Tíminn - 01.12.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 1. desember 1990
Tíminn 7
Vegna legu sinnar í miðju Atl-
antshafi á fjölfarinni alþjóðaleið
á sjó og í lofti, en fjarlægt meg-
inlöndum heimsálfanna í austri
og vestri, mun ísland halda
áfram að hafa sérstöðu í nýju
varnar- og öryggiskerfi eins og
sérstaða þess hefur verið augljós
síðustu '40 ár, ár kalda stríðsins.
Steingrímur Hermannsson vék
að þessari íslensku sérstöðu í
ræðu sinni á Parísarfundinum,
þegar hann ræddi ítarlega um
nauðsyn þess að áætlanir um af-
vopnun næðu ekki síður til haf-
anna en meginlandanna. For-
sætisráðherra krafðist þess fyrir
hönd íslendinga að kjarnorkuaf-
vopnun næði til Norður-Atlants-
hafsins og fylgdi þar eftir stefnu
sem flokkur hans, Framsóknar-
flokkurinn, hefur lagt þunga
áherslu á um langa hríð og er yf-
irlýst stefna Alþingis samkvæmt
þingsályktun um afvopnunar-
mál frá 23. maí 1985. Steingrím-
ur Hermannsson fjallaði um slys
sem orðið hafa á kjarnorkukaf-
bátum í Norður- Atlantshafi og
þá áhættu fyrir lífríki sjávar sem
fælist í því að vita kjarnorkukaf-
báta sokkna á hafsbotni. Forsæt-
isráðherra sagði í ræðu sinni að
geislavirkni í höfunum kringum
Island gæti skaðað íslenskan
efnahagsgrundvöll varanlega.
Þess vegna kvað hann það ekki
undrunarefni að íslendingar
krefðust þess að haft væri öruggt
eftirlit með ferðum kjarnorku-
kafbáta.
Öryggis- og
________vamarmál___________
íslensk umræða um öryggis- og
varnarmál í ljósi nýrra viðhorfa í
þeim efnum hlýtur að beinast að
stöðu íslands í Atlantshafs-
bandalaginu og varnarsamningi
við Bandaríkin. Þetta þarf ekki
að þýða það að menn verði sam-
mála um að hernaðargildi ís-
lands hafi minnkað að ráði. Það
þarf heldur ekki að leiða til
þeirrar skoðunar að íslendingar
eigi ekki að sinna varnar- og ör-
yggismálum með einum eða
öðrum hætti. Þrátt fyrir allt eru
flestir svo pólitískt raunsæir og
upplýstir um veruleikann, að
sjálfstæðri og fullvalda þjóð ber
að tryggja öryggi sitt og varnir.
Allt annað er pólitísk fásinna.
Þar með er ekki sagt að aðeins sé
til ein leið og ein forskrift að því
hvernig varnar- og öryggismál-
um er fyrir komið.
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
alþingismaður vék að þessu efni
í ræðu sem hann flutti nýlega á
Alþingi, þegar skýrsla utanríkis-
ráðherra var þar til umræðu.
Ræða Þorvalds Garðars vakti at-
hygli fyrir efni sitt, en þó ekki
síður þá staðreynd að þar talaði
þingmaður úr Sjálfstæðisflokkn-
um á svipuðum nótum og fram-
sóknarmönnum er lagið og öðr-
um „tregum bandamönnum“ í
varnarsamstarfinu við Bandarík-
in. Skoðun Þorvalds Garðars er
sú að í Evrópu hafi orðið svo af-
gerandi umskipti í sambúð þjóða
að það hljóti að hafa áhrif á
hugmyndir manna um hlutverk
varnarstöðvarinnar á Keflavík-
urflugvelli. Þorvaldur benti á að
Atlantshafsbandalagið væri
þegar byrjað að laga sig að nýj-
um kringumstæðum og eðlilegt
væri að kanna hvort ekki sé
breytinga þörf á hlutverki og
stöðu varnarliðsins hér á landi.
