Tíminn - 28.02.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 28. febrúar 1990 Miðvikudagur 28. febrúar 1990
Tíminn 17
Islenskt tölvuforrit boðar byltingu í íslenskri skógrækt innan tveggja ára:
Rannsóknastöð Skógræktar ríkisins
tók nýlega í notkun nýjan tölvubúnað -
hug- og vélbúnað sem vonast er til að
auðvelda muni mjög skógrækt og raunar
alla ræktun á íslandi. Tölvan sjálf er ný
tegund IBM einmenningstölvu með nýrri
útgáfu af hinu nýja OS stýrikerfi frá IBM
en í því er hægt að vera með margar
aðgerðir í gangi í einu. Örgjörvi tölvunn-
ar er gríðarlega hraðvirkur og afkasta-
mikill og vinnsluminni tölvunnar stórt
enda mun ekki af veita.
„Þetta forrit á að gera mönnum kleift
að meta skilyrði til skógræktar og raunar
annarrar ræktunar hvar sem vera skal á
landinu án þess að áður hafi farið fram
beinar mælingar á umhverfisþáttum á
þeim stað sem ræktun á að fara fram,“
sagði Jón Gunnar Ottóson forstöðumað-
ur Rannsóknastöðvar Skógræktar ríkis-
ins að Mógilsá við Tímann.
Jón Gunnar sagði að forritið væri gert
með það að markmiði að auðvelda
ráðgjöf og koma vitneskju til allra sem
við skógrækt og aðra ræktun fást, því að
í því væru upplýsingar og gögn sem
nýttust t.d. við landgræðslu og við skipu-
lagsvinnu ýmiss konar auk þess að auð-
velda mjög rannsóknir á náttúru íslands.
Gerð forritsins er í raun afsprengi
hugmynda um að Rannsóknastöð Skóg-
ræktarinnar skuli ekki aðeins þjóna rækt-
unarstarfi Skógræktar ríkisins heldur
einnig sveitarfélögum, fyrirtækjum,
bændum og einstaklingum sem við skóg-
og trjárækt fást.
Sjálft skógræktarforritið í tölvunni er
að grunni til gert af nemendum Tölvu-
háskóla Verslunarskóla íslands þar sem
það var lokaverkefni þriggja nemenda;
þeirra Sigurðar Ólafssonar, Skarphéðins
Héðinssonar og Þorsteins Þorsteinsson-
ar.
Rannsóknastöðin hefur síðan ráðið
Þorstein tímabundið áfram og vinnur
hann nú að því að setja inn í forritið
ýmsar upplýsingar og þætti sem máli
skipta við skógrækt. Haldið verður síðan
áfram að auka við það og endurbæta og
að sögn fræðimanna verður því verki
líkast til aldrei endanlega lokið því hægt
verður í það óendanlega nánast að bæta
inn upplýsingum eða breytuþáttum og
þannig gera forritið fullkomnara og ná-
kvæmara hjálpartæki.
Tölvuskógar?
Þorbergur Hjalti Jónsson skóg-
fræðingur hjá Rannsóknastöð Skógrækt-
ar ríkisins að Mógilsá er raunverulegur
guðfaðir þessa forrits Skógræktarinnar.
Þeir Sigurður, Skarphéðinn og Þorsteinn
segja að þeirra hlutverk hafi raunveru-
lega verið að koma hugmyndum Þor-
bergs og Skógræktarinnar inn í tölvuna.
Þorbergur segir að eftir því sem þekk-
ing aukist þá hljóti að verða að safna
henni saman á einn stað þar sem hægt
verði að nálgast hana með auðveldum
hætti og koma henni út til þeirra sem
þurfa á henni að halda.
Svo lengi sem hún sé það ekki þurfi að
• ræsa út fjölda manna, sérfræðinga Skóg-
ræktarinnar o.fl. til að meta kosti ein-
stakra svæða til ræktunar, hvaða trjáteg-
undir eða afbrigði henti best viðkomandi
svæði eða hvort að það svæði sé yfirhöfuð
ræktanlegt. Fjöldi bóka um trjá- og
skógrækt hafi vitanlega verið ritaður en
vilji bæði atvinnu- og áhugamenn í
skógrækt afla sér upplýsinga af rituðum
heimildum þá sé það afar tímafrekt og
torsótt. Það hljóti því að verða ómetan-
legt að allar upplýsingar sem máli skipta
séu til á einum stað og hægt að nálgast
þær á aðgengilegan hátt.
