Tíminn - 25.03.1988, Page 8

8 JTíminn
Föstudagur 25. mars 1988
Tirnlnn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
BirgirGuðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Síöumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverö kr. 465,- pr.
dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Ölið og þjóðin
Flestar líkur benda til þess að frumvarp til
laga um að heimila sölu áfengs öls hér á landi
verði afgreitt frá Alþingi á næstu vikum og gert
að lögum.
Fess er þó að gæta að enn hefur málið aðeins
verið rætt í neðri deild og þar bíður það reyndar
þriðju umræðu. Þótt bjórfrumvarpið hafi þannig
sloppið gegnum aðalhindrunina í neðri deild, þá
er umræðu um málið ekki lokið í deildinni og
enn hefur ekki verið samþykkt að senda það efri
deild til meðferðar.
Ölfrumvarpið hefur því aðeins verið rætt við
2 umræður af 6 sem hvert lagafrumvarp þarf að
ganga gegnum í tveimur þingdeildum. Þótt
líkurnar séu flestar með því að málið nái
hindrunarlítið fram að ganga úr þessu, þá sýnir
saga fyrri ölfrumvarpa að flytjendum þeirra er
varlegast að fagna ekki sigri fyrr en í fulla
hnefana. Er þar skemmst að minnast afdrifa
ölfrumvarpsins, sem borið var fram á þingi fyrir
3 árum, en féll vegna deilu um formsatriði
fremur en að ekki virtist vera meirihluti á þingi
fyrir því að leyfa sölu áfengs öls.
Enn er ölmálið mikið ágreiningsmál milli
þingmanna og er á engan hátt bundið flokkslín-
um, enda varla til þess fallið. Um það hefur
verið rætt alla tíð, þegar ölmálið hefur komið til
meðferðar þingsins á undanförnum 30-40 árum
að þennan ágreining eigi að leysa með því að
bera hann undir þjóðaratkvæðagreiðslu. Hins
vegar hefur aldrei orðið samkomulag um að fara
þá leið, þótt margt mæli með henni, fyrst og
fremst það að mikilsverðar ákvarðanir í áfengis-
málum hér á landi hafa verið teknar að undan-
genginni þjóðaratkvæðagreiðslu, svo sem var
þegar áfengisbannið var innleitt 1912 og þegar
því var aflétt 1935. Auk þess gera gildandi
áfengislög ráð fyrir að opnun áfengisútsölu í
bæjarfélögum skuli háð almennri atkvæða-
greiðslu bæjarbúa þar að lútandi.
Lög og hefðir styðja það í rauninni að rétt sé
að bera undir þjóðaratkvæði hvort heimila skuli
sölu áfengs öls. Þjóðaratkvæði er lýðræðisleg
aðferð sem segja má að sé of lítið notuð hér á
landi og gæti átt miklu oftar við en stundum er
látið í veðri vaka. Þótt síst skuli menn lasta það
fulltrúalýðræði, sem óhjákvæmilegt er í fjöl-
mennum og flóknum nútímaþjóðfélögum til
þess að setja landslög, þá má ekki gleymast að
milliliðalaus þjóðaratkvæðagreiðsla er auðvitað
hið hreinræktaða lýðræðisform og í eðli sínu
upprunalegt, þótt það geti ekki leyst fulltrúalýð-
ræði af hólmi almennt talað.
GARRI
1111
Verslað í Reykjavík
Eftir því sem sagði í frétt hér í
blaðinu í fyrradag bættist verulega
mikið við af nýju verslunarhúsnæði
í Reykjavík á síðasta ári. Var
aukningin svo mikil að hún svarar
til þess að önnur Kringla hafí vcrið
tekin í notkun í borginni, í viðbót
viðþá sem opnuð var í haust leið.
Ymsar fleiri óvæntar upplýsing-
ar fylgja þarna líka, svo sem um
það að samanlagt flatarmál versl-
ana í Reykjavík svari nú til þess að
íbúar í hverri einustu íbúð í borg-
inni hali til þjónustu og sé ætlað að
standa undir rekstri 12,5 fermetra
verslunar. Er þá við það miðað að
2,6 íbúar séu í hverri íbúð að
meðaltali. Þá má sömuleiðis segja
að ein Kringla sé rekin af íbúum
hverra 2.300 íbúða eða um 6.000
manns.
Kostnaðardæmið er ekki síður
forvitnilegt, eftir því sem það er
reiknað þarna. Þar er fjallað
nokkru nánar um tilkostnaðinn við
að reka allt þetta húsnæði og allar
þessar verslanir. Niöurstaðan er sú
að kostnaðurinn samsvari því að
hver fjölskylda í borginni standi
undir um 250 þúsund króna versl-
unarkostnaði á ári, og er þá einung-
is miðað við fjármagnskostnað af
húsnæðinu og launakostnað
starfsmanna. Annar kostnaður,
svo sem vextir af vörubirgðum og
auglýsingar, er ekki inni í dæminu.
