR
Nú víkur sögunni til Marteins og
manna hans, en þeir lágu þar sem
heita Naustavíkur. Skipið rak upp
sömu nóttina og hin skipin. Rambaði
það lengi við malarkambinn, en loks
féll inn kolblár sjór. Þó fengu skip-
verjar tíma til að flytja flest það sem
lauslegt var á land, þar á meðal
brauð og vín, sem skipt var milli
manna. Fjórum bátum héldu þeir
óskemmdum. Jón Grímsson sendi
,nú sendimann í Ögur til þess að
segja Ara bónda tíðindin.
Laugardaginn 23. september
héldu Spánverjar af stað vestur um
á bátunum. Þeir voru 82 talsins á 8
bátum. Þeir fóru djúpleið fyrir
Strandir og furðaði menn á hve þeim
sóttist, því brim og ósjór keyrði úr
hófi. Næsta laugardag voru þeir
komnir til Dynjanda á Jökulfjörð-
um. Þar var hafskipið. Spánverjar
höfðust þarna við í tvær nætur og
gerðu bóndanum sem Gunnsteinn
hét ýmsar glettur. Meðal annars
drápu þeir fyrir honum kú. Illa mun
Spánverjum hafa litist á skútuna, en
samt héldu þeir af stað á henni, þótt
varla væri hún sjófær. Höfðu þeir
með sér báta sína. Marteinn skildi
hér við félaga sína og lið hans allt og
héldu þeir til ísafjarðar.
GRIPDEILDIR
Pétur, Stefán og skútumenn héldu
nú allir á haf út og linntu þeir ekki
siglingunni fyrr en þeir komu til
Önundarfjarðar. Þar voru þeir í
nokkra daga og fóru með ránum á
Ingjaldssandi og í Súgandafirði og
var það alls talið til tuttugu hundraða
sem þeir rændu. Því næst ætluðu
þeir vestur til ísafjarðar til Marteins
og manna hans, en fréttu þá af
vígum þeim sem urðu í Dýrafirði og
brátt verður sagt frá. Varð það til
þess að þeir sneru til Vatneyrar í
Patreksfirði. Þar brutu þcir upp
verslunarhúsin dönsku og bjuggust
um eftir föngum.
Það er að segja af Marteini og
mönnum hans að tveir bátanna
héldu til Æðeyjar og var Marteinn
sjálfur fyrir því liði. Hinir tveir fóru
til Bolungarvíkur og var það lið allt
óvaldara og illa kynnt sumt fyrir
óknytti.
Spánverjar komu til Bolungarvík-
ur á Mikjálsmessukvöld og voru þar
um nóttina, en morguninn eftir
sigldu þeir til Staðar í Súgandafirði
og rændu þar ýmsu frá prestinum.
Geystust þeir þaðan til Þingeyrar í
Dýrafirði og létu greipar sópa um
eignir manna og brutu upp verslun-
arhúsin. Höfðu þeir þó aðeins með
sér brott salt og skreið.
LIÐSSAFNAÐUR
DÝRFIRÐINGA
Dýrfirðingum þótti þetta illirgest-
ir og drógu lið saman, sem ráðast
skyldi á þá, þegar þeir færu aftur til
Marteins. Spánverjar voru fjórtán
saman og tóku þeir sér náttstað í
sjóbúð einni á norðurleið. Dýrfirð-
ingar réðust á þá 34 saman, svo
liðsmunur var mikill. Fimm Spán-
verjar vöktu yfir bátum niðri, en
hinir sváfu uppi í búðinni. Dýrfirð-
ingar slógu fyrst hring um búðina.
Var einn þeirra það brögðóttur að
honum tókst að lauma talsverðu frá
varðmönnunum af vopnum þcirra,
en þegar hann fór aðra ferð í sama
skyni urðu Spánverjar varir við hann
og sóttu að honum allir saman. Fékk
hann stór sár og mörg, en félagar
hans komu honum til hjálpar og
voru varðmennirnir nú drepnir. Þá
var veitt atganga þeim sem voru í
búðinni. Báru Dýrfirðingar grjót í
dyrnar og rufu yfir þeim kofann.
Spánverjar vörðust vasklega og er
sagt að þeir hafi gert eina hríð svo
snarpa, að Dýrfirðingar hafi nálega
horfið frá öllu saman, en svo lauk að
þeir féllu allir nema einn unglingur.
Hann hafði sofið í einhverjum af-
kima og getað skotist undan. Komst
hann í einn af bátum þcirra skútu-
manna og sagði farir þeirra ekki
sléttar. Eftir vígið voru Spánverjarn-
ir afklæddir og líkunum sökkt í
sjávardjúp. Dýrfirðingur sá sem
særðist lá lengi í sárum sínum en
batnaði alveg á endanum.
Þessi víg voru unnin án dóms og
laga, en Ari í Ögri lét síðar dóm
ganga um það á Súðavíkurþingi að
þeir hefðu verið réttdræpir og var
vísað til konungsbréfsins sem fyrr er
minnst á og kom það sér nú vel.