Hugmynd fæðtst
Þorbergur segir að hugmyndin að
forritinu hafi fæðst hjá sér á námsárun-
um: „Ég var árið 1982 að meta land í
Eyjafirði til skógræktar og þá kynntist ég
glöggt þeim vandamálum sem slíku starfi
fylgja. Ári síðar var ég aftur að meta
land á sama hátt í tengslum við hugmynd
um bændaskóga í S-Þingeyjarsýslu. Þá
bjó ég mér til ákveðið kerfi sem að vísu
nýttist ágætlega en hafði vissa galla. Upp
úr þessari vinnu fæddist síðan hugmynd-
in að því að gera forrit sem leyst gæti þá
þraut að ráða í ræktunarskilyrði sérhvers
staðar á landinu nánast með sæmilegra
nákvæmni.
Loftslag og hitafar er einn mikilvæg-
asti þátturinn með tilliti til skógræktar.
Nú eru vitanlega veðurathugunarstöðvar
um allt land en sjaldnast á nákvæmlega
þeim stöðum sem rækta á upp. Auk þess
eru skógarreitir þar sem reynsla er fyrfr
hendi, ekki allir nærri veðurathugunar-
stöðvum.
í Þingeyjarsýsluverkefninu studdist ég
við hæð staða yfir sjó og fjarlægð frá sjó
og notaði sem mælikvarða fyrir hitafar.
Starfsfélagi minn, dr. Aðalsteinn Sigur-
geirsson beitti svipaðri aðferð og ég við
mat á vaxtarskilyrðum furu um land allt.
Gallinn var bara sá við þessa aðferð var
að niðurstöður hvers staðar voru illa
Eftir
Stefán
Ásgríms-
son
yfirfæranlegar yfir á heildina og raunar
varð til ein formúla fyrir sérhvern stað.
Flókið mál einfaldað
Upp úr þessu fæddist sú hugmynd að
í rauninni væru það þessar heildarsumm-
ur hitafars sem væru mikilvægustu
áhrifavaldar í ræktuninni og hitasumm-
urnar réðust mest af hæð yfir sjó og
fjarlægð frá sjó. Það hlýnar eftir því sem
lengra dregur inn í landið og kólnar eftir
því sem ofar dregur.
Þá datt mér í hug að tölvufæra hitafars-
niðurstöður veðurathugunarstöðvanna
eins og þær væru við sjávarmál, draga
síðan upp kort af landinu og reikna sig
síðan upp eftir því sem landið hækkar.
Við sáum fljótt að hefði átt að gera þetta
út í æsar hefði það leitt til þess að við
hefðum þurft að útbúa og sitja uppi með
gríðarlega mikið gagnasafn um hitafar
eftir hæð og fjarlægð frá sjó hvern
einasta dag ársins. Til að komast hjá því
var því ákveðið að geyma aðeins tvær
tölur, lágmarkshita og hámarkshita ann-
ars vegar sumars, hins vegar veturs og
láta tölvuna síðan reikna út allar tölur
þar í milli.
Af þeim gögnum sem þegar eru komin
inn í tölvuna sýnist okkur að sáralítill
munur sé á útreiknuðum hitafarstölum
og raunverulegum tölum sem þekktar
eru af ákveðnum stöðum. Því er ljóst að
þessi aðferð einfaldar gífurlega alla
vinnslu."
Skógræktarforritið er því í raun og
veru líkan af landkostum og eru flestir
þættir sem máli skipta í sambandi við
skógrækt ritaðir inn í líkanið. Má þar
nefna upplýsingar um úrkomu, vinda
o.fl.
Forritið er myndrænt, byggt upp af
skjámyndum og á landakortum frá Land-
með umtalsverðri nákvæmni hvaða trjátegundir eru iíklegastar til að þrifast best á hverjum stað.
landkostum. Landinu er í þessu líkani skipt niður í 25 ferkflómetra svæði og getur tölvan metið
I imamyna; Pjetur.
mælingum ríkisins. Kortin eru í mæli-
kvarðanum 1:250 000 og séu þau lögð á
gólf þekja þau um níu fermetra. Hægt
verður að kalla fram á skjá tölvunnar
yfirlitskort af öllu íslandi niður í einstök
smásvæði hvar sem vera skal á landinu.
