Tíminn - 02.06.1990, Blaðsíða 2

12
HELGIN
Laugardagur 2. júní 1990

rkvrvi\Uð i Mnr
REYKJAVÍK
Þökkum stuðninginn í kosningunum.
Fulltrúaráö Framsóknarfélaganna í Reykjavík þakkar Reykvíkingum
stuðninginn í kosningunum 26. maí sl. Sérstakar þakkir færum við
öllum þeim fjölda, sem lagði á sig mikla vinnu við að tryggja kjör
fulltrúa Framsóknarflokksins í borgarstjórn Reykjavíkur.
Fulltrúaráðið.
Lokað vegna sumarleyfa
Skrifstofur Framsóknarflokksins að Nóatúni 21 verða lokaðar frá og
með 2. júní 1990, vegna sumarleyfis starfsfólks.
Framsóknarflokkurinn.
Kópavogur - Hluthafafundur
Hluthafafundur verður haldinn í Framnesi hf. miðvikudaginn 6. júní
nk. á Hamraborg 5, kl. 20.30.
Dagskrá: 1. Húsnæðismál.
2. Hlutafjáraukning.
önnur mál.
Stjórnin.
Landsstjórn og
framkvæmdastjórn L.F.K.
Sameiginlegur fundur verður haldinn mánudaginn 11. júní kl. 18.00.
Umræðuefnið er: Úrslit sveitarstjórnarkosninganna og verkefni næstu
mánaða.
Stjórn L.F.K.

........ 'M
Útboð
Landvegur um Laugaland
og Marteinstungu
Vegagerð ríkisins óskar eftir tilboðum í ofangreint •
verk. Lengd kafla 2,0 km, fylling 11.000 rúmmetr-
ar, burðarlag 3.000 rúmmetrarog grjótnám 12.000
rúmmetrar.
Verki skal lokið 1. nóvember 1990.
Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerð ríkisins á
Selfossi og í Reykjavík (aðalgjaldkera) fráog með
5. júní nk. Skila skal tilboðum á sömu stöðum fyrir
kl. 14:00 þann 11. júní 1990.
Vegamálastjóri.
''/V/a
v
V
Útboð
Norðausturvegur á
Sandvíkurheiði
Vegagerð ríkisins óskar eftir tilboðum í ofangreint
verk. Lengd kafla 2,5 km, fylling 31.000 rúmmetr-
ar, skering 14.000 rúmmetrarog neðra burðarlag
12.000 rúmmetrar.
Verki skal lokið 1. október 1990.
Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerð ríkisins á
Reyðarfirði og í Reykjavík (aðalgjaldkera) frá og
með 6. júní nk. Skila skal tilboðum á sömu stöðum
fyrir kl. 14:00 þann 18. júní 1990.
Vegamálastjóri.
Hverjum Q
bjargar það ^
næst.
vertu í takt við
Timann
AUGLÝSINGAR 686300
RÁÐHERRA Á SELSKINNSBI
Ekki tókst þeim þó að ná neinu að ráði
upp úr Bimi Jónssyni við móttökuna í
skipinu, en næstu daga, sérstaklega eft-
ir að konungur hafði skipað hann ráð-
herra, virtist hann jafnan vera mjög fús
á að láta ljós sitt skína í blaðaviðtölum.
Þegar þau svo birtust smám saman
næstu viku urðu þau tilefni maighátt-
aðra deilna og fordæminga. Síðar þótt-
ist Bjöm ekki hafa mælt þau orð sem
fram komu í blöðunum og hélt þvf fram
að dönsku blaðamennimir hefðu skipu-
lega verið að reyna að eyðileggja mann-
orð sitt. En varla hafa orð Bjöms fallið
mjög langt frá þvi sem þar birtist. I
þeim öllum lagði hann höfuðáhersluna
á það að reyna að bera af sér Danahat-
araorð það sem af honum fór í Dan-
mörku. Nú lét hann í ljós aðdáun á
danskri menningu og ósk um vinsam-
legt samstarf við Dani. Hann minntist á
það að fjölskylda sín væri tengd inn í
danskar ættir, enda væm engar konur
jafh ástúðlegar og danskar konur.
Einna verst þóttu ummæli hans í við-
tali við Politiken, þar sem hann ber af
sér að hafa skrifað Danahatursgreinar
þær sem birtust í Isafold í kosningabar-
áttunni 1908. Kvaðst Bjöm hafa verið
fjarverandi þegar þær greinar birtust og
hefði ungur æsingaseggur (hann átti þar
við félaga sinn Guðmund Kamban) fyr-
ir mistök komið þeim inn i blaðið. I
þessum ummælum fannst mönnum
hann leggjast hvað lægst og vissu menn
ekki betur en að þetta væm hrein ósann-
indi: Bjöm hafði sjálfur verið manna
harðskeyttastur í Danahatursáróðri. Um
þessa framkomu hans orti danskt skop-
blað:
Paa Island den röde Fane han hejser
og raser og sprutler vœrre end Gejser.
