Tíminn - 25.03.1988, Síða 10

10 Tíminn
Föstudagur 25. mars 1988
lllllllllllllllllllllllllll VIÐTAI - III II illl
Sláturhúsin
áhrifalaus
Viötal við Árna Jóhannsson kaupfélagsstjóra á Blönduósi
Ámi Jóhannsson kaupfélagsstjórí á Blönduósi er formaður Félags
sláturleyfishafa sem starfar við hlið Búvörudeildar Sambandsins. Slátur-
húsamenn bera sig illa um þessar mundir undan crfiðleikum í rekstrínum,
og í upphafi samtals okkar spurði ég Árna hvort það værí rétt að þeir
væm komnir í stríð við ríkisvaldið í landinu.
- Það er nú of mikið sagt að við
séum í stríði við ríkisvaldið eða
yfirleitt nokkra aðra út af rekstri
sláturhúsanna, svaraði Árni.- Hins
vegar er það deginum ljósara að
með setningu búvörulaganna 1985
var aðstöðu sláturleyfishafa breytt
mjög mikið frá því sem áður var og
rofið að nokkru leyti bæði það
góða samband sem áður var á milli
framleiðenda og sláturleyfishafa,
sem og þeir sameiginlegu hags-
munir sem þeir áttu báðir í því að
halda þessum hlutum í lagi. Að
sjálfsögðu hafa bændur líka ólíkt
betri pólitíska stöðu til að ná fram
sínum málum heldur en fyrirtæki
eins og sláturhús ýmissa hluta
vegna sem ekki þarf að rekja hér.
Þegar búvörulögunum var breytt
þá var öll ábyrgðin á sölu og
afsetningu framleiðslunnar sett yfir
á sláturhúsin, en þau hafa á hinn
bóginn nánast engin áhrif á hvað
þau þurfa að borga fyrir vöruna,
hvaða söluverð er á henni eða
hvernig verðlagningin á henni er
gagnvart öðrum samkeppnisvörum
innanlands.
Bundin verðlagning
- Verðlagningin er sem sagt
bundin aigjörlega áfram?
- Verðlagningin er bundin áfram
í báða enda, sláturleyfishöfum er
úthlutað ákveðnum kostnaði sem
þeir eiga síðan að láta duga til þess
að reka fyrirtæki sín. Meðan sá
kostnaður er of lágur þá reka menn
fyrirtækin með tapi.
- Það er þannig ekki um það að
ræða að jafnhliða þessu hafi verið
sett upp neitt sem gæti heitið frjáls
verðmyndun á búvörum?
- Nei, ekki á kindakjöti, og
reyndar ekki á því kjöti eða þeim
afurðum öðrum sem yfirleitt fara í
gegnum þessi sláturhús fyrir hefð-
bundna framleiðslu. Síðan bætist
það við að vorið 1985 voru afurða-
lánin færð frá Seðlabankanum yfir
í viðskiptabankana, sem gerir það
að verkum að einstaka sláturleyfis-
hafar hafa jafnvel ekki fengið eðli-
lega fyrirgreiðslu, og líka hitt að
fjármagnskostnaður af afurðalán-
um hefur hækkað miklum mun
meira heldur en af öðrum lánum.
- Hefur þessi tilfærsla yfir í
viðskiptabankana breytt miklu?
- Fyrir suma sláturleyfishafa hef-
ur hún breytt miklu, og það eru til
sláturleyfishafar sem einfaldlega
hafa ekki fengið þá fyrirgreiðslu
sem þeir þurfa til þess að geta
haldið starfsemi sinni skikkanlega
gangandi. Til þess síðan að jafna
það aukna álag sem kom á slátur-
húsin vegna staðgreiðslunnar, þeg-
ar menn áttu að fara að greiða
framleiðendum andvirði innleggs-
ins á ákveðnum dögum, þá komu
svo kölluð staðgreiðslulán frá rík-
inu, og það ber að sjálfsögðu að
þakka þau, þó að þau hafi einfald-
lega verið sett til að brúa það bil
sem þarna myndaðist.
Birgðir skildar eftir
Þegar síðan var samið í upphafi
við Stéttarsamband bænda um full-
virðisréttinn, eða það magn sem
bændur eiga að fá fullt verð fyrir
miðað við byrjun framleiðsluársins
1985, þá voru allverulegar birgðir,
tæp tvö þúsund tonn, frá fyrri
árum. Þær voru einfaldlega skildar
eftir og var þá ekki séð fyrir
endann á því hvernig ætti að afsetja
þær. Það hefur þyngt mjög öll þessi
sölumál síðan að við erum raun-
verulega enn að reyna að losa
okkur við þær birgðir sem voru
fyrir hendi í upphafi þessa nýja
fyrirkomulags.
