Tíminn - 28.02.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Miðvikudagur 28. febrúar 1990
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h,f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Sjálfsvirðing
smáþjóða
Pegar valdhafar Sovétríkjanna með Mikael Gor-
batsjov í broddi fylkingar tóku að boða málfrelsi og
efnahagsumbætur í ríkjasambandi Rússaveldis fyrir
5-6 árum, mun þá varla hafa grunað, að áhrif
umbótastefnunnar yrðu fyrst og fremst til þess að
leysa úr læðingi sjálfstæðisþrá smáþjóðanna og
þjóðrækni minnihlutahópanna víðs vegar um Sovét-
ríkin.
Umbótaaflið í forystu kommúnistaflokks Sovétr-
íkjanna, hið frjálslynda Moskvuvald undir stjórn
Mikaels Gorbatsjovs, boðaði tilslökun á rígskorðuðu
sovétkerfi, hvort heldur var í efnahagsmálum eða
mannréttindamálum. í þeim boðskap var hins vegar
ekkert um að breyta ríkjaskipulagi Moskvuveldisins
í megindráttum, síst af öllu að opna leiðir fyrir
einstök lýðveldi til úrsagnar úr ríkjasambandinu.
En þá bregður svo við að sundurleitar þjóðir í
Sovétríkjunum meðtaka málfrelsið á þann hátt að
krefjast aukinná þjóðernisréttinda og viðurkenningar
á móðurmáli og menningararfi. í stað þess að
Gorbatsjov stýrði óáreittur umbótahreyfingunni af
föðurlegri mildi menntaðs einvalds í höfuðstöðvum
Kommúnistaflokksins í Moskvu, notar almenningur
málfrelsi og fundafrelsi til þess að stofna eigin samtök
um hugðarefni sín og sækir fram með allóvæntar
kröfur á hendur góðviljuðum umbótasinnum í
Moskvu, þ.e.a.s. þjóðrækniskröfur.
Þjóðfrelsisvakningin í Sovétríkjunum er mjög
umfangsmikil og kemur víða fram. Hún birtist að
sjálfsögðu í ýmsum myndum, allt frá því að vera
krafa þjóðernisminnihluta um að fá viðurkenndan
rétt sinn til menningar og siðar í fjölþjóðaríki, til þess
að þjóðríkisréttur sé fullkomlega virtur að lögum
samkvæmt stjórnskipulagi. Þess verður sérstaklega
vart meðal Eystrasaltsþjóðanna að þar er krafist
þjóðfrelsis í víðasta skilningi þess orðs. Litháar,
Lettar og Eistlendingar kjósa sér ekkert fremur en
öðlast fullkomið þjóðfrelsi, stofna sjálfstæð þjóðríki
á grundvelli þjóðlegrar menningar og sögu.
Þjóðernisvakningin í Eystrasaltslöndunum þarf
ekki að koma neinum á óvart. Eystrasaltsþjóðirnar
fengu þjóðfrelsi upp úr fyrri heimsstyrjöld og komust
í tölu sjálfstæðra þjóðríkja og héldu sjálfstæði næstu
20 ár. Þá voru þær innlimaðar í Sovétríkin með
svikum og leynimakki Stalíns og Hitlers, þegar þeir
herrar voru að útdeila áhrifasvæðum milli Sovétríkj-
anna og Þýskalands.
Á sovéttímanum hefur átt sér stað kerfisbundin
forrússun og menningarkúgun í Eystrasaltslöndunum
og allt gert til þess að líma þessi lönd óafmáanlega
við Rússaveldi, en það verður varanlegast gert með
því að halda niðri þjóðlegri menningu með yfirþjóð-
legu stjórnvaldi, drottnandi alríkistungu og efnahags-
stefnu sem þjónar alríkishugmyndinni. Það er þetta
sem Eystrasaltsþjóðirnar vilja hrista af sér. Þær vilja
endurheimta sjálfstæði sitt og fullveldi. Þessar kröfur
eru íslendingum skiljanlegar. í þeim speglast metnað-
ur og sjálfsvirðing smáþjóða.
