Tíminn - 30.11.1989, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 30. nóvember 1989
Tíminn 9
BÓKMENNTIR
„einnota hlutur“
Bragi Sigurjónsson:
Einmæli, Ijóð,
Bókaforlag Odds Björnssonar,
Akureyri 1989.
Bragi Sigurjónsson fer að sumu
leyti troðnar slóðir í þessari nýút-
komnu ljóðabók sinni, og að sumu
leyti ekki. Ljóð hans bera það skýrt
og greinilega með sér að hann kann
full skil á gömlu ljóðahefðinni. Hann
kann vel að yrkja með stuðlum og
höfuðstöfum, svo og að ríma. Hann
bregður fyrir sig ýmsum vel kunnum
bragarháttum, meira að segja ljóða-
hætti, í kvæði sem heitir Víðidals
vitjað og byrjar þannig:
YfirHáás
ber hálfa sól,
uppi er árdagur.
Vatnshlíða
geng eg vegleysur
Víðidals á vit.
En jafnframt er hitt jafnljóst að
hann er síður en svo nokkur þræll
gamla tímans að því er form snertir.
Hann bregður jafn auðveldlega og
létt út frá öllum hefðbundnum
venjum, og getur sýnishom slíks til
dæmis verið snoturt smáljóð sem
þarna er og heitir Þykist eiga erindi:
Dagurinn er liðinn.
Dimm nóttin
dokar á varinhellunni.
Hún þykist eiga
erindi í bæinn.
Annars er víða gripið niður í
þessari bók, jafnt á fomum slóðum
sem nýjum. Meðal annars hljóta að
vekja þama sérstaka athygli nokkur
verk með efni frá liðnum tímum.
Einkum varð þeim er þetta ritar
staldrað við kvæðið Ókyrrð við
Úlfsvatn, þar sem lýst er hressilegum
draugagangi einhvem tímann á
löngu Iiðnum ámm. Helst er að
lesandi sakni þess að ekki skuli
einhvers konar lausamálsfrásögn af
tilefninu fylgja þama með; ekki er
því treystandi nú á dögum að fólk
viti almennt deili á öllum sögusögn-
um sem em eða hafa verið vakandi
með þjóðinni. En lýsingin á
mögnuðum draugagangi er þó hvað
sem öðm líður býsna mergjuð þarna
og kvæðið vel ort.
Þess utan er það sannast sagna að
Bragi Sigurjónsson kemur víða við í
OPIN LJOÐ
Ólafur Páll:
, Stelktlr svanlr,
Ijóð og textar,
útg. höf. Rv. 1989.
Máski kann eitthvað að vera til í
því, sem ýmsir vilja halda fram, að
opin ljóð séu núna að komast meira
í tísku en áður. Með opnum ljóðum
er þá átt við ljóðagerð þar sem
bmðlað er með orðin, þau látin
streyma fram af fljúgandi mælsku og
síður en svo saminn sá samanþjapp-
aði texti sem oft er annars eitt helsta
einkenni myndrænnar ljóðagerðar.
Hér virðist mér ekki fara á milli
mála að fari höfundur sem hafi valið
sér hið opna ljóðform. Og viðfangs-
efni hans hér er aukheldur nokkuð
óvanalegt; hann leitar sér yrkisefna
meðal þess fólks sem stundar
skemmtanalífið og sækist eftir vímu-
gjöfum hvers konar, áfengi og eitur-
lyfjum. Og aðferð hans við að lýsa
þessum heimi er opinská og
orðmörg.
Að ýmsu leyti má segja að höfundi
takist hér nokkuð vel til í glímunni
við það viðfangsefni að lýsa þessum
heimi. Hann lýsir honum tæpitungu-
laust, notar slanguryrði óspart, en
virðist þó heldur forðast gróft eða
ósmekklegt orðalag. Og fyrir bregð-

■ FT

TOLVU-
NOTENDUR |
Við í Prentsmiðjunni Eddu
hönnum,
setjum og prentum
allar gerðir eyðublaða
fyrir tölvuvinnslu
■■PRENTSMIÐJANbb*
Smiðjuvegi 3,
200 Kópavogur.
Sími 45000
þessari bók sinni. í heild má þó segja
að ljóð hans beri þess merki að vera
ort af yfirveguðum höfundi með
mikla lífsreynslu að baki. Hann
yrkir æsingariaust, en vílar þó ekki
fyrir sér að deila á það sem honum
þykir miður fara í lífi samtímamanna
sinna. Dæmi þess er m.a. í kvæði
sem þama er og heitir Gaman og
alvara; þar lýsir hann á nokkuð
gamansaman hátt hraðanum og æs-
ingnum í lífi fólks nú á dögum, sem
allt vekur honum ugg.
