Tíminn - 03.03.1990, Síða 9

Laugardagur 3. mars 1990
HELGIN
17
utanríkisráöherra Breta
„Styðjum Austur-
Evrópuríkin við
það verk sem þau
hafa sjálf tekist
á hendur
Douglas Hurd, utan-
ríkisráðherra Breta,
hélt ræðu í breska
þinginu 22. febrúar sl.
þar sem hann gerði ít-
arlega grein fyrir af-
stöðu bresku stjómar-
innar til samskipta
austurs og vesturs í
Ijósi hinnar öru þróun-
ar sem nú á sér stað í
Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu. Hann
lýsti þar þeim þrem
atríðum sem breska
stjómin hefur einkum
lagt áherslu á en þau
eru: að vinna að sam-
einingu Þýskalands
og gæta hagsmuna
Bretlands varðandi
ytrí skilyrði þess; að
þróa burðargríndina
að öryggi Evrópu; að
styðja umbætur í
Austur-Evrópu.
„Öll þessi verkefni eiga sér rætur í
atburðum sem gladdi allt breska
þingið — niðurbrot múra og ffelsun
þjóða. Lech Walesa sagði við mig
þegar hann var héma fyrir jól að
hann og félagar hans, hinir áhuga-
mennimir, eins og hann orðaði það,
hefðu gert sinn hluta með þvi að
sanna fyrir okkur atvinnumönnun-
um að hið ómögulega væri mögu-
legt. Svo bætti hann við, og þetta
var aðalatriðið, að það væri stjóm-
málamannanna að gera það sem
eftir væri. Þannig að atvinnumenn-
imir, þingmennimir og diplómat-
amir, kaupsýslumennimir og
bankamennimir, blaðamennimir og
ljósvakamennimir, við verðum að
sýna fæmi og hugmyndaflug til að
fylgja eftir á viðeigandi hátt starfi
þessara — t.d. verkamannanna í
skipasmíðastöðinni í Gdansk,
manngrúans á Venseslásar torgi og
þeirra sem árum saman buðu Berl-
ínarmúmum byrginn.“
Hafa alltaf stutt
sameiningu Þýskalands
Hurd sagði að vestrænu banda-
mennimir hefðu alltaf stutt þá hug-
mynd að Þýskaland ætti eftir að
sameinast. Síðan sagði hann:
„Hraðinn á því að hrinda samein-
ingunni i ffamkvæmd hefur vaxið
hraðfluga og lítur nú út fyrir að af
henni verði ffekar fyrr en síðar. Þar
er að verki pólitfski skriðþunginn,
sem að mínu áliti stafar að miklu
leyti af áffamhaldandi fólksstraumi
ffá Austur-Þýskalandi til Vestur-
Þýskalands, og löngun þeirra sem
em um kyrrt fyrir austan til að eiga
hlutdeild í velmegun landa sinna í
vestri. Það er líka, eins og við get-
um öll skilið, tilfinningalegur
þungi, sem að ýmsu leyti er sá
áhrifamesti.
En það em fleiri staðreyndir, jafn-
mikilvægar, sem nú má taka með í
reikninginn. Þar sem sameining
þýsku rikjanna hefur auðvitað áhrif
á hagsmunamál annarra ríkja, nán-
ustu nágrannaríkja, félaga og
bandamanna í EB, í Nató, og fjór-
veldanna sem enn eiga réttinda og
ábyrgðar að gæta í Þýskalandi. Svo
að það em líka ytri athugunarefni
varðandi Þýskaland. Meðffam
sjálfsákvörðunarrétti er þörfin fyrir
sameiginlega ákvörðun um þessi
ytri mál.“
Hurd segir Breta hafa álitið að
ekki hafi alltaf verið höfð nægjan-
lega í huga þessi ytri atriði þegar
vestur-þýsk stjómvöld reyndu að
fást við frá degi til dags hina hröðu
atburðarás í Austur- Þýskalandi.
Hins vegar hafi komið í ljós á fundi
utanríkisráðherra í Ottawa í síðasta
mánuði að fleiri höfðu áhyggjur en
Bretar af skorti á einhverjum regl-
um til að ræða þessi mál eftir.