Illlllllllllllllllllllllll GARRI iNT,:;;,, ' ' ■
Jarðvöðlar mengunar
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, ávarpaði þing
Norðurlandaráðs í gær og lýsti þar
þeirri skoðun sinni, að fslendingar
gætu lagt nokkuð af mörkum til
mengunarvama í heiminum. Benti
hann á í þvi sambandi að í nokkmm
löndum Austur-Evrópu væri jarð-
varmi fyrir hendi, sem nýta mætti
til upphitunar, en fslendingar
byggju yfir mikilli þekkingu á því
sviði.
Að kenna fólki á rafmagn
Eðlilegt er að forsætisráðherra
skyldi minnast sérstaklega á jarð-
varmann, en íslendingar er þegar
farnir að undirbúa framkvæmdir á
því sviði þar austurfrá. Það em
sjálfsagðar og eðlilegar fram-
kvæmdir unnar af þeim sem búa
yfir sérþekkingu. Og þær fram-
kvæmdir munu á sinn hátt draga úr
þeirri umfangsmiklu mengun, sem
komin er í Austur-Evrópu ríkjum,
eins og Austur-Þýskalandi og sum-
um svæðum í Sovétríkjunum og
raunar í fleiri löndum. Menn hafa
fyrst og fremst haft áhyggjur af
mengun í Vestur-Evrópu, þar sem
ástand skóglendis ber þvi vitni að
óvarlega hefur veríð faríð, og sum-
ar stórár Norður-Evrópu em orðn-
ar daunillar og dauðar af lífi vegna
mengunar frá iðjuverum. Þar hefur
þó veríð unnið að því að draga úr
mengun, þótt seint hafi gengið.
öðru máli gegnir um Austur-Evr-
ópuþjóðir. Þar virðist mengunin
hafa veríð látin afskiptalaus, og
hún er nú komin á það stig að fólki
veitist örðugt að draga andann í
borgum, þar sem iðjuver era rekin.
Þetta stafar af notkun brúnkola til
iðnaðar, en þau er mikill mengun-
arvaldur. Úr þessu verður að bæta
með nýjum orkugjöfum, en þeir
helstu sem koma til greina era
rafmagn og kjarnorka.
Tímasprengja í úrgangi
Eðlilegt er að horft sé til íslend-
inga, þegar rædd era ráð við
mengun. Að vísu búum við ekki
við iðjuver í neinum þeim mæli
sem iðnaðarþjóðir gera. En ef við
gerðum það myndi rafmagnsnotk-
unin koma í veg fyrir að hér yrði
þörf fyrir kjarnorku eða brúnkol,
eða aðra þá notkun orkugjafa, sem
skila jafnharðan af sér úrgangi,
sem hvorki maður né gróður þola.
Þá er unnið að því í Suður-Amer-
íku að eyða skógum í þeim mæli,
að stórhættulegt getur reynst öllu
lífi á jörðinni þegar lengra líður
vegna veðurfarsbreytinga. AUt era
þetta staðreyndir, sem „hinir
hreinu“ verða að hafa fyrstu um að
snúið verði Hl betrí vegar.
Þótt kjarnorkan þykir hentugur
orkugjafi er samt þeir meinbugir á
notkun hennar, að úrgangur frá
kjarnorkuverum er mikiU og lífs-
hættulegur mengunarvaldur. Þess
vegna hlýtur að verða lögð áhersla
á það í framtíðinni, að í stað
kjarnorku verði notuð nátturleg
efni til orkugjafar, eins og sól,
vindur og vatn. Annað værí fá-
sinna. Því þótt takist núna að grafa
eða sökkva í sjó úrgangi frá iðnaði
og kjarnorkuverum er aðeins um
að ræða tímasprengjur, sem geta
orðið virkar mengunaruppsprettur
fyrr en varír. Það getur varla verið
hlutverk tæknialdar að skilja eftir
sig eitraða jörð.