En á hinn bóginn hygg ég að
ýmsum fleirum en mér muni þykja
Bragi Sigurjónsson.
besta verkið í bókinni vera smáljóð
sem stendur aftast í henni. Það heitir
Er —? og hljóðar svona:
Er hugsunin rafvísaskráning
á rökkurtjald óvits þíns?
Er tilfinning sársauka og sældar
aðeins símun holdvefjar míns?
Er maðurinn einnota hlutur
úr hendi skapara síns?
Hér hæfir máski ekki að lengja
hnitmiðað mái með fleiri orðum. En
spumingin um lífið handan við dauð-
ann hefur vissulega { aldanna rás
reynst mörgum áleitið umhugsunar-
efni. Ég minnist þess eiginlega ekki
að hafa séð hana setta fram með jafn
hnitmiðuðu orðalagi og þessu lengi.
Eysteinn Sigurðsson.
„Eru þar flestir aumingjar"
ur einnig að hann beiti líkinga-
kenndu orðavali, til dæmis í upphafi
Baráttubrags:
Ég mætti þér einni á alfaravegi
enn eitt kvöldið,
er sólin sat ropandi hassi
í sjónkasófanum
og heklaði litræpt dúllusjal.
Áframhaldið hér er svo lýsing á
ungri stúlku sem mætir sögumanni
Ijóðsins á fömum vegi og kaupir af
honum eiturlyf.
Þá em hér ekki heldur eiginleg
ljóð af venjulegri lengd á ferðinni,
heldur miklu fremur verk sem
skilgreina verður sem ljóðaflokka.
Og í þeim er á sinn hátt viss
söguþráður, þar sem nokkru sam-
hengi er haldið og lýsingar dregnar
upp.
Einna best má virðast að höfundi
takist til í tveimur fyrstu ljóðaflokk-
um bókarinnar, fyrrnefndum Bar-
áttubrag og f förinni, sem er upp-
hafsverk hennar. Þar er í rauninni
sögð töluverð saga, og mun meiri en
kemur þar beint fram í hinu annars
opna ljóðformi sem þar er beitt.
Sögumaður er ívar, og að því er best
verður séð er þar verið að lýsa
unglingsámm hans á skemmtistöð-
um Reykjavíkur. í rauninni væri alls
ekki fráleitt að halda því fram að þar
sé höfundur með efni í skáldsögu á
ferðinni, sem hann þó kjósi að setja
fram í ljóðformi, sem vitaskuld er
síður en svo lastandi.
Og mótsögnin í bókinni felst svo í
því að þrátt fyrir opið ljóðform er
blaðsíðurýmið í henni síður en svo
vel nýtt. Hér eru á köflum aðeins
þetta ein til þrjár línur á síðu, sem
vitaskuld teygir úr bókinni og lætur
hana virðast efnismeiri en hún raun-
verulega er.
Líka er að því að gæta að hér fer
ekki á milli mála að höfundur hefði
getað kafað mun dýpra niður í
yrkisefni sín en hann þó gerir. í
rauninni eru hér einungis yfirborðs-
lýsingar á ferðinni, en spumingar
um orsakir og afleiðingar eru vaktar
án þess að þeim sé svarað. Hér eru
þannig dregnar upp myndir af lífi og
lífsháttum sérstæðs hóps af fólki, og
þær býsna glöggar á köflum. Hins
vegar má segja að höfundur sé hér
allur á myndræna sviðinu á yfirborð-
inu, þar sem hann færir leikinn ekki
út í glímuna við orsakir, afleiðingar
eða annað það sem dýpra liggur.
Máski á hann þó eftir að takast á við
slík viðfangsefni síðar.
Eysteinn Sigurðsson.
Halldór Stefánsson
Sðgur
Halldór Guðmundsson sór um útgáf-
una.
Mál og menning.
Eftir Halldór Stefánsson birtust á
sínum tíma fimm bækur með smá-
sögum. Nú eru þær allar gefnar út í
einni bók. Fylgir þeim greinagott
yfirlit um höfundinn.
