Tíminn - 27.09.1989, Side 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 27. september 1989
Miðvikudagur 27. september 1989
Tíminn 9
■

' '

8m
Yf
: ' MlSs

Niðurgreiðslur á mjólkfara nær allar
í söluskattinn og hækkun milliliða-
kostnaðar umfram verð til bænda:
Milliliðir
hagnast um
spenvolgan
milljarð um-
fram bændur

- Eftir Heiði Helgadóttur
Hver mjólkurlítri gæti nú verið nær 10
kr. ódýrari en hann er - eða niðurgreiðsl-
ur um 10 kr. lægri -ef „milliliðakostnað-
ur“ hefði ekki hækkað langt umfram
mjólkurverð til bænda, allan þennan
áratug. Miðað við rúmlega 100 millj.
lítra framleiðslu nema viðbótarhækkanir
„milliliðanna" um einum milljarði kr.
Verð á mjólk til bænda hefur hækkað
12% minna en framfærsluvísitalan (verð-
bólgan) frá 1980, eða sem svarar 6,50 kr.
á hvern lítra. Sú raunlækkun öll og meira
til hefur hins vegar horfið upp í hækkun
allra annarra kostnaðarliða. Þeir hafa
hækkað um 20% umfram verðbólgu að
meðaltali. Þeir sem deila á bændur fyrir
óhagkvæmni og hátt mjólkurverð virðast
því „hengja bakara fyrir smið“. Smásö-
luálagning sem hlutfall af verði til bænda
hefur t.d. hækkað úr 10,9% í 13,9% á
tímabilinu.
vinnslu- og dreifingarkostnaður, verð-
miðlunargjald og verðtilfærsla (sem í
raun er hluti vinnslu- og dreifingarkostn-
aðar), sjóðagjöld, umbúðir og smásölu-
álagningu, ásamt svo niðurgreiðslum og
söluskatti. Vegna þess að niðurgreiðslur
eru breytilegar og söluskattur á mjólk
nýtilkominn er þeim liðum sleppt í
samanburði hér að neðan.
Fremri krónutöludálkurinn sýnir verð
til bænda 1. sept. ár hvert (15. sept.í ár)
og sá aftari smásöluverð eins og það
hefði verið/væri án niðurgreiðslna og
söluskatts. í aftasta dálki sést hve smá-
söluverð er miklu hærra en verð til
bænda ár hvert:
Þróun mjólkurverðs 1980-1988
Hér er miðað við verð á mjólk þann
1. september árin 1980-1989. Þróun
þeirra kostnaðarliða sem mynda smá-
söluverð koma fram í nýrri skýrslu
afurðastöðvanefndar og sömu liðir í
núgildandi verði eru frá Verðlagsstofn-
un. Ofan á verð til bænda kemur m.a.:
V.t.bænda Smás.v.
kr. kr.
1980 3,40 5,17 52%
1981 5,19 8,04 55%
1982 8,17 12,71 56%
1983 13,79 21,61 57%
1984 16,28 25,70 58%
1985 22,38 35,90 60%
1986 25,96 42,06 62%
1987 29,80 50,03 68%
1988 37,54 64,54 72%
1989 45,76 79,00 73%