Þótt Þorvaldur Garðar leggi að
vísu mikla áherslu á það atriði,
sem flokksbræður hans ýmsir
hafa kallað „framsóknarfrasa",
að hér á landi skuli ekki vera
her á friðartímum, er hann ekki
að krefjast brottfarar hersins að
svo komnu. Hann bendir hins
vegar á að tímabært sé að ís-
lendingar fari að taka í sínar
hendur ýmis verkefni sem her-
inn annast nú. Þingmaðurinn
gat þess að á tímum varnar-
samningsins hefði slík þróun
átt sér stað og náð til ýmissa
verkefna, þ.á m. rekstrar rat-
sjárstöðva, og taldi að þarna
mætti bæta ýmsu við og gera
umsvif hins erlenda hers þeim
mun minni.
Þegar þessar röksemdir Þor-
valds Garðars eru virtar í heild
má fullyrða, að þær falla að al-
mennri skoðun í landinu og af-
stöðu þjóðarinnar til dvalar er-
lends varnarliðs hér á landi.
Þjóðin vill að forystumenn sínir
árétti, þegar það á við, að hér
eigi ekki að vera her á friðartím-
um. Slík yfirlýsing er ekki
merkingarlaus orðaleppur,
heldur ítrekuð staðfesting á því,
að dvöl erlends varnarliðs er
tímabundin ráðstöfun í eðli
sínu, þótt hún dragist á lang-
inn. Það er einnig rétt hjá Þor-
valdi, og kemur a.m.k. Tíma-
mönnum ekki á óvart, að varn-
arsamningurinn er ekki óum-
breytanlegt plagg eða óháður
þróun heimsmála. Það er hluti
af íslenskri pólitík að ræða efni
varnarsamningsins og sýna ein-
urð í að breyta honum ef að-
stæður krefjast. Það er athyglis-
vert að þingmaður úr Sjálfstæð-
isflokknum skuli hvetja til
minni umsvifa varnarliðsins og
að íslendingar taki við verkefn-
um þess í vaxandi mæli. Sú
skoðun hefur lengi átt hljóm-
grunn í öðrum stjórnmála-
flokkum, sem af heilindum hafa
stutt varnarsamstarfið við
Bandaríkjamenn, ekki síst í
Framsóknarflokknum.
r
A breiðum
________grundvelli
í þessu sambandi er skylt að
hafa í huga að þátttaka íslands í
Atlantshafsbandalaginu hefur
verið kjarninn í fslenskri örygg-
is- og varnarmálastefnu í full 40
ár. Hugleiðingar um breytingar á
framkvæmd þessara mála hljóta
að miðast við þessa meginstefnu.
íslendingar verða áfram aðilar að
varnar- og öryggiskerfi Norður-
Atlantshafsins út frá sömu
grundvallarforsendu og verið
hefur, enda verði ekki þær breyt-
ingar á hlutverki Atlantshafs-
bandalagsins sem íslendingar
geta ekki sætt sig við. Hins vegar
eru slík tímamót í þróun varnar-
og öryggismála og í afvopnunar-
málum að íslendingar geta ekki
látið þau mál framhjá sér fara.
Raunsæisástæður valda því að
um þessi efni eiga íslendingar
fyrst og fremst við Bandaríkja-
menn að eiga. Án þess að hafa
uppi bráðar fyrirætlanir um ger-
breytingu á eðli varnarsamstarfs-
ins við Bandaríkin, er á hinn
bóginn nauðsynlegt að varnar-
samningurinn sé til endurskoð-
unar á ákveðnum fresti, ekki síst
þegar ástand heimsmála tekur
stakkaskiptum. Þegar um slíkt er
rætt er skylt að minnast þess að
varnarsamstarfið við Bandaríkin
hefur farið vel úr hendi og því
betur sem á hefur liðið. En þetta
samstarf má ekki staðna í sinnu-
leysi um breytingar vegna
breyttra tíma eða aðlögunar að
nýju ástandi heimsmála, umfram
allt almennri þróun Evrópumála.
Telja verður tímabært að íslend-
ingar ræði þessi mál við Banda-
ríkjamenn á breiðum grundvelli.