- Og þessar birgðir hafa slátur-
húsin þá borgað bændunum án
þess að fá nokkra aðstoð til þess að
fjármagna þær?
- Við fengum enga sérstaka
fjárhagslega aðstoð til þess að
fjármagna þetta umfram afurða-
lánin. Eins er líka það að vegna
þess að það eru tiltölulega tak-
markaðir peningar til þess að setja
í þetta af hendi ríkisins þá var ekki
gert ráð fyrir því í fjárlögum eða
annarri fjármögnun frá ríkinu að
það þyrfti raunverulega að afsetja
þetta. Það hefur að vísu gengið á
þessar birgðir, en við horfum þó
með ugg til þess að í byrjun
sláturtíðar í haust kunna enn að
verða mjög verulegar birgðir
kindakjöts í landinu.
Síðan gerist það í mars árið 1987
að endurgreiðslu vaxta- og
geymslugjaldsins til sláturleyfishaf-
anna var breytt til hins verra. Það
kostar að sjálfsögðu mikla peninga
í þeirri vaxtadýrtíð sem hérna er
að geyma þessa vöru eftir að búið
er að greiða hana að fullu, og
borga kostnað af henni á meðan
sala fer ekki fram einfaldlega vegna
þess að markaðurinn er ekki fyrir
hendi og við ráðum ekki við að
selja hana nógu hratt, enda segir
það sig sjálft að þá verður vaxta-
og geymslukostnaður af birgðum
mjög mikill.
Fram til vors 1987 fengum við
þetta greitt mánaðarlega á birgð-
irnar, sem er sjátfsagt og eðlilegt,
og grunnur að fjármögnuninni
ásamt afurðalánunum og sölu-
tekjunum, en þá var því breytt
þannig að þetta var greitt við sölu,
sem þýddi að menn urðu að lána
ríkinu stórar upphæðir, og kannski
erum við að lána því í dag einhvers
staðar á milli 250 og 300 miljónir
vegna þessara aðgerða. Nú höfum
við loforð um að þessu verði breytt,
við treystum því og hljótum að
gera ákveðnar kröfur um lagfær-
ingu núna fyrir lok þessa mánaðar.
Ógreiddar
útflutningsbætur
Jafnframt hljótum við að leggja
á það áherslu að útflutningsbætur
verði greiddar á gjalddögum, en á
því hefur orðið veruleg brigð. Ó-
greiddar útflutningsbætur nú eru
um tvö hundruð miljónir og eru þó
ekki öll kurl komin til grafar.
Síðan, eins og ég nefndi áðan, ef
við fáum ekki raunverulegan
kostnað við reksturinn viður-
kenndan þá lendum við í mikilli og
alvarlegri klípu vegna fjárskorts.
Þetta er svolítið öðru vísi í
mjólkinni vegna þess að þar er
virkur verðmiðlunarsjóður sem
jafnar á milli einstakra afurða-
stöðva. Ef einhver þeirra nær ekki
rekstrarjöfnuði, en er að öðru leyti
með rekstur sinn í lagi, þá fær hún
það sem á vantar úr verðmiðlunar-
sjóði mjólkurinnar. í lögunum frá
Ámi Jóhannsson kaupfélagsstjóri.
(Tímamynd: Pjetur.)
1985 um búvörur er gert ráð fyrir
að svona sjóður sé fyrir báðar
afurðategundirnar, kindakjötið og
mjólkina, en hann hefur raunveru-
lega aldrei verið gerður starfhæfur
fyrir kjötið, þannig að það slátur-
hús sem ekki nær rekstrarjöfnuði
getur verið mjög fljótt að fara á
höfuðið ef ekki er gripið í taumana.
- Og það þarf þá ekki að spyrja
að því að rekstur sláturhúsanna
gengur illa?
- Rekstur sláturhúsanna á síð-
asta ári gekk yfirleitt illa, og sums
staðar jafnvel mjög illa, en það er
þó sem betur fer einn og einn aðili
sem nær svona um það bil saman
endum, alla vega þangað til kemur
að fjármagnskostnaðinum, en
hann verður sífellt þyngri í þessum
rekstri og er orðinn afskaplega
erfiður núna.
En það sem við viljum koma á
framfæri meðal annars í sambandi
við þessi skipulagsmál er að það er
verið að ráðskast með afkomu og
störf sláturleyfishafa, án þess að
þeir geti nokkuð við því gert. Þar
snýst málið líka um Framkvæmda-
nefnd búvörusamninga, sem í sitja
fjórir menn, tveir frá ríkinu og
tveir frá Stéttarsambandi bænda,
en hún er mjög valdamikil stofnun
og fer að verulegu leyti með þessi
mál. Að henni höfum við engan
aðgang, og þrátt fyrir ítrekaðar
beiðnir okkar um að lagfæra þetta
höfum við ekki fengið þar neina
áheyrn enn sem komið er.