Ljóst er að „milliliðirnir“ sem sjá um
mjólkina á leiðinni frá bóndanum til
neytandans hafa stöðugt aukið sinn hlut
í verði mjólkurinnar. Ef „milliliðunum“
nægði ennþá sem svarar 52% álagi á verð
til bænda væri (óniðurgreitt) smásölu-
verð mjólkur nú „aðeins" 69,55 kr. hver
eins lítra pakki, þ.e. 9,45 kr. ódýrari en
raun er á.
Ýmsum ofbjóða núverandi niður-
greiðslur á mjólk. í ljósi þess sýnist
athyglivert að hefði vinnslustöðvum,
sjóðum og smásöluverslunum nægt hlut-
fallsleg hækkun til jafns við bændur
þyrfti nú nær engar niðurgreiðslur á
mjólk - nema á móti söluskattinum - til
að selja hana á svipuðu verði og nú
kostar (67,50 kr.l.).
Milljarður í „milliliði"
Niðurgreiðslur á mjólk eru nú 24,85
kr. á lítra, hvar af ríkissjóður á að fá
13,50 kr. beint til baka sem söluskatt.
Þær 11,35 kr. sem þá eru eftir fara að
mestu leyti (9,55 kr.) til að greiða niður
þá hækkun sem orðið hefur á „milliliða-
kostnaði“ umfram verð til bænda. Þessar
niðurgreiðslur á auknum „milliliða-
kostnaði" svara til um 975 millj.kr.
miðað við að þessi kostnaður hafi hækk-
að svipað á aliri mjólkurvinnslu sem er
um 102 millj. lftrar á ári. Þar af hafa
tæpar 200 m.kr. farið í umframhækkun
á umbúðakostnaði, rúmlega 600 m.kr.
umframhækkun á vinnslu og dreifingu,
um 140 m.kr. umframhækkun á smásölu-
álagningu og rúmlega 32 m.kr. umfram-
hækkun á sjóðagjöldum.
Mætti spara „milljarðinn“
Hvernig ríkissjóði sparaðist 10 kr.
niðurgreiðsla af hverjum mjólkurlítra
hefði „milliliðum“ nægt hlutfallslega
sama hækkun og bændum má sjá af
eftirfarandi dæmum:
1982 8,17 57% 4,54 59%
1983 13,79 69% 7,82 72%
1984 16,28 18% 9,42 20%
1985 22,38 37% 13,52 44%
1986 25,96 16% 16,10 19%
1987 29,80 15% 20,23 26%
1988 37,54 26% 27,00 33%
1989 45,76 22% 33,24 23%
Alls: 1246% 1778 %
Ef sölusatti er bætt við „milliliðakost-
Væri: Er:
Smásöluv. 69,55 79,00
— niðurgr. 15,00 25,00
54,55 54,00
+ sölusk. 13,64 13,50
Útsöluv. kr. 68,19 kr. 67,50
Lítum nánar á hvernig samanlagður; vinnslu-, dreifingar- og umbúðakostnað- ar ásamt smásöluálagningu hefur stöðugt hækkað umfram verð til bænda á þessum
áratug. Hlutfallstölurnar (%) sýna
hækkun milli ára:
1980
1981
Bændur:
3,40
5,19
53%
„Milliliðir“:
1,77
2,85 61%
naðinn" kemur í ljós að þótt bændur
gæfu mjólkina yrði útsöluverð hennar
41,55 kr. á lítra.
„Milliliðakostnaðurinn“ nam rétt
rúmlega helmingi af verði til bóndans í
byrjun áratugarins og væri nú 23,82 kr.
ef hlutfallið væri enn hið sama og þá.
Þess í stað er hann nú í ár orðinn nær
73% af verði til bóndans (33,24 kr.).
Mestar hafa þessar umframhækkanir
orðið á árunum 1985-1988. Framfærslu-
vísitalan (verðbólgan) hefur hækkað um
1437% á þessu sama tímabili. Miðað við
þá hækkun væri verð til bænda nú 52,26
kr. á lítra og „milliliðakostnaðurinn“
27,20 kr.
„Ruslatunnufóðrið" hækkað mest
Fróðlegt er að sjá á hvað einstakir liðir
sem mynda endanlegt útsöluverð á mjólk hafa margfaldast í verði á þessu árabili:
Verð til bónda 13,5
Framfærsluvísitala 15,3
Vinnsla/dreifing 17,0
með verðtilf./verðmiðl. 19,1
Umbúðir 21,5
Smásöluálagning 17,1
Óniðurgreitt smásöluv. 15,3
Niðurgreiðslur 17,7
Smásöluverð m. sölsukatti 18,2
Athyglivert er m.a. að óniðurgreitt
smásöluverð hefur hækkað sem svarar
verðbólgunni. Niðurgreiðslur hafa hins
vegar aðeins hækkað sem svarar hækk-
unum á „milliliðakostnaðinum“ þrátt
fyrir að 25% sölsukattur hafi bæst ofan
á verðið. Þar af leiðir hækkun útsölu-
verðs á mjólk umfram verðbólgu á
tímabilinu.
Enginn liður hefur þó margfaldast
oftar í verði heldur en umbúðimar - sem
eiga sinn þátt í sorpurðunarvandamálum
og kosta nú orðið 5,17 kr. á hvem
mjólkurlítra. Með umbúðum aðeins
utan af þeim c.a. 40 milljónum lítra af
nýmjólk sem við drekkum á ári hendum
við því góðum 200 milljónum króna í
ruslatunnuna sem síðan þarf að urða
með ærnum tilkostnaði. Mjólk í plast-
pokum - eins og t.d. er algengt í
Ameríku - myndi líklega geta sparað
meðalfjöslkyldunni 3-4 þús. króna út-
gjöld á ári.
Hvar eru hagræðingamir?
Af hverju hafa svo allir „milliliðir“
(milli bónda og neytanda) hækkað bæði
umfram verð til bænda og verðbólgu á
þessum árum?
Hvað vinnslukostnaðinn snertir tjáðu
fróðir menn Tímanum að stjórnendum
mjólkurbúanna hefði ekki tekist að
lækka rekstrarkostnað þeirra hlutfalls-
lega til jafns við þær milljónir lítra sem
innvegin mjólk hefur minnkað (eins og
bændum virðist þó ætlað). Deilt niður á
hvern lítra unninnar mjólkur hefur
rekstrarkostnaðurinn því verið að
hækka. Þar á m.a. hækkandi fjármagns-
kostnaður sinn hlut að máli, a.m.k.
framan af áratugnum.
Laun bíla- og kontóricostnaður upp
Skýrsla afurðastöðvanefndar sýnir
m.a. hlutfallslega skiptingu hráefnis- og
rekstrarkostnaðar niður á hvern unninn
lítra af mjólk á árunum 1985-1987.
Athygli vekur að launakostnaður, skrif-
stofu- og sölukostnaður og flutnings-
kostnaður (sem allt er raunar launa-
kostnaður) hefur hækkað hlutfallslega
mjög mikið á þessum árum. Fjármagns-
kostnaður var árið 1985 víða hærri
heldur en launakostnaðurinnn, en hafði
aftur á móti lækkað hjá mörgum búanna
til ársins 1987.
Og kaupmenn alltaf að tapa?
Sffur kaupmanna um hreint tap af
mjólkursölu vegná takmarkaðrar álagn-
ingar er alþekkt. Til að komast taplaust
frá því að taka við mjólkinni, geyma
hana dagsstund og síðan að taka við
greiðslu frá neytendum telja þeir 17%
álagningu lágmark. Það er 8,10 kr. á
lítrann miðað við núverandi verðlagn-
ingu.
Þá upphæð má bera saman við þær
samtals 20,21 kr. á lítra sem mjólkurbúin
fá fyrir að sækja mjólkina til bænda,
vinna hana í mjólkurbúunum og dreifa
henni síðan í verslanir um allt land - og
þær 46,76 kr. sem bændur fá fyrir
framleiðsluna. - HEI

*
■ '

.
' .
'
.
■
§§i