Yfirlitskortinu er nefnilega skipt niður í
reiti sem hver um sig sýnir svæði sem er
5 sinnum 5 km og í tölvuna er skráð
meðalhæð reitsins.
Sérhvern þessara reita er hægt að kalla
fram og þar með upplýsingar um loftslag
og veðurfar, gróðurfar, jarðveg, birtu-
skilyrði og hversu lengi birtu nýtur
sérhvern dag ársins og margt, margt
fleira. Byggt er á veðurathugunum
Veðurstofunnar og mörgum fleiri
þáttum.
Altt á sama stað
Sjálfur gagnagrunnur forritsins getur
því er fram líða orðið gríðarlega stór og
sögðu höfundar forritsins að lagtíma-
markmiðið væri það að hafa hann
geymdan á einum stað, t.d. að Mógilsá
og síðan gætu tölvur skógræktarstöðva
og -félaga fengið upplýsingar frá honum
um símalínur en öll grafísk vinnsla
upplýsinganna færi síðan fram á heima-
tölvum stöðvanna og jafnvel víðar.
Þegar flestir þættir sem máli skipta
fyrir skógrækt verða samankomnir á
einn stað í tölvu verður hægt að gera sér
glögga grein fyrir því hvaða trjátegundir
er heppilegast að rækta á einstökum
svæðum um allt land og hvaða umönnun
skal veita þeim.
Sérfræðingar Skógræktarinnar segja
að með þessu landkostalíkani verði hægt
að kalla fram upplýsingar um skógrækt
eða trjárækt eða möguleika til slíks á
hvaða bletti sem er á landinu.
í veðurfarsgrunni forritsins verður
hægt að bera saman veðurfar á ýmsum
svæðum á landinu hvort sem þau eru
nærri veðurathugunarstöðvum eða ekki.
Starfsmenn Skógræktarinnar vinna nú
að því að slá inn í forritið upplýsingar
um jarðveg, skjólgráðu, meðalvind-
hraða, ársúrkomu, sumarúrkomu, með-
alhitastig um vaxtartíma, vorhitasummu
frá því er meðalhiti dagsins fer frá
frostmarki og upp fyrir 6,5 stig, hita-
summu um vaxtartímann, daglengd,
meindýr og önnur atriði sem varða vöxt
og þrif trjáa og skóga um allt land við
veðurfarsgrunninn í forritinu.
Veðurfarsþátturinn er sem fyrr segir
einna mikilvægastur fyrir trjávöxt. Þar
með eru talin atriði eins og hiti sumars
og vetrar. Vorhitasumma er veigamikill
þáttur í sambandi við skógrækt. Því
lægri sem talan er, þeim mun minni
hætta er á vorkali. Þar sem úthafsloftslag
ríkir er þessi tala há en lág þar sem
meginlandsloftslag er.
Síðastnefnd veðurfarsatriði og mörg
fleiri hafa þegar verið sett inn í forritið
en verkið er þó enn á byrjunarstigi og
mikið verk enn fyrir höndum en því
meiri upplýsingar sem slegnar verða inn
í það, þeim mun haldbetri og traustari
ráð og upplýsingar um trjárækt verður
hægt að veita þeim sem við skóg- og
trjárækt fást, hvort sem eru einkaaðilar
eða opinberir auk þess sem þess er vænst
að forritið muni mjög auðvelda starf
Skógræktarinnar sjálfrar.
Jón Gunnar Ottóson leggur áherslu á
að gerð forritsins marki þáttaskil og það
sé nú að verða að veruleika vonum fyrr.
„Hefði ég verið spurður fyrir ári síðan
hversu langt væri í að slfkt forrit sem
þetta yrði að veruleika hefði ég sagt
fimm ár. Þróunin í tölvuheiminum hefur
hins vegar verið svo hröð að nú virðist
hins vegar ljóst að forritið verður tilbúið
til almennra nota innan tveggja ára,“
segir Jón Gunnar. - sá

’JU U