Við horfumst líka í augu við það
að við þurfum að vinna að endur-
skipulagningu sláturhúsanna.
Landbúnaðarráðherra lét vinna
skýrslu um framtíðarskipulag slát-
urhúsa í landinu, þar sem gert er
ráð fyrir fækkun þeirra. Við vildum
gjarnan eiga samstarf við yfirvöld
um endurskipulagningu slátur-
húsarekstursins í landinu, en í því
efni skortir algjörlega frumkvæði
ríkisvaldsins, einfaldlega vegna
þess að ef menn fá ekki fjármagn
til þess að gera eitthvað þá gerist
ekkert. Ef menn ætla með öðrum
orðum að leggja niður sláturhús á
einhverjum stað þá verður ein-
hvern veginn að bæta það eigna-
tjón sem af því verður. Meðan
ekki er til neitt fjármagn fyrir
þessu, sem ekki er í dag, þá þýðir
ákaflega lítið að ræða um þetta.
nánast
Hægt að fækka
sláturhúsum
- En hvernig er staðan að því er
varðar afköstin, gætu til dæmis
færri sláturhús annað allri slátrun í
landinu?
- Já, tvímælalaust, það væri
hægt að fækka sláturhúsum veru-
lega, og við skulum ekki gleyma
því að meirihluti íslenskra slátur-
húsa er á undanþágum. Það eru
gerðar ákaflega mismunandi kröf-
ur til þeirra, sum sláturhúsin þurfa
að uppfylla mjög harðar kröfur
eins og þau sem flytja út til Evróp-
ubandalagsins, og önnur aftur á
móti búa við mjög litlar kröfur. Þar
af leiðandi þurfa þau hús ekki að
fjárfesta eins mikið né heldur að
leggja eins mikinn kostnað í heil-
brigðiseftirlit og hin.
Innan Félags sláturleyfishafa og
innan Búvörudeildar Sambandsins
erum við hins vegar að reyna að
vinna að þessum málum. Við erum
fyrst og fremst að vinna skipulega
að því að ná niður kostnaði, skoða
alla kostnaðarþætti, aðföng og
annað slíkt, og reyna að ná þeim
niður. Það tekur tíma, en það er
þó nokkuð farið að ávinnast.
Við þurfum líka að endurskipu-
leggja mannahald í sláturhúsunum
til þess að reyna að ná betri
árangri. Ég tel að við séum að eyða
allt of miklu vinnuafli í ýmsa þætti
í sláturhúsunum sem skapa nánast
engar tekjur. Sumt af því er vegna
krafna frá heilbrigðisyfirvöldum og
öðrum, og ekki kannski síður af
þeirri ástæðu að það skortir fram-
sýni og fyrirhyggju af hendi þeirra
sem stjórna þessum málum hér á
landi, og einfaldlega vegna þess að
þar er ekki horft nógu langt fram í
tímann. Við þurfum kannski að
panta umbúðir núna á vordögun-
um, en við vitum ekki hvernig við
eigum til dæmis að selja lifrina
næsta haust, hvort eigi að reikna
með að flytja hana út til manneldis
eða að setja hana í loðdýrafóður
innanlands.
- En þið eruð sem sagt famir að
sjá umtalsverðan árangur af hag-
ræðingu og endurbótum?
- Við emm byrjaðir að sjá
árangur, og hann mun væntanlega
koma í Ijós í haust á ákveðnum
sviðum, það er ljóst, en þarna er
mikið og langt starf framundan, og
því linnir ekki heldur verður stöð-
ugt að halda því áfram.
Eigin fjármögnun
- En hafa afurðasölufélögin þá
yfirleitt möguleika á því að standa
á eigin fótum fjárhagslega að því
er varðar fjármögnun á rekstri
sláturhúsanna?
- Spumingin í sambandi við
eigin fjármögnun er ákaflega stór.
Samvinnuhreyfingin og kaupfélög-
in standa núna miklu ver að vígi og
sérstaklega þó á einu sviði heldur
en til dæmis hlutafélög, því að
samvinnufélögin hafa enga mögu-
leika á að fá inn eigið fé. Ef menn
eru með hlutafélag sem vantar
fjármagn þá auka þeir við hlutaféð,
en samvinnufélag getur ekki leitað
til félagsmanna sinna og óskað
eftir að þeir leggi fram fé til
rekstursins, að minnsta kosti ekki
á sama hátt og hlutafélögin. Þetta
er eitt af því sem er mjög aðkall-
andi að breyta.
