Tíminn - 24.06.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 24. júní 1989
Halldór Árnason fiskmatsstjóri í helgarviðtali um gæðamál í sjávarútvegi:
Uppskeran ákvarðast
af gæðum afurðanna
Ef fiskur sem veiddur er hér við land væri alltaf
meðhöndlaður rétt mætti auka verðmæti aflans um
milljarða króna á ári. Halldór Árnason fiskmatsstjóri
segir að færa megi gild rök að því að gæðarýrnunin nemi
átta milljörðum króna á ári og ekki væri óraunhæft að
setja sér það markmið að minnka gæðarýrnunina um
a.m.k. helming á nokkrum árum. Aðrir vilja meina að
gæðaskaðinn sé jafnvel enn meiri en 8 milljarðar á ári.
Sem kunnugt er kvörtuðu heilbrigðisyfirvöld í Hull á
dögunum yfir að fiskur sem þangað var sendur væri ekki
hæfur til neyslu. Halldór Árnason fór utan til að huga að
umkvörtunarefninu.
- Hvað var það sem átti sér stað og
hverjar eru niðurstöður þínar eftir að
hafa skoðað þetta?
„Það sem um er að ræða, er að á
markaðinum hefur verið frádæmdur
fiskur sem ekki var talinn neysluhæfur.
Á árinu 1987 voru dæmd frá 3 tonn,
68,7 tonn árið 1988 og fyrstu fimm
mánuði þessa árs hafa verið dæmd frá
55 tonn, sem er um 0,25% heildar-
magnsins. í framhaldi af þessum auknu
frádæmingum þá höfðu yfirvöld í Hull
samband við sendiherra okkar á Bret-
landi og tjáðu honum áhyggjur af
þróun mála. Ég tel að ekki sé hægt að
draga ályktun út frá þessum tölum um
þróun gæða vörunnar, vegna þess að
þær eru einfaldlega ekki sambærilegar.
Það er búið að herða eftirlit með
ástandi þess fisks sem seldur er á
markaðinum á tímabilinu. Menn tala
jafnvel um að þegar þeir dæmdu frá
þrjú tonn, þá hafi matsmennirnir kom-
ið einu sinni til tvisvar í mánuði á
markaðinn, en núna séu þeir farnir að
koma á hverri nóttu.
Við getum hins vegar ekki snúið
okkur svo léttilega út úr málinu og sagt
að tölurnar séu fyrst og fremst mæli-
kvarði á aukið eftirlit en ekki gæðin,
því við getum líka sagt um leið, að
þegar farið er að skoða þetta af meiri
nákvæmni, þá kemur í ljós að óhæfur
fiskur er á markaðinum. Þar að auki þá
fer á markaðina töluvert magn af fiski
sem er alveg í lægstu mörkum.
Spurningin sem við stöndum frammi
fyrir að svara er; - viljum við keyra
svona á lágmörkunum með stóran hluta
af því sem við sendum á markað?
Svarið við henni er að hluta til pólitískt.
Persónulega tel ég að það eigi að taka
þessi mál til mjög alvarlegrar endur-
skoðunar. Pessi athugun leiðir í ljós að
mjög mismunandi er hvernig menn
standa að þessu, sumir koma með
góðan fisk, eða tiltölulega góðan, með-
an aðrir koma með mun lakari fisk.
Það er tvennt sem skiptir þarna
megin máli. í fyrst lagi er það~ aldur
fisksins, frá því hann er veiddur og þar
til hann er seldur á markaðinum og í
öðru lagi hvaða meðferð hann hefur
hlotið á þessum tíma. Við vitum það að
aldurinn ræðst af því hvenær fisknum
er landað, flutningsleiðum og öðru
slíku, og þeir sem koma honum yngst-
um á markað eru, þegar best lætur,
með fimm til sex daga gamlan fisk.
Elsti fiskurinn er kannski fjórtán til
fimmtán daga gamall. Hann er fluttur í
gámum og mjög misjafnt hvernig frá
honum er gengið, hann þveginn, ísaður
og hvernig honum er raðað í kassana
eða körin. Einnig er misjafnt hversu
vel einangraðir gámarnir eru og ýmis
önnur atriði sem hafa áhrif, þannig að
þegar upp er staðið kemur fiskurinn í
góðu eða slæmu ástandi á markaðinn.
Það virðist vera að mönnum farist þetta
mjög misjafnlega úr hendi.“
- Hvað væri hægt að gera til úrbóta
með útflutning á gámafiski?