MARTEINN SAT í ÆÐEY
Nú vt'kur sögunni til þeirra sem
eftir voru af liði Marteins. Marteinn
sat í Æðey og menn hans og höfðu
engar sögur af félögum sínum. Feng-
ust þeir við fiskvciðar og hugðu að
hvölum. Þeir voru þó all djarftækir
til fanga og er sagt að m.a. hafi þeir
stolið tveimur nautum. Þetta hefur
borist til Ara sýslumanns í Ögri sem
nærri má geta. Auk þessa voru
Spánverjar svo djarfir að þeir héldu
til Ögurs á tveimur bátum og hafa
þeir eflaust ætlað sér að ræna hjá
Ara, þótt ekki séu til Ijósar sagnir
um erindi þeirra. En þeir áttu kaldri
aðkomu að mæta í Ögri, því vörn
var fyrir og urðu þeir að fara þaðan
slyppir og snauðir heim til Æðeyjar
aftur. Þetta sárnaði Spánverjum og
höfðu þeir í hótunum við Ara,
sögðust mundu koma aftur og drepa
hann og mynduðu jafnvel til á sjálf-
um sér hvernig þeir ætluðu að fara
að. Ráku þeir upp óp og vein og
sögðu að svo mundu kona Ara og
börn æpa, þegar þeir heföu drepið
hann.
ARI GRÍPUR TIL
SINNA RÁÐA
Hótanir þessar komu Marteini og
mönnum hans í koll, því þær bárust
til Ara og þótti honum ekki mega við
svo búið standa. Hann skar upp
herör og stefndi mönnum til Ögurs
á ákveðnum degi, til þess að ráðast
að Spánverjum í Æðey. Nefndi hann
þar fyrst til dómendur úr Súðavíkur-
dómi og svo aðra menn, eftir því
sem honum þótti þar þörf á vera.
Allir skyldu þeir fæða sig sjálfir og
kosta að öðru leyti.
ELDLEGSVERÐ
Liðið kom saman í Ögri
þriðjudaginn seinastan í sumri, 10.
október, og voru þá nýkomnar þang-
að fréttirnar af vígunum í Dýrafirði.
Sumir voru ófúsir til ferðar, en
þorðu ekki að sitja heima af ótta við
Ara sýslumann. Engir komu af
dómsmönnum og er það kynlegt.
Sama daginn og mannsafnaðurinn
varð í Ögri gekk upp svo mikill
stormur að allt liðið sat tcppt þar,
þangað til 13. október. Þá var sent
njósnaskip til Æðeyjar að leita frétta
og fréttu njósnamenn að Spánverjar
hefðu járnað hval og væri hann
kominn á land á Sandcyri við Snæfj-
allaströnd. Voru flestir Spánverja
komnir þangað til hvalskurðar, en
fimm gættu eigna þeirra í Æðey.
Njósnamenn héldu nú aftur til
Ögurs og sögðu tiðindin og hélt
flokkurinn nú til Æðeyjar, yfir fimrn-
tíu manns. Þetta var 14. október.
Liðið kom til Æðeyjar á kvöldvöku
áður en heimamenn voru háttaðir og
létu menn hermannlega. Jón lærði
getur þess að einn hafi verið mcð
kylfuklepp í annarri hendi, en högg-
öxi mikla í hinni. Kona var send inn
í baðstofu með Ijós, því þar lágu
tveir Spánverja á gólfinu. Skildi hún
ljósið eftir og gekk svo út. Var annar
Spánverjinn drepinn umsvifalaust,
en hinn varðist vasklega. Mátti hann
þó fyrr en varði láta líf sitt. Hinir
Spánverjarnir þrír voru staddir í
smiðjukofa úti á hlaðinu. ísfirðingar
rufu þakið á kofanum og sóttu að
þeint. Vörðust Spánverjar vonum
betur, en féllu að lokum, því við
ofurefli var að etja.
Nú voru líkin llett klæðum og
borin allsnakin á börum fram á
björg. Þar voru þau bundin saman
og steypt ofan í Djúp, en morguninn
eftir voru þau komin á land fyrir
utan ísafjarðardjúp, þar sem heitir á
Fæti. Voru þau dysjuð þar undir
bökkum. Kross fannst á einum af
Spánverjunum, eins og kaþólskra er
siður og einhverjir helgir dómar
aðrir. Var altalað meðal liðsmanna
að þetta hefur verið galdrar hans, en
ekki hefðu þeir dugað honum með
öllu, því dauður væri hann.
Kolniðamyrkur var, en einstöku
sinnum laust eldingu niður í fjallið
og kallar Jón lærði þær „eldleg
sverð“. Auk þess var svo mikill
stormur að varla var skipfært upp
sundið til meginlandsins og er það
þó örmjótt. Þótti Ara í Ögri elding-
arnar boða gott og kallaði þær
sigurboða.
FYRIR KRISTS SKULD
Ari bóndi og menn hans klöngruð-
ust samt yfir sundið við illan leik og
héldu til Sandeyrar. Þeir slógu hring