- En svo við víkjum að öðm, þá
eru aðstæður hjá ykkur á Blöndu-
ósi nokkuð sérstæðar, þið emð
með eitt afurðasölufélag og eitt
kaupfélag. Finnur þú til þess í þínu
starfi að þessi sérstaða skapi ykkur
einhverja aðra aðstöðu en til dæmis
öðmm kaupfélögum á Norður-
landi?
- Já, þetta skapar okkur töluvert
aðra stöðu. í fyrsta lagi er það ljóst
að í framleiðslufélagi eins og Sölu-
félagi Austur-Húnvetninga em það
framleiðendurnir sem ráða stefn-
unni. Þetta hlýtur að skipta máli
vegna þess að ef menn standa
frammi fyrir spurningu um hvað
eigi að framkvæma eða fjárfesta þá
er ekki víst í félagi, þar sem
neytendur eru í miklum meirih-
luta, að hagsmunir framleiðenda
sitji í fyrirrúmi.
Þetta á líka að skapa ákaflega
hrein og góð skil á milli annars
vegar afurðasölunnar og afurða-
vinnslunnar og hins vegar þjónust-
unnar, þannig að menn eiga ekki
að þurfa að velkjast neitt í vafa um
að þarna sé hreint borð á milli,
enda eru hjá okkur sérstakar
stjómir fyrir hvort fyrirtæki. Áhugi
og afskipti félaga í hreinu afurðas-
ölufélagi ættu líka að vera betri
heldur en þar sem þeir eru hluti af
stóm neytendafélagi.
Og líka er að því að gæta að
innlánsdeildin hjá Sölufélagi Aust-
ur-Húnvetninga er nægilega öflug
til þess að telja má að hún standi
að hluta undir fjármögnuninni á
greiðslu afurðanna. Það er ljóst að
félagið gæti ekki staðið að afurða-
sölunni og greiðslum til bænda
með þeim hætti sem það gerir í dag
ef innlánsdeildin væri ekki fyrir
hendi.
Sérstök
afurðasölufélög?
- Sérðu þá kannski fyrir þér að
þarna verði skorið á milli í framtíð-
inni, og ég spyr þá vegna þess að
það hafa heyrst raddir um að það
eigi að stofna sérstök félög um
afurðasöluna?
- Það em vitaskuld margar hug-
myndir í gangi, eins og til dæmis sú
að stækka svæðin og vera með
sláturhúsin í sérfélögum, mjólkurs-
amlögin í sérfélögum og verslunina
í sérfélögum og þar fram eftir
götunum, en við skulum þó ekki
gleyma því að við emm ákaflega
íhaldssamir og mestallt okkar sam-
vinnustarf byggist upp á svæða-
skiptingu. Hins vegar er ljóst að
meiri samvinna milli vinnslustöðva
er algjör lífsnauðsyn, og hún á að
liggja nokkuð beint fyrir á mörgum
stöðum, en hins vegar emm við
ákaflega tregir til breytinga, og oft
allt of tregir, það er eitt af vanda-
málum okkar í samvinnuhreyfing-
unni hvað við emm óskaplega
seinir að taka ákvarðanir, og ger-
um það reyndar oft ekki fyrr en við
erum komnir í vandræði.
- En sérðu fyrir þér að við
gætum á næstu ámm séð eitthvað
sem til dæmis gæti heitið Slátur-
félag Norðurlands, og þá er ég að
tala um eitthvað sambærilegt við
Sláturfélag Suðurlands?
- Ég sæi fyrir mér að við gætum
talað til dæmis um Sláturfélag
Norðurlands. Það gæti rekið fleira
en eitt og fleiri en tvö sláturhús.
Við höfum stundum verið að tala
um það og meira að segja horft á
það í nokkurri alvöm að stofna
Mjólkursamlag Norðurlands, og
núna er reyndar líka verið að tala
um Kaupfélag Suðurlands, en við
verðum þó vitaskuld að athuga öll
slík mál mjög vel og vera fullvissir
um að þetta sé vemlega til gagns
áður en nokkuð er ákveðið. Stærri
félög fjarlægjast félagsmenn sína,
það er alveg ljóst, og það er líka
eitt af vandamálum okkar núna að
félagsstarfið er heldur dræmt.
Kaupfélagið hefur alltaf verið á
sínum stað og menn ætlast til þess
að það verði þar áfram, svona rétt
eins og kirkjan hefur kannski stað-
ið á gmndinni svo lengi sem elstu
menn muna. Slíkt er þó engan
veginn sjálfgefið, og samvinnu-
hreyfingin getur ekki dafnað nema
félagsmennirnir séu heilshugar
með í mótun starfsins og unnið sé
saman í eindrægni af öllum aðilum
sem innan hennar starfa.
TÍMINN þakkar Árna Jóhann-
ssyni fyrir samtalið. -esig