Fyrsta bók Halldórs Stefánssonar
kom út 1930 en síðasta smásögusafn
hans 1962. Hér er því komin bók
sem sýnir skáldferil höfundarins.
Þegar Halldór hóf starf sitt sem
rithöfundur var mjög í tísku að segja
sögur í ádeiluskyni. Skáld áttu að
draga fram veilur og ranglæti þjóð-
félagsins og vekja menn til mót-
spymu. Halldór Stefánsson hefur
tekið pennanntrúr þeirri köllun höf-
undarins.
Söguefnin í fyrstu bókunum eru
mörg tekin að fymast. Þau em sótt
í þjóðfélag liðins tíma. Þá voru
engin ellilaun fyrir almenning. Þá
voru engar almannatryggingar eða
atvinnuleysistryggingar. Urræða-
leysi og öryggisleysi hinna óheppnu
var því allt annað þá en nú.
Sama viðhorf er meginþráður
gegnum þessa þykku bók, meira en
500 blaðsíður. Höfundur er trúr
sinni köllun svo að orð Jósabetar eru
í samræmi við hann; „ég mun halda
áfram að berjast gegn þeim, berjast
fyrir þá sem eru mannlegir og
breyskir, gegn hatri og hégómaskap
hræsnaranna."
Söguefnin em sótt í ýmsar áttir.
m.a. til Þýskalands þar sem höfund-
ur dvaldi mánuðum saman þegar
heimskreppan mikla var að ná há-
marki í Weimar lýðveldinu. Aðrar
sögur fjalla um hemámið og Breta-
vinnuna auk þess sem hér og þar
bregður fyrir dæmisögum sem stílað-
ar em á hemámið.
Sú mannlífsmynd sem einkum ein-
kennir þessa bók er óglæsileg.
„Em þar flestir aumingjar,
en illgjamir þeir sem betur
mega“,
sagði Bólu-Hjálmar. Þeir sem hafa
völd og peninga em harðsnúnir kúg-
arar en hinir margir ósköp lítilfjör-
legir og ómerkilegir. Fáir hafa þrek
og manndóm til að vera byltingunni
trúir.
Auðvitað er höfundi frjálst að lýsa
því fólki sem hann vil taka til
meðferðar. Enginn getur heimtað
að heildarmynd skáldsins sé rétt
spegilmynd af þjóðlífinu.
Halldór Stefánsson hefur skrifað
sögur sínar af miklum sársauka. Og
auðvitað hefur honum sárnað við
lítilsiglda verkamenn sem enginn
dugur var í til samstöðu og baráttu.
Að öðmm þræði dvelur skáldið
við að reyna að greiða úr ýmsum
flækjum mannssálarinnar og stund-
um er þá glímt við frumstæð dul-
mögn í leynum hugans.
Athyglisverður er hlutur áfengis-
ins í þessum sögum. Yfirleitt verður
það að koma til og fullkomna óhæf-
una og ógæfuna. Níðingsverkin og
hrottaskapurinn fullkomnast undir
áhrifum þess og örvæntingin og ves-
aldómurinn sömuleiðis. Bóndinn
hótar ekki telpunni dauða fyrr en
hann er fullur, verslunarmaður tæm-
ir fleyginn áður en hann nauðgar
telpunni, breski hermaðurinn er ölv-
aður þegar hann fer að skjóta að
félögum sínum og atvinnuleysinginn
er hálffullur þegar hann hengir sig.
Svo mætti lengur telja.
Víst em þjóðlífsmyndimar stund-
um ýktar. Fyrrverandi togaraskip-
stjórar sem stjómuðu útgerð sinni úr
landi munu aldrei hafa iagt til að
skjóta verkfallsmenn eða talið sig þá
fyrst í hópi siðaðra manna er þeir
voru lausir við skipshöfn sína. Engar
sögur um slíkt ganga um Eldeyjar-
Hjalta eða Tryggva Ófeigsson. Það
hefur aldrei verið skotið á verkfalls-
menn eða kröfugöngur á íslandi.
Það þarf meira en goðan vilja og
áhuga fyrir mannlífsbótum til að
skrifa lífvænan skáldskap. Sumar
sögumar í þessu safni eru um of
merktar samtíð sinni og dægurmál-
um hennar. Aðrar munu skipa sinn
sess þó að árin líði. Og ef við lesum
nú þessa þykku bók í heild er okkur
sýnd merkileg heimild um menningu
og þjóðlíf og stjórnmál þessarar
aldar. Og það er líka nokkurs virði.
