Tíminn - 30.09.1989, Blaðsíða 12

2 4 Tíminn
Laugardagur 30. september 1989
ÁRNAÐ HEILLA

llllllllllllllll
lllllllll
Aldarminning
ívar ívarsson
kaupfélagsstjóri
Þann 25. september s.l. hefði ívar
ívarsson kaupfélagsstjóri eða ívar í
Kirkjuhvammi eins og hann var
yfirleitt kallaður, orðið hundrað ára.
Hann lést fyrir réttum fimmtán
árum, í september 1974, þá tæplega
85 ára gamall.
ívar var fæddur í Kirkjuhvammi á
Rauðasandi þann 25. september
1889, sonur ívars Magnússonar
bónda þar og Rósu Benjamínsdóttur
konu hans. Hann tók við búi í
Kirkjuhvammi árið 1930 og bjó þar
til dauðadags.
Á þeim eitt hundrað árum sem
fiðin eru síðan Ivar í Kirkjuhvammi
fæddist hefur íslenskt þjóðfélag
gengið í gegnum einhverjar þær
stórfelldustu breytingar sem átt hafa
sér stað í sögu landsins. Þrátt fyrir
að tæknibyltingar nútímans yllu eng-
um straumhvörfum í búskaparhátt-
um í Kirkjuhvammi, enda þau syst-
kinin orðið roskið fólk þegar þeirra
fór að gæta, þá var ívar þeim mun
virkari þátttakandi og vaskari liðs-
maður í hinum félagslegu byltingum.
Stærstan hluta sinnar löngu starfs-
ævi starfaði fvar á einn eða annan
hátt fyrir samvinnuhreyfinguna.
Hann var í þrjá áratugi eða til
dauðadags kaupfélagsstjóri eins
minnsta kaupfélags í landinu, Kaup-
félag Rauðasands á Hvalskeri. Þótt
svo að hann væri fulltrúi eins minnsta
kaupfélags á aðalfundum Sambands-
ins þá vakti hann ósjaldan verð-
skuldaða athygli í störfum fundarins
sökum glöggskyggni sinnar og
greindar.
Þessi litlu kaupfélög eins og Kaup-
félag Rauðasands voru forsenda fyr-
ir byggð á afskekktum stöðum þann-
ig að bændur höfðu tryggða afsetn-
ingu afurða sinna og aðgang að
nauðsynlegum vörum á sanngjömu
verði. 1 þessu minnsta kaupfélagi
landsins voru ekki tölvukerfi eða
annar vélbúnaður sem hægt var að
kenna um að uppgjör reikninga
drægist á langinn, enda dróst upp-
gjör ekki. Ég efast til dæmis um að
kaupfélagið hafi átt reiknivél, en
ívar var aftur á móti kunnur fyrir
hve fljótur hann var að reikna í
huganum. Það er eitt af því sem ég
minnist frá Kirkjuhvammi þegar
ívar var að vinna við reikninga og
uppgjör félagsins, sitjandi á rúminu
sínu með stólkoll sem skrifborð.
Það gengu fleiri félagslegar öldur
yfir landið sem hrifu ívar í Kirkju-
hvammi með sér. Hann hreifst mjög
af anda ungmennafélagshreyfingar-
innar og varð um tvítugt forystumað-
ur í ungmennafélagi sveitarinnar.
Ungmennafélag starfaði á þessum
tíma með blóma á Rauðasandi, gaf
út félagsblað og reisti samkomuhús
MINNING
Karl Jóhann
Magnússon
Fæddur 7. september 1916
Dáinn 26. ágúst 1989
„Það er drengur hérna úti á hlað-
inu að spyrja eftir þér. Hann vildi
ekki koma inn fyrr en hann væri
búinn að hitta þig.“ Það var mamma,
sem mælti þessi orð við mig vor-
morgun einn fyrirfjölmörgumárum.
Ég labbaði út á hlað. Jú, þarna stóð
drengur á aldur við mig, - reyndist
raunar við nánari eftirgrennslan vera
nokkru eldri. Við heilsuðumst og ég
bauð honum „í bæinn“. „Nei,“ sagði
hann, „við skulum heldur vera úti,
það er svo gott veðrið." Ég féllst á
það.
Þarna var þá kominn Karl Jóhann
Magnússon, sonur hins góðkunna
og vinsæla læknis, Magnúsar heitins
Jóhannessonar í Hofsósi og Rann-
veigar Tómasdóttur, konu hans.