Hrikalegar tölur
Þetta eru hrikalegar tölur, en
vitaskuld dettur engum í hug að
hér séu það Reykvíkingar einir
sem standi undir öllum þessum
ósköpum. Þessar tölur endur-
spegla aðeins þá viðurkenndu
staðreynd að verslun af öllu suð-
vesturhorni landsins, og jafnvel af
öllu landinu, er í stórauknum mæli
að færast til Reykjavíkur. Það eru
orðin töluvert mörg ár síðan farið
var að ræða um það að landið allt
væri að verða að einu markaðs-
svæði. Ekki endilega vegna þess að
menn væru á móti þeirri þróun,
hcldur vegna þess að í dag þarf
verslunin að laga sig eftir henni.
Hér eru það fyrst og fremst
stórbættar samgöngur sem eru or-
sakavaldurinn. Fólk er nú orðið
farið að aka í stórum stfl til Reykja-
víkur í verslunarerindum að austan
allt frá Vík og jafnvel frá Höfn, og
að vestan úr Borgarfirði og af
Snæfellsncsi, og raunar kannski
ekki síður úr Húnavatns- og Skaga-
fjarðarsýslum. Þeir sem búa lengra
frá skreppa svo gjarnan fljúgandi
suður og safna þá oft saman erind-
um til að sinna í verslunum höfuð-
borgarinnar. Þetta hefur aftur hitt
í för með sér að núna eru vcrslanir
á gjörvallri landsbyggðinni komnar
í beina og harða samkeppni við
verslanirnar syðra.
Útsölukjötið
Þcnnan sama dag var svo frá því
skýrt í fjölmiðlum að Markaðs-
nefnd landbúnaðarins hefði opnað
útsölu á feitu kjöti í Reykjavík. Nú
ber kunnugum saman um að þarna
séu hin mestu kjarakaup á ferðinni.
Kjötið er selt á sérstöku afsláttar-
verði, en staðreyndin mun þó vera
sú að þegar fltan hefur verið skorin
frá er hér um úrvalsmat að ræða og
á tiltölulega hagstæðu verði.
Það vekur hins vegar athygli að
þessi útsala er aðeins haldin í
Reykjavík. Þó að magnið sé ekki
VÍTTOG BREITT
mikið, eða um 200 tonn, þá er það
samt nægilegt til þess að búast má
við að býsna marga fýsi að gera
þarna góð matarkaup. En eins og
staðsetningu útsölunnar er háttað
þá þýðir þetta að fólk utan Reykja-
víkursvæðisins þarf að gera sér
sérstaka ferð suður til að nálgast
kjötið.
Það vekur líka athygli að hér eru
að verki aðilar sem ætlað er að
vinna að hagsmunum bændastétt-
arinnar í landinu. Og það eru nú
einu sinni hagsmunir bænda að
verslun úti á landsbyggðinni sé
viðhaldið en ekki reynt að gera
henni enn erfiðara fyrir.
Það verður að vænta þess að það
fólk af til dæmis suðvesturhorninu
austan frá Skaftafellssýslum og
vestur á Snæfellsnes, sem næstu
dagana skreppur suður til að ná sér
í kjöt, líti við í búðum í leiðinni.
Verslunin, sem þar fer fram, bætist
þá við það seni áður hefur verið
dregið frá landsbyggðinni og
suður. Með þessu móti veröur
kjötútsalan enn eitt dæmið um það
hvernig markvisst er nú farið að
vinna að því að draga sem mest af
landsbyggðarversluninni til
Reykjavíkur.
Ef hugsað hefði verið fyrir þessu
hefðu aðstandendur útsölunnar
trúlega reynt að fara með eitthvað
af þessu offltukjöti út fyrir endi-
mörk Reykjavikur og að selja það
þar. Þó ekki hefði verið nema upp
« Borgarnes eða austur á Selfoss.
Það er ástæðulaust fyrir umbjóð-
endur dreifbýlisins að vinna bein-
h'nis að því að draga verslunina enn
frekar frá því. Nóg er nú samt.
Garri
Snúin kartöf luvandræði
Það gekk ekki þrautalaust að
kenna langsoltnum íslendingum að
rækta kartöflur og lengi voru þeir
að komast á átið, enda þótti þetta
léttmeti miðað við feitt kjöt og
harðan fisk. Haft er fyrir satt að
Björn Halldórsson í Sauðlauksdal
hafi fyrstur manna sett spíraða
kartöflu í íslenska mold um miðbik
átjándu aldar og hvatt aðra til að
fara að dæmi sínu. En það tók hátt
á aðra öld að koma sultarlýðnum
upp á að rækta og éta kartöflur svo
einhverju næmi.