„Önnur riki höfðu líka áhyggjur af
að við virtumst vera að æða í átt til
samieningar, án þess að hafa þenn-
an ramma til að fjalla um ytri atrið-
in, þ.á m. aðild sameinaðs Þýska-
lands að Nató; hvaða áhrif hún
hefði fyrir það svæði sem áður var
Austur-Þýskaland og sovéskar her-
sveitir þar; stöðu Berlínar; endan-
lega niðurstöðu um landamæri:
áhrif sameiningarinnar fyrir evr-
ópska EB. Þau skilaboð sem við
Bretar höfðum ffam að færa vom
ekki að við ætluðum að hindra sam-
eininguna, heldur þau að við hætt-
um á óreiðu og óstöðugleika ef ekki
væri unnið að þessu máli á skipu-
legan hátt.“
Hurd segist hafa tekið skýrt fram
við forseta og utanrikisráðherra
Bandaríkjanna að álit Breta væri að
slíkar reglur yrðu að vera fyrir
hendi og á Ottawa-fundinum hefði
hann lagt áherslu á, með samþykki
Thatchers forsætisráðherra, að
haldinn yrði fundur, eða fundir,
ríkjanna sex, fjórveldanna og þýsku
rikjanna beggja. En það væm fleiri
ytri atriði sem þyrfti að ræða annars
staðar, s.s. í EB, Nató og við Pól-
veija. En fyrsta skrefið virtist vera
viðræður rikjanna sex. I Ottawa var
þessari uppástungu vel tekið, að-
eins Sovétmenn vom hikandi fyrst
en var talið hughvarf áður en sólar-
hringurinn var liðinn.
„Nú emm við bjartsýnir um að
koma megi á sameiningu Þýska-
lands á þann hátt sem passar við
það form stöðugleika og öryggis
Evrópu sem allir fella sig við,“
sagði Hurd um þetta atriði. Og
hann bætti því við að ekki megi
gleyma að Genscher, utanríkisráð-
herra Vestur-Þýskalands hafi alla
tíð bæði opinberlega og í einkavið-
ræðum, lagt áherslu á mikilvægi
viðræðna og sérstakt hlutverk fjór-
veldanna í þessu sambandi.
Þróa burðargríndina
að öryggi Evrópu
Annað atriðið sem Bretar leggja
mikla áherslu á varðandi framtíð
Evrópu er að þróa burðargrindina
að öryggi Evrópu. Hann ræddi þar í
fyrsta lagi um hugmyndina um að-
ild sameinaðs Þýskalands að Nató,
sem greinilega væri mikilvæg vest-
rænum ríkjum. Hann sagði það líka
mikilvægt öryggi Evrópu allrar,
eins og fjöldi Austur-Evrópurikja
væri nú í fyrsta sinn að gera sér
grein fyrir.
„Hlutlaust Þýskaland, sem stæði
utan þess öryggisfyrirkomulags
sem ríkt hefur í Evrópu, myndi
veikja þann stöðugleika, og að okk-
ar mati hefur ríkisstjóm Vestur-
Þýskalands réttilega hafnað þeim
kosti,“ sagði hann.
„Bandarískt og annað erlent herlið
og kjamavopn þeirra verður að vera
áfram í Þýskalandi í talsverðum
mæli til að halda stöðugleika í ör-
yggi í Evrópu, og hvað þetta atriði
varðar fer eining líka vaxandi. En
við verðum, eins og við höfum sagt
áður, að taka tillit til áhyggja Sovét-
manna. Það þýðir að gera verður
sérstakar ráðstafanir varðandi það
svæði sem nú er Austur- Þýskaland,
þ.á m. kannski áframhaldandi nær-
vem sovéskra hersveita á meðan
breytingamar ganga yfir.“
Hurd segist eiga von á að Sovét-
rikin komi til með að skilja að það
þjóni líka þeirra hagsmunum varð-
andi stöðugleika að Þýskaland falli
undir sérstakar ráðstafanir sem aðili
að vamarbandalagi vestrænna ríkja,
einkum og sér í lagi þar sem vopna-
eftirlit dragi úr herafla af beggja
hálfu í Evrópu.
í öðm lagi ræddi Hurd um vanda-
málið varðandi austurlandamæri
sameinaðs Þýskalands.
„Enginn með minnstu tilfmningu
fyrir sögu getur undrast þá áherslu
sem Pólverjar leggja á þetta atriði,“
sagði hann. Hann sagði vestur-þýsk
stjómvöld hafa gert það ljóst að
enginn vafi leiki á um aðalatriðin í
afstöðu þeirra í þessu máli. „Eg hef
hlustað á Genscher utanríkisráð-
herra segja oft og mörgum sinnum
að sameinað Þýskaland nái yfir það
svæði sem nú er Sambandslýðveld-
ið, Alþýðulýðveldið og Berlin.
Ekkert meira, ekkert minna.“
Hins vegar sagðist Hurd álíta að
um landamærin yrði að nást form-
legt samkomulag í eitt skipti fyrir
öll og augljósasta leiðin væri samn-
ingur.
í þriðja lagi segir Hurd að taka
verði alvarlega til athugunar innan
EB hvaða áhrif stækkað Þýskaland
hefðu. Það sé augljóst að efnahagur
Austur-Þýskalands falli illa að lifn-
aðarháttum EB-ríkja. Sú sé ástæðan
til að írska stjómin, sem nú sé í for-
sæti EB hafi stungið upp á að sér-
stalcur leiðtogafundur EB verði
haldinn i apríllok til að ræða þetta
mál.