Magnús læknir hafi þá látist ekki alls
fyrir löngu, frá mörgum bömum í
bernsku og æsku. Karl hafði verið
tekinn á fóstur að Egg í Hegranesi,
næsta bæ við Eyhildarholt, af þeim
sæmdarhjónum Sigurði Þórðarsyni
og Pálínu Jónsdóttur, konu hans.
„Það eru engir litlir strákar til að
leika sér við á Egg,“ sagði Kalli,
„svo ég fékk að skjótast hingað
frameftir."
En einhvernveginn fór það nú
svo, að við lékum okkur eiginlega
ekki neitt þegar við fundumst þarna
í fyrsta sinn. Kannski vorum við
báðir svolítið feimnir. Við löbbuð-
um út á tún og settumst þar niður.
Og þegar við skildum vorum við
orðnir mestu mátar. Hvorugan okk-
ar mun þó hafa órað fyrir því hvað
við áttum eftir að eiga margt saman
að sælda og að þessi fyrsti fundur
ætti eftir að verða upphaf ævilangrar
vináttu.
Kalli var nokkur ár á Egg en fór
svo þaðan norður að Völlum í Svarf-
aðardal til þeirra hjóna sr. Stefáns
Kristinssonar og Sólveigar Eggerz,
þar sem hann dvaldist fram yfír
fermingu. Var nú vík orðin milli
vina, enda höfðum við engar spurnir
hvor af öðrum á þessum árum. Hafi
okkur, á þessum tíma, einhverntíma
orðið hugsað til þess, hvort fundum
bæri saman á ný, þá býst ég ekki við
að við höfum átt þess von.
En allt í einu var Kalli kóminn
heim í hlað á Eyhildarholti á ný, eftir
áralanga fjarveru. Þá var hann aftur
kominn að Egg. Og nú tókst með
okkur það samstarf, sem átti eftir að
vara með litlum hvíldum næstu árin.
Kalli gekk strax í ungmennafélagið í
Hegranesinu, en þar var ég fyrir.
Hann var ekki fyrr genginn í félagið
en hann fór að beita sér fyrir starf-
semi, sem engum hafði til hugar
komið að væri möguleg þarna í
sveitinni. Það var að æfa og sýna
leikrit. Auðvitað gátum við æft
leikrit, - á okkar hátt, - hvernig svo
sem lærðum leikstjóra hefði litist á
blikuna. En að setja á svið leikrit í
sveit, þar sem ekkert samkomuhús
var til, sýndist þrautin þyngri.
Vandamálið var leyst með því, að
tjalda af hom í stofu og sú stofa
varð auðvitað einnig að rúma áhorf-
endurna. Okkur varð það til láns, að
þeir voru ekki ýkja margir. Næsta
leikrit sýndum við svo í forstofu, en
dyr voru opnar inn í stofur til beggja
handa. í þessari frumstæðu leikstarf-
semi, sem var algjör nýjung þarna í
sveitinni, var Kalli potturinn og
pannan. Áhorfendur tóku þessu
prýðilega en þó hygg ég að engir hafi
skemmt sér betur en við, sem í þessu
tókum beinan þátt.
Þegar Kalli fór svo öðru sinni frá
Egg fluttist hann til Reykjavíkur,
þar sem móðir hans og systkini
bjuggu. Allt um það höguðu atvikin
því svo blessunarlega, að við vorum
ekki skildir að skiptum. Næst bar
fundum okkar saman í Héraðs-
skólanum á Laugarvatni. Þar vorum
við í tvo vetur og svo hittist á, að við
urðum herbergisfélagar báða vet-
urna. Þegar Garðyrkjuskóli ríkisins
að Reykjum í Ölfusi tók til starfa
1939 sóttum við báðir um skólavist
þar og fengum hana. Og enn urðum
við sambýlismenn.
Kalli var mikill áhugamaður um
hverskonar félags- og menningar-
mál. Blandaður kór var starfandi í
Ölfusinu, undir stjórn sr. Ólafs í
Arnarbæli. Kalli dreif sig þegar í
hann, enda ágætur raddmaður og
söngvinn f besta lagi. En honum
nægði ekki söngstarfið í kórnum.