En þegar kartöfluneyslan varð
loks almenn fór svo að engin
máltíð þykir almennileg magafylli
nema kartöflur séu með. Verið
getur að nafngiftin jarðepli hafi
haft þau áhrif að þessar hnúðrætur
urðu svo eftirsóttar á hvers manns
disk.
Lengi vel ræktaði hverfjölskylda
sínar eigin kartöflur en með sér-
hæfingu og véltækni varð þróunin
sú að kartöflubændur urðu til og
rækta nú, þvo og jafnvel sjóða og
steikja framleiðslu sína ofan í allan
landslýð.
Alltaf allt upp í loft
Allt síðan garðholur hættu að
vera á hverjum bæ eða við hvert
hús og hver fjölskylda var sjálfri
sér nóg um þann allra máltíða mat
sem kartöflur eru, hefur dreifing
og sala verið í hers höndum og
engu líkara en að ógjörningur sé
að samræma hagsmuni framleið-
enda, söluaðila og neytenda.
Einu sinni sá ríkisstofnun um
kartöflurnar og var höfuðtakmark
hennar að helst væru aldrei al-
mennilega ætar kartöflur á boðstól-
um nema fyrir jól og páska. Þegar
sú skömmtunarskrifstofa var lögð
niður tóku stórframleiðendur og
önnur samtök að sér pakkningu og
sölu.
Síðustu árin hafa neytendur get-
að valið úr ótal tegundum og það
mega kartöflubændur eiga að al-
drei fyrr hefur verið kostur á að fá
að kaupa eins góðar kartöflur og
nú. Gæði framleiðslunnar eru
meiri en nokkum gat órað fyrir á
einokunartímanum og er fyrsta
flokks vara á boðstólum allan árs-
ins hring.
Samt er allt upp í loft í kartöflu-
málum og rífst hver við annan um
hvort eigi að haga sölunni svona
eða hinsegin.
íslenskar franskar og vörugjald
á útlenskar franskar er deiluefni
stjómmálamanna, neytendasam-
taka, innlendra framleiðenda og
kaupmanna.
Við Eyjafjörð fór steikingar-
fabrikka á hausinn og eru nú
málaferli í uppsiglingu þar sem á
að fá úr því skorið hvort verksmiðj-
an átti sjálfa sig, eða hvort Sam-
bandið átti hana eða fyrirtækið
sem rak verksmiðjuna á Samband-
ið. Svona geta íslensk kartöflumál
verið snúin.
Fara vel í maga
en illa á markaði
í fyrra var kartöfluuppskeran
meiri en von er til að hægt verði að
torga og er nú góðæri kartöflu-
bænda á góðri leið með að setja þá
á hausinn.
Einhverjir sáu sér hag í að húrra
kartöfluprísnum niður og nú hafa
stærstu sölusamtökin gert slíkt hið
sama. Til að það komi ekki niður
á versluninni verður hún að halda
sínu svo að hægt verði að borga
skuldunautum húsaleiguna, en
framleiðendur og dreifingarfyrir-
tæki þeirra moka kartöflunum út
fyrir lítið sem ekki neitt, og sér
hvergi fyrir endann á hve langt
niður fyrir framleiðsluverð sölu-
varningurinn getur farið. Gott ef
ekki verður farið að borga kaup-
mönnum fyrir að hafa kartöflur til
sölu.
Það er hlálegt að þegar loks
hefur tekist að fullnægja markað-
inum með afbragðs góðri vöru
skuli verðið hrapa niður úr öllu
valdi og framleiðendurnir sitja
uppi með skaðann.
Eðlilega kemur það neytendum
vel að verðið lækkar, en það er
aðeins stundarfyrirbrigði. Ef fram-
leiðendur fá ekki sanngjamt verð
fyrir sinn snúð gefur augaleið að
þeir hljóta að leggja upp laupana
og kartöflurækt leggst af sem eðli-
leg búgrein. Þá verður farið að
flytja inn og ekki var það nú alltaf
boðleg vara sem hingað kom upp
úr erlendum kartöfluökrum eins
og enn er í fersku minni og vafa-
samt að verðlagið verði nokkuð
hagstæðara en á innlendu fram-
leiðslunni þegar til lengdar lætur.
En það er eins og óskiljanlegt
náttúmlögmál að kartöflumálin
þurfi sífellt að vera í ólestri.
Vafasamt að Björn í Sauð-
lauksdal hafi gert þjóð sinni nokk-
urn greiða með því að flytja þenn-
an jarðávöxt inn, sem fer svo vel í
maga en illa á markaði. OÓ