Tíminn - 14.05.1988, Blaðsíða 2

12
HELGIN
„LÓMAR“ OG
„SKÚMAR“
SKINNSOKKURINN
Þar sem Eggert sté ekki á bak
hestum varð hann að fara allra sinna
ferða um sóknir sínar fótgangandi,
hvernig sem viðraði. Voru þá oft
lækir á vegi hans illir yfirferðar, en
hann hafði mikla óbeit á því að
vökna. Lagði hann nú höfuðið í
bleyti og dó ekki ráðalaus. Lét hann
gera sér stóran skinnsokk, klofháan,
en þó einungis á annan fótinn. Hafði
honum reiknast svo til að einn
skinnsokkur mundi nægja, eins og
lækjum var háttað við vanalegar
aðstæður í prestakallinu. Sté hann
út í lækina með þeim fætinum er
sokkurinn var á og teygði síðan hinn
fótinn upp á bakkann hinum megin.
Náði hann með tímanum slíkri leikni
í þessari íþrótt að orð var á gert.
Skildi hann skinnsokkinn aldrei
eftir, þyrfti hann að bregða sér að
heiman.
Ýmsar sögur hafa geymst um
prestskaparár Eggerts í Grímsnesi.
Var það eitt sinn er sauðamaður
hans kom heim eftir gegningar í
miklu frosti og hríðarveðri að prest-
ur vildi gera honum til góða og gefa
honum bitterbrennivínsstaup. En
strax er sauðamaður hafði sopið á
glasinu, hafði hann orð á að sér
fyndist að því óvenjulegur keimur.
Eggert lá nakinn uppi í rúmi, en
teygði sig þó eftir flöskunni, fyllti í
glas handa sjálfum sér og drakk úr
því í botn. En ekki hafði hann fyrr
tæmt glasið en honum varð litið á
miðann, sem límdur var á flöskuna.
Skipti þá engum togum að hann
stökk hljóðandi fram á gólf, því
hann hafði farið flöskuvillt og drukk-
ið joðáburð í stað brennivínsins.
Var hann sannfærður um að sín
síðasta stund væri upp runnin, engd-
ist sundur og saman og hljóðaði á
hjálp með allri þeirri rödd sem hann
átti til. Við þessi ferlegu hljóð kom
vinnukona brátt á vettvang. Hljóp
prestur berstrípaður til hennar og
bað hana að færa sér nýmjólk þegar
í stað, því hann hefði drukkið eitur
og ætti líf sitt undir að hún yrði fljót.
Vinnukonan lofaði að snara sér út í
fjós og færa honum mjólk að vörmu
spori. En Eggert vildi ekki bíða,
heldur hljóp allsber út í hríðina á
eftir vinnukonunni og svalg í sig
mjólkina eftir því sem hún entist að
mjólka kúna.
ALVEG MEININGARLAUST
Eitt sinn var Eggert á leið niður á
Eyrarbakka og kom á bæ, þar sem
húsfreyjan var haldin slæmu fing-
urmeini. Hafði hún leitað læknis, en
það hafði engan árangur borið.
„Fingurmein - það þætti mér fróð-
legt að sjá,“ sagði Eggert. „Ég var
einu sinni byrjaður að stúdera
læknisfræði, en hætti, þvt' mér leist
ekki á það.“ Húsfreyja tók því með
þökkum að prestur legði til þá
læknisfræðiþekkingu sem hann hefði
og leysti utan af fingrinum. Sr.
Eggert skoðaði meinið fyrst lengi
þegjandi, en mælti síðan: „Já, ljótur
er hann! Ég held að af tvennu illu
væri skárra að taka hann af!“ Ekki
vildi húsfreyja una þeim aðgerðum
fyrirvaralaust og hafði orð á því að
alltaf væri bagalegt að missa fingur
og þá ekki hvað síst vísifingur hægri
handar.