Hann var ekki í rónni fyrr en við
höfðum stofnað kvartett, sem starf-
aði meðan við vorum á Reykjum og
söng stundum við „hátíðleg" tæki-
færi. Og nú var leikstarfsemin vakin
upp á ný, en hún hafði legið utan-
garðs síðan á þeim gömlu og góðu
Söluskattur
Viðurlög falla á söluskatt fyrir ágústmánuð 1989, hafi
hann ekki verið greiddur í síðasta lagi 2. október
1989.
Viðurlög eru 4% af vangreiddum söluskatti fyrir
hvern byrjaðan virkan dag eftir eindaga uns þau eru
orðin 20%, en síðan reiknast dráttarvextirtil viðbótar
fyrir hvern byrjaðan mánuð, talið frá og með 16.
október.
Fjármálaráðuneytið.
undir starfsemi sína og almennar
samkomur. Bindindishreyfingin var
honum einnig hugleikin og var hon-
um falin formennska á þeim vett-
vangi um áratuga skeið, bæði innan
sveitarinnar og fyrir sýsluna í heild.
Hreppsnefndarmaður var hann um
áraraðir og þannig mætti áfram telja.
Þótt gefið sé yfirlit yfir þátttöku
einhvers á hinum félagslega eða
opinbera vettvangi, þá er samt sem
dögum norður í Hegranesi. Leitað
var liðsinnis Herberts heitins Jóns-
sonar, sem í þá daga var gjarnan
nefndur „borgarstjórinn í Hvera-
gerði", og reis með sóma undir því
sæmdarheiti þótt ekki réðist hann í
að reisa ráðhús. Hann gekk þegar f
leikfélagið og þar með voru meðlim-
ir þess orðnir þrír. Og ekki leið á
löngu þar til ráðist var í að flytja
leikrit í gamla samkomuhúsinu í
Hveragerði. Síðan hygg ég að leik-
listin hafi staðið þar með allmiklum
blóma.
Þegar námi var lokið á Reykjum
og þessir gullnu dagar að baki,
skildu leiðir. Ég hvarf norður til
átthaganna en Kalli ílentist í Hvera-
gerði, reisti þar garðyrkjustöð,
kvæntist Klöru Þórðardóttur frá
Bjarnastöðum í Ölfusi og eignuðust
þau fimm efnisbörn. Samband okkar
slitnaði þó ekki. Við skiptumst á
bréfum og heimsóttum hvor annan
er tóm gafst til.
Garðyrkjustöð sína rak Kalli í
allmörg ár, þar til hann fór að kenna
krankleika í baki. Seldi hann þá
garðyrkjustöðina, flutti til Hafnar-
fjarðar og stundaði þar ýmis störf.
Én lasleikinn ágerðist og að því kom
að hann gekkst undir uppskurð. Sú
aðgerð virtist í fyrstu hafa heppnast
vel og varð hann vinnufær á ný.
Batinn reyndist þó aðeins stund milli
stríða. Bakveikin tók sig upp á ný og
gekkst hann þá öðru sinni undir
uppskurð. Árangur aðgerðarinnar
var fyrirfram tvísýnn, enda fór það
svo, ’ að hann fékk ekki staðið í
fæturna á ný og það, sem eftir lifði
ævinnar, varð hann að hafast við í
hjólastól. Framanaf var hann sann-
færður um að hann næði heilsu á ný
en við vinir hans vissum að hinn
óbilandi viljastyrkur hrykki hér
ekki til.
Af sjúkrahúsinu fór Kalli á
Reykjalund, þar sem hann dvaldi í
mörg ár og vann hug hvers manns.
Þar kvæntist hann öðru sinni, Björk
Sveinsdóttur, hjúkrunarfræðingi.
áður oftast flest það ósagt sem máli
skiptir. Það gildir einnig um ívar í
Kirkjuhvammi. Hann kvæntist ekki
og átti enga afkomendur. Hann
hugsaði lítt um eigin fjárhag enda
varð hann aldrei ríkur af veraldleg-
um fjármunum. Þrátt fyrir það var
hann alltaf veitandi af öðrum verð-
mætum sem ekki verða metin til
fjár. Lengst af ævi sinni þjónaði
hann frekar öðrum en sjálfum sér.