Leiðin til Skotlands
Forystuhlutverk íslands í meng-
unarvörnum kemur af sjálfu sér
þegar menn hafa skUið að hingað
má sækja orku handa Evrópu, sem
enga mengun skUur eftir sig. Fyrir
utan það mikUsverða starf að
leiðbeina þjóðum við að nota jarð-
varma til að hita upp byggingar, er
tæknUega hægt að flytja rafmagn
til Evrópu frá vatnsaflsvirkjunum
á íslandi. Leiðin héðan um Færeyj-
ar tU Skotlands hefur lengi veríð í
umræðunni, þegar rætt er um
möguleika á því að flytja út
rafmagn. Sú framkvæmd er taUn
verða óhemju dýr, þannig að varla
er hægt að tala um að hún borgi sig
nokkum tíma. En þá kemur að
spumingunni um hvað borgar sig.
Eyðing skóga í Evrópu og mengun
vatns snertir ekki Evrópu eina,
ekki frekar en eyðing regnskóg-
anna í Suður-Ameríku. Hér er því
um að ræða framkvæmd, sem í
raun ætti að reiknast sem framlag
gegn mengun. Þótt hér hafi mikið
veríð virkjað af vötnum á undan-
förnum áratugum, eru samt yfir
90% óvirkjaðs vatns eftir í landinu.
Það værí hægt að leggja töluvert
niður af brúnkolavinnslu fyrir það
rafmagn sem fengist úr því vatns-
afli. Forysta gegn mengun hlýtur
að beinast að þvi hvaða orka gæti
komið í staðinn fyrir þá orku, sem
liggur eins og ský fyrír sólu í
Evrópu. Það er því eðlilegt að
ísland komi þar við sögu. Bæði er
hægt að benda á þá staðreynd, að
mengun mun minni hér en nokkurs
staðar annars staðar í Evrópu,
þ.e.a.s. á byggðum bólum, og ekki
síður hitt, að Island býr yfir hluta
af lausninni og raunar þeirri skjót-
virkustu. Það fé sem verður að
leggja fram á næstu áratugum til
bjargar fólki og jarðargróða, kæmi
að mestum notun við lagningu
raflínu héðan og til Skotlands. Við
getum ekki öllu lengur hegðað
okkur eins og jarðvöðlar mengunar
nú þegar Evrópa hefur opnast öll
fyrir stjómsýslu siðaðra manna.
Garri
llllllllllllllllllllllllill VITTOGBREITT
Herfilegur misskilningur
Eitt af auðkennum kommúnism-
ans er að þeir sem aðhyllast hug-
sjónina hafa einkarétt á friðarvilja
og menningu. Allir aðrir heimta
stríð og blóðsúthellingar og eru
andmenningarlegir í hæsta máta.
Þessi þankagangur kemur glöggt
fram í heiti félagsskapar eins og
Menningar- og friðarsamtaka ís-
lenskra kvenna. Þar var, og er
kannski enn, barist fyrir sósíölsk-
um friði og stórar sendinefndir
gerðar út á þing Heimsfriðarráðs-
ins, sem hefur aldrei verið annað
en risavaxin áróðursmaskína
kommúnismans, og þar er friður-
inn enn gulltryggður í heiti ráðsins,
sem á heimili og varnarþing innan
Kremlarmúra, eða kannski öllu
heldur í höfuðstöðvum KGB.
Höfuðmarkmið friðarhreyfinga
með vinstri slagsíðu er að berjast
gegn Nato og afflytja og níða
lýðfrjálsar þjóðir Vesturlanda og
öll þeirra samtök.
Þegar halla fór ískyggilega fyrir
fæti kommúnismans breyttu sumir
vinstrisinnar friðarást sinni ofurlít-
ið og kváðust vilja bæði stóru
hernaðarbandalögin feig.
Heimskuleg hjáfræöi
Þegar nú kommúnisminn er í
dauðateygjunum þegar komið er í
ljós að marx-lenínisminn er ekki
annað en heimskuleg og heiftúðug
hjáfræði, brynja vinstrisinnar sig
með með gömlu hégiljunum, að
þeir séu hinir einu og sönnu boð-
berar friðar og menningar, þótt
hugmynafræði þeirra hafi ekki
lengur jörð til að ganga á.