Sr. Eggert hugsaði málið. Loks
rétti hann út hægri handlegginn,
otaði fram vísifingri sínum og skoð-
aði hann gaumgæfilega, en potaði
honum svo í allar áttir og mælti loks
eftir langa yfirvegun: „Já, það kann
að vera nokkuð til í því, sem konan
segir. Það er ekki svo notalegt að
missa vísifingur hægri handar. Það
er alveg satt sem konan segir!" Að
svo sögðu greip klerkur hatt sinn og
yfirhöfn og hljóp burtu sem skjótast.
Það var í enn annarri Eyrarbakka-
ferð að sr. Eggert var beðinn að
skíra ungbarn. Var það hættulega
veikt og þótti vissara að láta skírnina
ekki dragast, en sóknarpresturinn
hins vegar forfallaður. Kom sr.
Eggert á tilsettum tíma, skrýddist
hempu sinni og bjóst þegar til að lesa
skírnarformúluna.
„Á ekki að syngja?" spurði þá
heimilisfaðirinn, sem ekki hafði van-
ist því að gengið væri svo skjótt til
verks.
„Jú, eftir á að hyggja," svaraði
séra Eggert, „það má svo sem reyna
það, þótt að minni hyggju sé það
alveg meiningarlaust.“
Var síðan sálmur sunginn að
venjulegum hætti og barninu gefið
nafn, svo sem til stóð. En áður en sr.
Eggert hafði lokið við að lesa skírn-
arformúluna, settist hann allt í einu
niður og mælti ekki orð frá vörum.
Föður barnsins fannst þetta snubbótt
skírnarathöfn og innti prest eftir því
hvort hann mundi ekki hafa gleymt
að ausa barnið vatni.
„Jú, eftir á að hyggja gleymdi ég
að ausa barnið vatni,“ svaraði þá
klerkur, „og mér er svo sem mein-
fangalaust að gera það, þó að minni
hyggju sé það alveg meiningarlaust."
Var svo barnið vatni ausið seint og
um síðir og lauk þannig skírnarat-
höfninni.
SKÚMAR OG LÓMAR
Eftir að séra Eggert gerðist prest-
ur í Vogsósum hófst mótlæti hans að
marki. Hann var þar kominn meðal
manna sem höfðu lítinn skilning á
hinu sérstæða gáfnafari hans. En
þetta mótlæti var skki síst runnið af
því hve hann var hárnæmur á eðlisfar
sóknarbarna sinna og hvers konar
óheilindi, tilgerð og hroki var eitur í
hans beinum. Þá menn er hann taldi
sérstaklega búna slíkum eiginleikum
nefndi hann aldrei annað en skúma,
en þá aðra sem voru hjartahreinir og
lítillátir kallaði hann lóma. Þessum
tveimur manntegundum hélt hann
Bæjarrústir í Krýsuvík. Hér hefur
séra Eggert sjálfsagt komið margt
eitt sinn - en hvort sem það voru
„lómar“ eða „skúmar“ sem bjuggu
hér reynum við ekki að geta okkur
til um.
vandlega aðgreindum og beitti teg-
undarheitum þeirra umsvifalaust í
allra áheyrn og hvort sem mönnum
þótt betur eða verr. Þetta hispurs-
leysi aflaði honum lítilla vinsælda
meðal skúmanna, en hann kippti sér
ekki upp við það. „Mér er alveg
sama hvað um mig er sagt lífs og
liðinn,“ varð honum að orði. Ef ég
gæti þess að stíga ekki á hestbak, þá
dey ég ekki af því að detta af baki.
Þannig verð ég heldur ekki með
réttu sakfelldur, ef ég gæti þess að
gefa engan höggstað á mér með
breytni minni.“
Fjölmörg bréf eru til með hendi
séra Eggerts, sem sýna hve fyrirlitn-
ing hans á skúmunum stóð föstum
rótum. í einu bréfanna er þessi
klausa: “Ég kom beint úr Þorláks-
höfn í dag um sólarlag að Strönd.