í fjórða lagi er það spumingin um
Berlín. Hurd segir að eftir að Berl-
ínarmúrinn féll og útlit sé fyrir
sameiningu hafi fjórveldin ekki
löngun til að viðhalda hemáms-
stjóminni að nauðsynjalausu.
Bandamenn vilji ráðgast við Rússa
um framtíðarstöðu borgarinnar.
Samkomulag
umfækkun í herafla
stórveldanna í Evrópu
Þriðja mikilvæga samkomulagið
sem komist var að í Ottawa var
kannski það sem mest kom á óvart.
Það var samkomulagið sem Banda-
ríkin og Sovétrikin komust að um
að draga úr herafla sinum með að-
setur í Evrópu. Jafnframt vom
hemaðarbandalögin sammála um
að samningaviðræðumar í Vín ættu
að stefna að árangri hið snarasta,
svo að samkomulag megi nást á
þessu ári.
Hurd segir Breta ætla að leggja sitt
af mörkum til að svo megi verða en
ýms vandamál séu enn óleyst, s.s.
varðandi loftfor, og enn sé óleyst
hið eilífa vandamál hvemig fylgjast
megi nákvæmlega með að sam-
komulaginu sé framfylgt. En hann
segist hafa það á tilfmningunni að
pólitískur vilji sé fyrir hendi að
leysa þessi mál.
Hann bendir bandamönnum sínum
í Nató á að ekki sé nauðsynlegt að
láta stjómast af hugmyndum um
samsvömn, þ.e. hugsuninni um
hvað sé að gerast innan Varsjár-
bandalagsins. Aðeins meðlimir
þess geti ákveðið hver framtíð þess
verði. Augljóslega komi breyting-
amar innan Austur- Evrópu líka til
með að hafa áhrif á Atlantshafs-
bandalagið og það komi líka til
með að þurfa að aðlagast þeim.
Hins vegar sé munurinn á banda-
lögunum tveim sá að undirstöður
Nató séu traustar þar sem það sé
stutt ríkisstjómum og þjóðum, og
muni þar með lifa áfram. „Við þurf-
um að leggja eins stranga áherslu á
þessi einkenni Nató og hægt er,
sem verða mikilvæg í framtíðinni,
og önnur viðhorf sem ættu að
breytast sem viðbrögð við atburð-
um. Öryggisþarfir okkar munu
breytast. En þörfin fyrir öryggi
breytist ekki.
Meðal stöðugra einkenna myndi
ég nefna: Núverandi aðild að Nató,
nærvera talsverðs herliðs á staðn-
um, þ.á m. hersveita frá Bandaríkj-
unum, Kanada og Bretlandi á meg-
inlandinu, skynsamleg blanda
kjamabúins og hefðbundins her-
liðs, og yfirmannaliðið frá ýmsum
þjóðum. Að teknu tilliti til allra
þessara nauðsynlegu atriða hefðum
við áfram sterkar vamir Evrópu.
Fyrir Bretland myndu þær inni-
halda, m.a., að halda enn eigin
kjanafælni.
Stuðningurvið
umbætur í Evrópu
Augljóst er að öryggi og stöðug-
leika Evrópu verður best viðhaldið
til lengri tíma litið ef sú lýðræðis-
Iega þróun sem nú á sér stað í Sov-
étríkjunum og Austur- Evrópu helst
á sporinu. Og það kæmi sér líka
best fyrir hinn vestræna heim, segir
Hurd, og því ættu Vesturlönd að
styðja hana eftir mætti.
„í þessu sambandi vildi ég leggja
áherslu á hið stóra hlutverk EB.
Viðbrögð EB við atburðum i aust-
urhluta álfunnar hafa verið hröð og
árangursrík," segir Hurd og nefnir
nokkur atriði í því sambandi. Hann
bendir á hugmyndina um Evrópska
þróunarbankann, sem leggi mikla
áherslu á að aðstoða einkageirann,
að undirlagi Breta.
„Við vinnum að því að þróa við-
skipti og samvinnusamkomulag við
löndin í austri og leitum forma á
nánari tengslum milli EB og þess-
ara landa til lengri tíma. Við viljum
gera vaknandi lýðræðisríkjum fært
að þróa efnahag sinn og tengjast
nánar EB eftir því sem umbætur
verða meiri. Sjálfur vona ég að
þessi þróun leiði að lokum til fullr-
ar aðildar þessara ríkja að Evrópu-
bandalaginu.“
Þá sagði Hurd: „Við verðum að
hvetja þessi lönd á allan mögulegan
máta við það stórkostlega verk sem
þau hafa sjálf tekist á hendur. Þau
eru að breyta eðli tengslanna milli
ríkis og einstaklings í þjóðfélögum
sínum. Og það hljómar eins og það
sé auðvelt í almennri yfirlýsingu,
en er óskaplega erfitt í verki á degi
hveijum."