Tíminn - 15.04.1989, Blaðsíða 9

Laugardagur 15. apríl 1989
Tíminn 9
í framsöguræðu fyrir þessari
tillögu gerði Guðmundur G.
Þórarinsson ítarlega grein fyrir
ástæðum þessa máls og benti
m.a. á - eins og þá var - að
áhrifamenn í Evrópu, jafnvel á
Norðurlöndum, væru að beita
sér fyrir því að komið yrði í veg
fyrir að sett yrðu upp ný eld-
flaugakerfi í Evrópulöndum, en
bentu jafnframt á þann mögu-
leika að auka í þess stað varnir
með kjarnorkuvopnuðum kaf-
bátum á Atlantshafi. Þetta var
fyrst og fremst ábending til
Bandaríkjamanna um að efla
kjarnorkuflota sinn í norðurhöf-
um, þar á meðal í höfunum
umhverfis ísland.
í ræðu sinni sagði Guðmundur
m.a.:
„Ég tel að íslendingar eigi
engra kosta völ annarra en að
vekja athygli allra, sem þeir
geta, á því, að þeir geti ekki
unað þeirri þróun að risaveldin
hyggist tryggja hag sinn með
því að stórauka hættuna í haf-
inu við ísland, ógna tilveru
íslensku þjóðarinnar. Tilvera
íslendinga byggist á fiskimið-
unum kringum landið. Öllum
má vera ljóst að án fiskimið-
anna er enginn vegur að lifa
mannsæmandi lífi í landinu.
Árás á kjarnorkuvopnaðan
kafbát við Island gæti valdið
geislun, sem myndi tortíma
fiskistofnum við landið eða
skerða þá verulega. Einungis
slys í kjarnorkuvopnuðum kaf-
báti í hafinu við ísland gæti
valdið geislun, sem mundi
draga verulega úr sölumögu-
leikum íslendinga á fiskafurð-
um sínum. Hér er um mikla
hættu að ræða og einfaldur
líkindareikningur segir okkur
að þeim mun fleiri sem þessir
kafbátar verða vopnaðir
kjarnavopnum hér í hafinu,
þeim mun meiri líkur eru á að
óhapp geti skeð, jafnvel þó að
ekki færi svo illa að kjarnorku-
árás yrði gerð á kafbát hér.“
Kj arnorkuvígbún-
aður hafanna
Þrátt fyrir þá gleðilegu þróun
sem orðið hefur í vígbúnaðar-
málum síðan framangreind orð
voru töluð fyrir átta árum, fela
þau í sér viðvörun sem skylt er
að veita athygli enn í dag. Stað-
reyndin er sú, að íslendingar
búa á kjarnorkusvæði að því
leyti að enn eru kjarnorkuvopn-
aðir kafbátar á ferð í nágranna-
höfum, bandarískir og sovéskir.
Kjarnorkuslysahættan, sem
Guðmundur G. Þórarinsson
varaði við á sínum tíma, er enn
fyrir hendi.
Hvað varðar kjarnorkukaf-
bátinn, sem sökk og týndist við
Bjarnarey á dögunum, þá er nú
reynt að sannfæra heiminn um
það, að af honum þurfi ekki að
stafa sú ógn sem kjarnorkuslys
valda nágrenni sínu. Um það
verður ekki dæmt hér. Hins
vegar er fréttin um þetta slys
vísbending um að risaveldin láti
ekki af með það að fullkomna
kjarnorkuflota sinn á höfunum
nærri íslandi. Það er ástæða til að
óttast að sú afvopnun sem á sér
stað á meginlandinu nái ekki til
hafanna. Ef svo er, er Ijóst að
líkindareikningur Guðmundar
G. Þórarinssonar um kjarnorku-
slysahættuna í norðurhöfum er í
fullu gildi.
Það slys sem varð við Bjarnar-
ey hefði allt eins getað orðið í
hafinu næst íslandi. Það hefði
engu síður getað skeð á veiði-
slóðum íslenskra fiskiskipa.
Slíkt slys hefði alveg eins getað
hent bandarískan kafbát eins og
sovéskan. Því fleiri kjarnorku-
kafbátar sem leggja leið sína um
hafið því meiri líkur eru til þess
að svo alvarleg slys verði, að þau
ógni lífríki, sem Islendingar eiga
allt sitt undir. Hitt er ekki síður
athyglisvert, sem Guðmundur
G. Þórarinsson nefndi, að áhrif
kjarnorkuslyss gætu orðið til
þess að skaða viðskiptahags-
muni íslendinga vegna ótta fisk-
kaupmanna og neytenda að
kaupa eða leggja sér til munns
fisk úr sjó sem það orð legðist á
að væri geislamengaður, og
skiptir þá ekki máli hvort svo er
eða ekki. Viðskiptaaðilar og
neytendur taka ekki á sig neina
áhættu þegar um matvæli er að
ræða.
íslenskur veruleiki
í umræðum um geislamengun
af völdum kjarnorku er jafnan
bent á það, að áhrif hennar þurfi
ekki að vera ógnvekjandi, ef allt
fer eftir réttum starfsreglum.
Vafalaust er þetta rétt í megin-
atriðum. Ógn kjarnorkuvera og
endurvinnslustöðva fyrir
brennsluefni frá kjarnorkuver-
um er e.t.v. ekki verulegt
áhyggjuefni þegar allt gengur
áfallalaust og tæknin svíkur
ekki. Geislamengunarhætta
verður að jafnaði ekki veruleg
fyrr en kjarnorkuslysin eiga sér
stað. En kjarnorkuslysin eru.
þegar orðin mörg víða um heim,
m.a. í Sovétríkjunum og Banda-
ríkjunum. Slík slys geta komið
niður á fleirum en næstu ná-
grönnum kjarnorkustöðvanna,
þar sem slysin urðu. Jafnvel
hvað það varðar eru íslendingar
ekki úr allri hættu. Þar má m.a.
nefna endurvinnslustöð
brennsluefnis í Dounreay á
Skotlandi, sem er þannig í sveit
sett að geislamengun vegna
kjarnorkuslyss þar gæti borist til
íslands með vindum og haf-
straumum.
Staða íslands í kjarnorku-
heiminum er því sú, að í landinu
eru hvorki kjarnorkuver né
kjarnorkuvopn og síst ráðagerð-
ir um að breyta til í því efni.
Hins vegar eru höfin umhverfis
ísland í raun kjarnorkusvæði
undirlögð þeirri áhættu sem
slíku fylgir. Þar að auki finnast
kjarnorkuver í nálægum
löndum, t.d. Skotlandi, sem
veruleg geislunarhætta getur
stafað af, ef þar eiga sér stað
kjarnorkuslys. Þannig erhinn ís-
lenski veruleiki í kjamorku-
heiminum.