„Það er náttúrulega fyrst og fremst
að menn hafi þekkingu og aðstæður til
að gera betur. Á markaðinum í Hull
sögðu mér menn sem þar vinna að
skipta mætti þeim í þrjá hópa sem
senda út fisk. Það eru þeir sem kallaðir
eru atvinnumennirnir og stunda þessa
markaði reglubundið og miða veiðarn-
ar við skipaferðir, þannig að fiskurinn
sem sendur er verði alltaf eins nýr og
kostur er. Hjá þeim eru gæðin, að
þeirra mati, yfirleitt í lagi. Síðan eru
það þeir sem kalla mætti íhlaupamenn-
ina, það er yfirleitt þar sem veiðar og
vinnsla er á sömu hendi og markaðir
erlendis notaðir sem yfirfall. Þegar of
mikið er af fiski hér heima þá er hann
sendur út. í þessum hópi segja þeir að
gæðin séu ansi misjöfn, allt frá því að
vera eins og þau gerast mest, í það að
vera mjög lítil. Síðan er það þriðji
hópurinn, sem kalla mætti göslarana,
sem gera þetta með öfugum klónum og
eru yfirleitt með gæðin í ólagi.“
- Nú erum við í öllum auglýsingum
erlendis að segja að við höfum hrein-
asta sjóinn og besta hráefnið sem völ er
á, stöndum við undir því?
„Tvímælalaust, hins vegar er það
spurning hvort við stöndum undir því
að fara nógu vel með gott hráefni. Það
verður gífurlega mikil gæðarýrnun á
sjávarafurðum. Áhrif okkar á fiskinn
byrja þegar hann lendir í veiðarfærinu.
Afkoman byggir á því að koma fiskin-
um á disk neytandans þannig að hann
sé í því ástandi að neytandinn sé
ánægður og kaupi af okkur aftur og
gjaldi fyrir hann því verði sem við
þurfum á að halda til að halda uppi
okkar lífskjörum.
Menn hafa ríka tilhneigingu til að
beita veiðarfærum þannig að þau eyði-
leggja fiskinn. Á trolli þá taka menn
stundum allt of stór höl, veiðimennskan
er svo rík í mönnum að hún verður allri
gæðahugsun yfirsterkari. Það sýnir
okkur það að vanda þarf hvernig við
beitum þessum veiðarfærum. Síðan er
það þegar við tökum fiskinn um borð
hvernig hann er blóðgaður, þveginn og
ísaður. Á allri leiðinni, þó sérstaklega
á hráefnisstiginu þá verður mikil verð-
mætarýrnun.“
- Gæðamálin, eru þau í nógu góðu
lagi?
„Ég held að allir sem við sjávarútveg
starfa geri sér grein fyrir því að gæðin
eru eitt megin atriðið. Við þurfum að
stýra fiskveiðunum þannig að við tök-
um ekki of mikið magn, en þegar búið
er að ákveða hvað á að veiða, þá eru
það gæðin sem ráða því hvað við
uppskerum. Hins vegar er það spuming
hvort við höfum fyllilega stjórn á þeim
þáttum sem ráða gæðunum, þannig að
við fáum á endanum út þau gæði sem
að er stefnt. Það er svo að ódýrara er
að vinna góðan fisk og sýna má fram á
með gildum rökum að með því að bæta
meðferðina á hráefninu, þá megi lækka
vinnslukostnaðinn, um leið og nýtingin
og afurðaverðið er aukið.“
- Hvað mundi það þýða í verðmæt-
um fyrir sjómenn og þjóðarbúið í heild
ef þessi mál væru í lagi?
„Ef menn gerðu alltaf alla hluti rétt
og kæmu þannig í veg fyrir óþarfa
gæðarýrnun og gerðu þá rétt í fyrsta
skipti þannig að ekki þyrfti að lagfæra
vöm í vinnslu vegna þess að búið væri
að gera mistök á fyrri stigum, þá erum
við að tala að mínu mati um marga
milljarða króna. Hvað þetta er mikið
er erfitt að setja á nákvæma tölu. í
fréttabréfi Ríkismatsins setti ég fram á
sl. hausti hugmyndir um að það mætti
meta þetta á 8 milljarða króna, þ.e.a.s.
gæðarýrnunina og það væri ekki óeðli-
legt að minnka þessa gæðarýmun um
helming á tilteknum árafjölda. Þetta
var rétt fyrir Fiskiþing. Þegar ég kem á
Fiskiþing, kallar einn ágætur maður í
sjávarútveginum á mig og segir: - Hall-
dór nú ertu endanlega orðinn ruglaður
að slá fram svona tölu. Við tökum tal
saman og ég býðst til þess að koma til
hans og útskýra hvað ég eigi við með
þessu. Eftir að við vorum búnir að fara
yfir málið og ræða hvað lægi að baki
þessum hugmyndum, þá segir hann:
- Þetta er rangt hjá þér, gæðarýrnunin
er miklu meiri. Þetta sýnir okkur að
þegar menn fara að skoða málið, þá
vita þeir sem eru að vinna við fiskinn,
hvað það er mikið af honum sem farinn
er að slakna og hversu miklu dýrara er
að vinna þannig fisk.“
- Getum við náð milljörðum?