Til Kamp er han klar og Stridens Handske
han kaster í Synet paa alle danske.
Herovre glemmer Bjöm Jonsson det hele
de danske erjo yderstjidele.
Ved vores Elskvœrdighed maa han gi sig
og æde alle Grovheder i sig.
En pólitiskt séð vom óheppilegustu
yfirlýsingar Bjöms þær að íslendingar
óskuðu ekki að stofha óháð ríki, þeir
gætu einskis óskað sér betra en að halda
sambandi við Danmörku. Island væri
eins og hjáleiga við hliðina á höfuðból-
inu, Danmörku.
Af þessum og þvílíkum orðum var
ekki hægt að sjá annað en að Bjöm
Jónsson hefði étið ofan í sig allan sjálf-
stæðisrosta sinn. Fóm dönsk blöð háðu-
legum orðum um hann i ritstjómar-
greinum sínum — hann léki hetju uppi
á íslandi, en úti í Kaupmannahöfn
breyttist hann í skriðdýr og raggeit. Og
andstöðublöðin heima á Islandi vora
ekki sein á sér að hefja árásir á hann fyr-
ir alla hans ftammistöðu. Þeir kölluðu
þetta „skriðdýrsferðina". Bjöm hafði
skriðið upp í ráðherrastólinn.
Og reiðastir allra urðu samflokksmenn
hans í gamla Landvamarhópnum, sem
ofstækisfyllstir vora í Danahatrinu. Þeir
vissu ekki hvaðan á þá stóð veðrið, þeg-
ar hann afheitaði skyndilega með öllu
sameiginlegri stefnu í stjómarskrármál-
inu og að beita sér fyrir sldlnaði rikj-
anna og koma á konungssambandi.
Þetta kallaði Bjöm nú „fjarstæðu og
höfuðhleypingshátt". Að auki vora
þessar kröfur hið eina sem hinn sundur-
leiti Sálfstæðisflokkur hafði getað sam-
einast um.
Því lakari þótti frammistaða Bjöms er
útilokað var að konungur gæti útnefht
annan en hann sem ráðherra og því
óþarfi að beygja sig í duftið fyrir Dön-
um.
„Loksins varð
hann skriðbjörn...“
Þeir forsetar Alþingis gengu á fhnd
Friðriks konungs á Amalienboig
skömmu eftir komuna til Hafiiar. Hafði
Bjöm orð fyrir þeim og ræddi við kon-
ung um marktnið fararinnar, en hinir
hlýddu á. En því næst bað Bjöm um að
mega segja nokkur persónuleg orð við
konung. Fór Bjöm að tjá sig um að hon-
um hefði aldrei verið illa við Dani,
hefði miklu fremur elskað þá og til að
sanna þetta gat hann þess að svilkona
sín væri dönsk og sömuleiðis tengda-
dóttir sín (Geoigía, kona Sveins Bjöms-
sonar, síðar fyrsta forseta íslands). Enn-
fremur minnti hann á það að danskur
læknir hefði bjaigað lífi sínu með upp-
skurði árið 1903 og að Emil Nielsen
skipstjóri hefði einnig bjaigað lífi sínu í
skipsstrandi við Færeyjar 1904. Kon-
ungur hlustaði rólega á þetta en þó með
nokkrum undrunarsvip. Ekki svaraði
hann neinu þessum ummælum Bjöms,
og þar með var áheyminni lokið.
Þær urðu endalyktir ferðarinnar að
konungur skipaði Bjöm ráðherra þann
31. mars 1909. Það var á öskudag og
festist fýrir bragðið við hann nafhið
„öskudags-ráðherra“. En fýrsta stjóm-
arráðstöfun Bjöms var sú að hann setti
vin sinn, Indriða Einarsson, skrifstofh-
stjóra í fjármálaskrifstofu stjómarráðs-
ins.
Bjöm Jónsson. Er ráðherradóm-
urínn féll honum í skaut var hann
orðinn of farínn að heilsu til þess
að valda honum að fullu.
Um þessa for hefur Hannes Þorsteins-
son sagt í minningum sínum: ,3jöm
var auðsjánlega þá orðinn veiklaður
maðui á sál og líkama og þoldi ekki
þann spenning sem því fýlgdi fýrst að
ná embættinu og síðan að gegna því.
Varð þetta sérstaklega augljóst fýrst eft-
ir skipunina, því að þá gekk karl stund-
um í einskonar leiðslu, eins og hann
vissi hvorki í þennan heim né annan og
gæti engu sinnt, en annað veifið var
hann allur á ferð og flugi, eins og hann
væri ör af víni með miklum orðaflaum.
Var auðsætt að taugar hans vora mjög
teknar að bila.“
Þessi Kaupmannahafnarfor var lengi
alræmd og landar Bjöms ortu fjölda
níðvísna um hann, þar á meðal þessa:
Osjálfráður iðbjöm,
andatrúar miðbjöm,
fagurgala friðbjöm,
fleðulyndur kviðbjöm.