Halldóri Stefánssyni er sómi sýnd-
ur með þessari útgáfu. Ritgerðin um
hann er prýðileg. Óhætt mun að
segja að dóttursonur hans hafi unnið
verk sitt af hósemi og nærfærni. Og
bókinni fylgir ritaskrá sem virðist vel
unnin.
H.Kr.
Solla bolla og Bjössi englabarn
Frá Iðunni koma tvær mynd-
skreyttar bækur fyrir litla krakka.
Þær em:
Solla Bolla og Támína eftir Elfu
Gísladóttur og Gunnar Karlsson og
Bjössi englabam eftir Ólaf M. Jó-
hannesson.
Solla í fyrri bókinni er einmana,
því krakkarnir stríða henni af því að
hún er feit. Amma huggar hana með
því að gefa henni aura til að fara f
bíó og þegar hún er að baða sig og
búast til ferðar gerist það undur að
á aðra stórutána kemur andlit sem
fer að tala við hana. í samtali þeirra
verður nafnið Támína til og Solla er
harla glöð yfir félagsskapnum. En
svo sem við er að búast koma upp
harla mörg vandamál í sambúð við
svona skrýtinn félaga, ekki síst þegar
Támína heimtar að fá að sjá bíó-
myndina og borða súkkulaði. Þrátt
Góður kvöldlestur
Astrld Lindgren og llon Wikland
Ég vll ekki fara að hátta.
Vilborg Dagbjartsdóttir þýddi.
Mál og menning.
Það er alkunnugt að Astrid Lind-
gren kann vel að skrifa fyrir börn svo
að þau skilji. Þó að hún hafi skrifað
margar og miklar atburðasögur og
táknræn ævintýri kann hún að lýsa
hversdagslegustu atvikum svo að
saga verði úr. En þetta vita allir.
Hér kann að virðast fljótt á litið
að hlutverk hins snjalla höfundar
hafi verið að rita texta með myndun-
um. En svo er okkur sagt að textinn
sé síðan 1947 en myndirnar frá 1988.
Hér fellur hvort að öðru.
Það em töfrar þegar Lassi sér
víðsvegar út um skóg og í fylgsni
jarðar gegnum gleraugun hennar
Lottu gömlu. Hins vegar er það
reynsla okkar margra að gömul kona
hafi með sögum sínum eða samtöl-
um sýnt okkur það sem áður og
annars var hulið. Þannig er skáld-
skapurinn. Hann ásína töfra. Þannig
er lífið.
Þetta mun vera hentug og góð bók
til að lesa og skoða með ungu fólki
að kvöldi dags. Þannigheld ég að
hún sé líkleg til að gera vaxandi fólki
ljóst að bækur er verðmætir hlutir og
góð eign.
H.Kr.
fyrir það er Solla Bolla fegin félags-
skapnum. Já, einsemd er ekkert
spaug fyrir lítið fólk. Myndir eru
margar og skemmtilegar. Á kápunni
segir að þær stöllur séu kunnar úr
sjónvarpinu.
Bjössi englabarn er einkabam for-
eldra, fimm ára snáði sem fær allt
sem hann heimtar. Auk þess sem
foreldrarnir keppast við að kaupa
handa honum allt sem honum dettur
í hug ráða þau bamfóstm til að
snúast í kringum hann og alltaf vex
heimtufrekjan. Einn morgun vaknar
Bjössi eftir sérlega gróft frekjukast
og eru þá farnar að vaxa fjaðrir í
kringum eyrun á honum. Hann tekur
lækninum illa sem kemur að skoða
hann, en þegar líka vaxa fjaðrir í
kringum augun á honum og þau
verða gul, er honum strax snarað á
spítala. Ekki er hann dælli þar en
heima og loksins rassskellir hjúkmn-
arkonan hann. Honum bregður svo
að hann biður hana fyrirgefningar
og hún kyssir hann blíðlega, en það
hafa foreldrar hans aldrei gert, að-
eins keypt handa honum sætindi og
hluti. Nú fellir hann fjaðrirnar og
verður eins og önnur börn í útliti og
atferli. Höfundur virðist sjálfur hafa
gert myndirnar.
Sigríður Thorlacius