Lýðræði er nú að skjóta rótum í
Austur-Evrópu eftir áratuga áþján
sósíalismans. Útþensla kommún-
ismans er stöðvuð og áhrif hans
fara þverrandi. Hernaðarbandalag
austurblakkarinnar er að veslast
upp. Af sjálfu leiðir að miklu
friðvænlegra verður í heiminum og
Atlantshafsbandalagið getur slak-
að á og dregið verulega úr hernað-
armætti sínum.
Það er af þessum sökum sem
vonir um frið og eðlilega sambúð
þjóða hafa margeflst síðustu mán-
uði, en alls ekki vegna hávaða-
samrar sýndarmennsku svokall-
aðra friðarhreyfinga, sem aldrei
hafa lagt annað til mála en að rægja
lýðræðið og hossa „alþýðuveldun-
um.“
Það er vegna þess að Varsjár-
bandalagið er hrunið sem menn á
borð við Havel forseta Tékkóslóv-
akíu, sem er einn þeirra sem dró
úr því vígtennurnar, segja að tíma-
bært sé að fækka í herjum og að
hersveitir hverfi af erlendum
grundum.
Heimsfriðnum stendur ekki
lengur önnur eins ógn af hernaðar-
æði alræðis sósfalismans eins og
þegar það var álitin söguleg nauð-
syn marxismans að „frelsa" þjóð-
imar undir ok sitt.
Einfeldni
Þjóðviljinn kýs að halda uppi
umræðunni um íslandsheimsókn
Havels og þær furður að allaballar
halda að hann sé einn af þeim.
Málgagnið heldur því fram í
leiðara í gær, að um sé að ræða
skyldleika með íslenskum her-
stöðvarandstæðingum og vinstri-
sinnum og andófsaflanna sem tekið
hafa við stjórnartaumum í Tékkó-
slóvakíu.
Hugsunin er fremur einfeldn-
ingsleg en einföld og er eitthvað á
þessa leið: Ég og Svavar og öll hin
erum andófsmenn. Havel ermenn-
ingarlegur andófsmaður. Þess
vegna emm við eins og málstaður
okkar hinn sami. Ergó. Havel er
okkar maður og við em hans fólk.
Alþýðubandalagsmenn halda að
þeir geti skolað af sér þjónkunina
við kommúnismann með því að
skírskota sífellt til þess að flokkur-
inn hafi andmælt innrásinni í
Tékkóslóvakíu 1968. Þann vinar-
greiða sósíalistanna kallar Þjóð-
viljinn „eitt hið herfilegasta brot á
sjálfsákvörðunarrétti þjóða í álf-
unni.“
En hvað kalla íslenskir sósíalist-
ar þá valdaránið í Tékkóslóvakíu
1948? Aldrei hefur sést annað í
Þjóðviljanum eða heyrst úr munni
vinstrisinna annað en að það hafi
verið sjálfsagt og eðlilegt.
í kosningum það ár var einn
flokkur í kjöri, Alþýðufylkingin.
Þeir sem ekki kusu frambjóðendur
kommúnista urðu að rífa atkvæða-
seðla sína.
Eini flokkurinn í framboði fékk
öll greidd atkvæði og Þjóðviljinn
og íslenskir sósíalistar fögnuðu og
má lesa margar hjartnæmar lýsing-
ar á föðurlegri leiðsögn Gottwalds
og annarra sósíalískra höfðingja
og stjórnvisku þeirra í blöðum og
bókum.
Það var eftir valdaránið í Tékkó-
slóvakíu sem Atlantshafsbandalag-
ið var stofnað og var rauði herinn
þá búinn að leggja önnur ríki
Austur-Evrópu undir j árnhæl sinn.
Allt síðan lýðræðisríkin bundust
samtökum um að hefta útbreiðslu
alræðis sósíalismans hafa vinstri-
sinnar öskrað og æft gegn Nató og
nú þegar Tékkar og Slóvakar em
að öðlast lýðfrelsi á ný heldur
Þjóðviljinn í forheimskan sinni að
andófsmenn i Tékkóslóvakíu beini
baráttu sinni gegn vamarsamtök-
um vestrænna ríkja.
Það er lýðræðið sem tryggir
friðinn en ekki málsvarar staðnaðr-
ar vinstrimennsku, hvað sem þeir
bulla um menningu og frið.
OÓ