„Það er hægt. Til eru aðferðir sem
beitt hefur verið annarstaðar, t.d. má
nefna hvernig Japanir snéru sínum
iðnaði úr því að framleiða lélega vöru
yfir í það að „Made in Japan“ er tákn
fyrir gæðavöru í dag. Með samstilltu
átaki, skipulögðum vinnubrögðum,
fræðslu og þjálfun allra sem við koma,
hvort sem það eru sjómenn, fiskverk-
unarfólk, skipstjórar eða stjórnendur
fiskvinnslustöðva og sölusamtaka. Og
með stjórnun sem skilar réttum upplýs-
ingum til réttra aðila á réttri stundu,
þannig að teknar séu réttar ákvarðanir,
hvort sem það er við flökun á fiskinum,
blóðgun eða þvott þá er hægt að ná í
þessa milljarða. Fjárfestingin í gæða-
umbótum er bara örlítið brot af því
sem hún skilar á hverju ári.“
- Bera menn nógu mikla virðingu
fyrir þeim fiski sem verið er að veiða?
„Ég held að menn geri það, en ýmis
vandamál eru í veginum og stundum
vilja menn éta kökuna áður en hún er
bökuð. Eitt af vandamálunum við að
bæta gæðin, er að einhver hagnast á
bættum gæðum og þá vilja menn ekki
vera að leggja á sig aukið erfiði ef
einhver annar hagnast. Það held ég að
séu stærstu erfiðleikarnir við að bæta
þetta, að finna réttar leiðir til að skipta
kökunni, þ.e. þeirri stækkun á kökunni
sem verður vegna bættra gæða.“
- Eru þessi viðbrögð frá Hull einhver
merki um tæknilega tollamúra?
„Ég held alls ekki. Ég fór með þetta
atriði í huga þegar ég fór út til að kanna
málið. Mín niðurstaða er að ef menn
ætla að gefa sér það að sú sé ástæðan,
þá er það bara til að skjóta sér undan
vandamálinu. Hins vegar hefur þróunin
innan Evrópubandalagsins mikil áhrif,
vegna þess að það verða hertar kröfur
um gæðaeftirlit innan Evrópubanda-
lagsins. Yfirvöld í Hull vita að ef
markaðurinn þar á að vera starfræktur
áfram eftir 1992 þá þurfa þau að gera
eitthvað í málinu. Þau eru að undirbúa
sig fyrir þessa breytingu, með því að
herða eftirlitið. Það er ekkert sem
bendir til þess að gerðar séu öðruvísi
kröfur til okkar, frekar en annarra sem
eru að vinna þarna innan bandalagsins.
Það er eitt sem mér þykir í þessu máli
og vert er að skoða. Við erum með
80% af þeim fiski sem seldur er í Hull.
íslenski fiskurinn er gífurlega mikil-
vægur fyrir fiskvinnsluna á þessu svæði
og yrði mikið áfall fyrir hana að missa
fiskinn. Mér sýnist að menn séu mjög
áfjáðir um að fá fiskinn áfram. Þeir
vilja líka fá gæðin bætt, hins vegar heid
ég að þeir séu smeykir við að ganga svo
hart til verks í því að það geti haft áhrif
á hvort þeir fái fiskinn eða ekki. Það er
meira hagsmunamál fyrir þá að fá
fiskinn áfram en að auka gæðin. Staðan
er þessi í dag, en hún gæti orðið önnur
síðar. Það er líka annað sem hefur
mikil áhrif og það eru auknar kröfur
neytendamarkaðarins, hinna endan-
legu notenda vörunnar.“
- Hver er töfraformúlan að gæða-
fiski?
„Það er kannski engin töfraformúla
til, en ef við ætlum að koma gæðafiski
frá okkur þá verður hvert einasta
handtak við fiskinn að vera rétt frá
byrjun og við verðum að hafa í huga að
ef gæðaskaðinn er skeður, þá verður
því ekki breytt. Það er ekki hægt að
bæta fisk sem hefur tapað gæðum.“
Agnar Óskarsson