Sigurður var heima. Selvogshrepps-
tjórinn var þar staddur og sagði mér
að Þ... væri búinn að bera Gr... út
í annað skipti. Hér er dæmi þess á
hve háu stigi réttlætiskennd skúm-
anna stendur. Hvar sem maður er
eða fer í veröldinni, þá held ég að
naumast sjái í heiðan himininn fyrir
þessum bölvuðum skúmum! Ég vildi
óska að allar veraldarinnar mann-
eskjur væru orðnar að lómum. Þá
þyrfti maður ekki að eiga við annað
eins „jastur" og þetta. Takk fyrir
síðast.“
í öðru bréfi til Jóns kaupmanns
Árnasonar í Þorlákshöfn kemst séra
Eggert svo að orði: „Hér kom skúm-
ur og tilkynnti mér sem hrepps-
nefndarmanni að hann ætti barn í
vonum. Þetta kalla ég þunnar trakt-
eringar og þess vegna bið ég þig að
láta mig hafa á meðfylgjandi 8 potta
kút, svo ég geti hresst mig á þessum
skúmalegu vandræðum!"
Eggert sá líka kvenfólk á meðal
skúmanna og ein þeirra var frúin í
Hlíð, en af henni er þessi frásögn í
bréfi frá Eggert til sálmaskáldsins sr.
Valdemars Briem: „Frúin í Hlíð!
Það er nú frú í lagi. Kötturinn í
Vogsósum skrapp upp að Hlíð um
daginn að fá sér kött, en veistu hvað
frúin gerði? Hún tók köttinn og
drekkti honum í Hlíðarvatni. Tarna
er ljóta „frúin“.
Á enn öðrum stað tilfærir Eggert
dæmi um menningarástandið í ná-
grenni sínu og vitnar þar til tveggja
af þekktustu bændum byggðarlags-
ins. Þar segir svo:
„Eyjólfur á Grímslæk þekkir ekki
sinnep! og Þorbjörn í Nesi segir að
Gamle Carlsberg sé súr, viður-
kenndur drykkur um öll Norður-
lönd. Hvílík fáfræði! Þarna höfum
við dæmin um alþýðumenntunina!"
HUGSAR EKKERT
- LES EKKERT
Einhverju sinni var séra Eggert
spurður hvaða mælikvarða hann
legði á menn, þegar hann skipti
þeim í lóma og skúma og hvort það
væri ekki erfitt og alveg út í bláinn?
“Út í bláinn?!“ sagði séra Eggert,
“eða erfitt verk.“ Nei, alls ekki!
Ekkert er hægara og fátt ábyggi-
legra, því sjáið nú til:
Þ... í N er ríkur maður, hugsar
ekkert nema um kýr og kindur, les
ekkert, nema eitthvert reyfararusl
- ef hann þá les það - fer með
ekkert, nema hrós um sjálfan sig og
vill helst heyra klámvísurogeitthvað
ljótt um aðra og veit ekkert meira en
hann hvutti þarna. Ergo: hann getur
ekki verið annað en skúmur! Aftur
á móti er G... í E... fátækur maður,
sífellt hugsandi um að verða sér og
öðrum til gagns og sóma. Hann les
allt sem hann kemst yfir af góðum
og fræðandi bókum og veit því meira
en jafnvel þeir sem „lærðir" eru
kallaðir. Hann er svo vandaður til
orðs og æðis að honum hrýtur aldrei
blótsyrði og gerir engum mein... Eg
hika því ekki við að telja G... í E...
í lómaflokknum og vildi að sem
flestir væru eins og hann, en sem
fæstir í hinum flokknum, þar sem
hann Þ... í N... á heima.“
Svo alvarlega tók klerkurinn í
Vogsósum þessa skiptingu á mönn-
um að hann skráði þá vandlega er á
prestssetrið komu sem lóma eða
skúma, sbr. eftirfarandi skrá, sem
varðveist hefur:
“Skúmar“ aðkomir að Vogsósum
anno 1887: Janúar 25, febrúar 92,
mars 4, apríl 6, maí 43, júní 62... .=
232
Júlí 75, ágúst 5, sept. 91, október
65, nóvember 14, desember 1... =
257. SKÚMAR ALLS: = 489
„Lómar“ aðkomnir að Vogsósum