íbúðarhúsið í Kirkjuhvammi
stendur alveg við vegkantinn eins og
þeir vita sem til þekkja. Það var
miklu frekar regla en undantekning
að nágrannarnir stoppuðu er þeir
áttu leið framhjá og litu inn, þótt svo
að sérstök ástæða væri ekki fyrir
hendi. Þetta var ekki gert af skyldu-
rækni eða sökum kurteisi heldur af
því að flestum fannst gaman að hitta
þau fvar og Jónu. Þau voru bæði tvö
greindar og hreinskiptar manneskjur
sem létu sig málefni og atburði
varða, jafnt nálæga sem fjarlæga.
fvar í Kirkjuhvammi var einn
þeirra aldamótamanna sem lögðu
fram ómældan skerf til að skila
nýrri kynslóð betra þjóðfélagi en því
sem þeir tóku við. Þar er ekki spurt
um vinnutíma eða vinnulaun heldur
árangur.
Gunnlaugur Júlíusson.
Reyndist hún honum ómetanlegur
förunautur. Fluttu þau þá í Hátún í
Reykjavík, þar sem þau Björk
bjuggu um sinn. Henni bauðst síðan
starf við Héraðssjúkrahúsið á Sauð-
árkróki. Tók hún því og þau Kalli
fluttust til Sauðárkróks. Áður en
langt um leið tókst þeim að festa
kaup á húsnæði þar sem þau bjuggu
þangað til heilsu Kalla hrakaði
skyndilega fyrir rúmu ári. Varð hann
þá að fara í sjúkrahús þar sem hann
andaðist þann 26. ágúst sl.
Kalli var þeirrar gerðar, að hann
gat aldrei verið athafnalaus. Á með-
an hann dvaldi á Reykjalundi sá
hann þar um símaborðið. Hann fékk
einnig aðstöðu til þess að hafa sitt-
hvað með höndum eftir að hann
flutti í Hátúnið. Hann vænti þess að
svo yrði einnig á Sauðárkróki. Sú
von brást. Þá snéri hann sér að
félagsmálum, þótt á þrengra sviði
yrði að vera en á meðan hann var
heill heilsu. Hann hafði alla stund
mikinn áhuga á dulrænum málum og
var sjálfur gæddur ótvíræðum dular-
hæfileikum. Hann gekk í Sálarrann-
sóknafélag Skagfirðinga og var vara-
formaður þess um skeið. Þá var
hann formaður Sjálfsbjargarsamtak-
anna í Skagafirði. Mun liðsmönnum
beggja þessara samtaka nú þykja
skarð fyrir skildi þegar hans nýtur
ekki lengur við. Hann lærði ungur
að aka bíl og eftir að hann lamaðist
eignaðist hann bíl, sem hann gat
ekið þrátt fýrir fötlunina. Á honum
ferðaðist hann vítt og breitt um
landið, stundum aleinn og fór þá
ekki alltaf alfaraleiðir. Var okkur
vinum hans ekki alltaf rótt er við
vissum hann einan í slíkum leiðöngr-
um. Sjálfur var hann sannfærður um
að sér mundi ekki hlekkjast á og
honum varð líka að þeirri vissu.
Það má vera mikil þolraun manni
á miðjum aldri, ólgandi af athafna-
þrá, að vera skyndilega dæmdur til
ævilangrar dvalar í hjólastól. En
ekkert var honum fjær skapi en
sjálfsvorkunn. Þvert á móti sóttu
margir til hans líkamlegan og and-
legan styrk, sem heilli heilsu voru en
hann. Allir fóru glaðari og bjartsýnni
af fundi hans en þeir komu.
Kalli var athyglisverður maður og
einstakur um margt. Hann var meira
en meðalmaður á vöxt og svaraði sér
vel. Bjartur á yfirbragð og svip-
hreinn. Mjög listfengur. Góður
söng- og íþróttamaður. Vinfastur og
hjálpsamur með afbrigðum. Hug-
þekkt samband af alvöru- og gleði-
manni. Gegnheill drengskaparmað-
ur.
Drengurinn, sem ég hitti á hlaðinu
í Eyhildarholti fyrir mörgum árum
hefur nú kvatt. Ég vil að leiðarlokum
þakka honum fyrir hverja þá stund,
sem við áttum saman. Þær voru, sem
betur fór, margar og allar á eina
lund. Og aldrei hef ég fundið það
betur en nú hversu gott var að eiga
slíkan mann að félaga og órofa vini.
Magnús H. Gíslason.