Lengi var hann biðbjöm,
bœna ogsálma kliðbjöm,
Landvamar liðbjöm
loksins varð hann skriðbjöm.
Tekið við rýru búi
Með ráðherradómnum varð Bimi það
nú ljóst að engum árangri yrði náð með
þjóðrembingnum, sem Islendingar
höfðu æst sig upp í í hita kosningabar-
dagans. Það var tómt mál að krefjast
óskoraðs sjálfstæðis og einfalds kon-
ungssambands. Og ástandið í fjármál-
um landsins eftir fimm ára stjóm Hann-
esar Hafstein var heldur ekki slíkt að
íslendingum færist að gera sig breiða
gagnvart Dönum. Einnar milljón króna
óreiðuskuld vofði yfir höfði þjóðarinn-
ar við ríkissjóð Dana. I augum síðari
tíma manna þarf breytt stefha Bjöms
Jónssonar þannig ekki að vera undran-
ar- eða ámælisefhi. Aðstaðan var svo
erfið að nauðsynlegt var fýrir Islend-
inga að eiga gott samstarf við Dani og
helst að njóta þar velvildar á sem flest-
um stöðum. En enginn var ver til þess
fallinn að vinna þá góðvild að nýju en
Bjöm Jónsson.
En honum var vel fagnað við heim-
komuna og Einar Hjörleifsson, nýr rit-
stjóri ísafoldar, skrifaði yfir alla forsíð-
una fagnaðargrein
sem hann kallaði „Nýi ráðgjafinn“. Þar
sagðihann m.a.:
„Vafalaust er það í augum maigra
manna líkt einhveiju ævintýri að Bjöm
Jónsson skuli vera orðinn ráðgjafi. Það
er ævintýrið um karlmennskuna, sann-
leiksástina, einurðina og drengskapinn,
sem vinna sigur. Gott er þegar þau æv-
intýri gerast með þjóð vorri.“
En auk fjárhagsvoðans biðu hans fleiri
örðugleikar. Skúli Thoroddsen hataðist
við hann og beið færis að hefha sín á
honum og Landvamarmennimir voru
honum sárreiðir. Þingstyrkurinn var
óöraggur og hver höndin uppi á móti
annarri. Alla samheldni skorti til að
ftamkvæma einhveijar þjóðfélagslegar
byltingar.
„Bannlagapabbi“
Bjöm var mikill bindismaður og
stúkumaður og í kosningunum um
Uppkastið 1908 hafði hann gengist fýr-
ir því að jafhframt fór fram atkvæða-
greiðsla um aðflutningsbann á áfengi.
Það náði samþykki meirihluta kjós-
enda. Lög hér að lútandi vora samþykkt
á þingi i ársbyijun 1909. Deildu maigir
hart á þessi lög, þ.á m. Hannes Hafstein,
sem kvað þau leiða til smyglfaigans og
siðferðisupplausnar. Danskir vínkaup-
menn báru sig illa og meira að segja
sendiherra Frakka í Höfh, sem var hinn
reiðasti og kvartaði við dönsku stjóm-
ina. En sumarið 1909, þegar Bjöm
sigldi á fhnd konungs með lög Alþingis
til stðafestingar, bar ekki á neinni mót-
spymu hjá Friðriki konungi. Hann und-
initaði lögin viðstöðulaust og brosti tví-
ræðu brosi, um leið og hann setti sitt
konunglega nafh undir. Varð Bjöm
átrúnaðargoð templara af þessu fram-
taki.
Þó var gert grín að því að Isafold birti
áfram auglýsingar fra helsta brenni-
vínssala bæjarins, Benedikt Þórarins-
syni, þar sem gleði áfengisins var lof-
sungin, og sagt að þetta blað Bjöms
mundi hagnast ekki svo lítið á brenni-
vínspeningunum.
Og nokkra eftir að hann flutti í ráð-
herrabústaðinn við Tjamargötuna gerð-
ist óhapp sem mikið umtal varð um,
sérstaklega í herbúðum andstæðing-
anna. Ráðherra hafði boðið allmörgum
kunningjum sínum til vinafagnaðar í
bústaðnum og sátu þeir þar yfir svoköll-
uðu óáfengu vini, sem keypt hafði ver-
ið í búð nokkurri í bænum, en af slíkum
vínum, sem templarar máttu drekka,
þurfti ekki að greiða neitt aðflutnings-
gjald. En nú gerðist það einkennilega,
svo notuð séu orð bannfjendanna, þar
sem menn sátu yfir þessari mungát, „að
áhrifin vora i fýrstu þægileg, síðan urðu
menn hreifir, kenndir og að lokum
drukknir."
Þetta var ljóta óhappið. Sagan var fljót
að berast út og andstæðingar Góð-
templara gerðu sér góðan mat úr „fýllir-
íinu hjá bannlagapabba“, eins og þeir
orðuðu það.