Tíminn - 01.12.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Laugardagur 1. desember 1990
Laugardagur 1. desember 1990
Tíminn 21
Haraldur Briem, sérfræðingur í smitsjúkdómum á lyflækningadeild Borgarspítalans:
Við höfum tækifæri til að
hefta útbreiðslu alnæmis
Haraldur Briem, sérfræðingur í smitsjúkdómum á Ivflækningadeild Borgarspítalans
Reykjavík, hefur unnið að rannsóknum á alnæmi á Islandi frá því um 1983 er hann
hóf störf við Borgarspítalann. í dag er alþjóðlegi alnæmisdagurinn og að því tilefni var
Haraldur tekinn tali í helgarviðtali Tímans. Hann var fyrst spurður að því hvort ein-
hver fjölgun hefði orðið á alnæmissmituðum einstaklingum á íslandi á þessu ári.
„Það hefur ekki orðið nein fjölgun að ráði hér-
lendis á þessu ári, sem betur fer. Það hafa fáir
fúndist smitaðir og fáir fengið alnæmi. í raun
færri en við bjuggumst við í upphafi. Sá hópur
sem var smitaður í upphafi áratugarins virðist
hafa verið minni en við héldum í fyrstu. Svo
getur verið að áróðurs- og upplýsingarherferð
stjórnvalda hafi borið árangur. Þá höfúm við
hafið lyfjameðferð á einkennalitlum einstak-
lingum sem heldur niðri virkni HlV-veirunnar
sem veldur alnæmi. Þetta hefur líklega allt átt
sinn þátt í að halda sjúkdómnum niðri."
Útbreiðsla alnæmis á íslandi
— Er von til að hefta útbreiðslu alnæmis á ís-
landi?
„Nú þegar sjúkdómurinn alnæmi er kominn
til okkar á íslandi er lítil von til þess að útrýma
honum alveg, en það er hægt að hefta út-
breiðslu hans með ýmsum ráðum. Við höfum
okkar tækifæri núna á meðan útbreiðslan er
takmörkuð."
Á íslandi í dag hafa greinst 56 einstaklingar
með smit af völdum HIV, veirunnar sem orsak-
ar alnæmi, sé miðað við 30. september s.l. og
hefúr einn einstaklingur, ffkniefnaneytandi,
bæst við frá 30. júní s.l. Af þessum 56 eru 14
einstaklingar sem hafa greinst með alnæmi —
lokastig sjúkdómsins — og eru 8 þeirra látnir.
Alls 8 konur hafa greinst með alnæmi og er það
um 1 kona fyrir hverja 6 karlmenn sem er smit-
uð hér á landi. Enginn þeirra smituðu er undir
20 ára aldri.
„Við höfum gert kannanir á sjúklingum sem
leggjast inn á Borgarspítalann, nafnlaust. Við
athuguðum 5000 sjúklinga sem komu til rann-
sókna á spítalanum á síðasta ári og þá fannst
einungis einn einstaklingur smitaður af HIV
sem ekki var vitað um áður. Við gerðum svona
könnun líka árið 1986 og þá voru 1000 skoðað-
ir og þá fannst einn líka. Það hefur sem sagt
ekki orðið nein veruleg stökkaukning á fjölda
smitaðra á þessum fjórum árum. Við höfum
gert þessar kannanir af og til, til að kanna hvort
það hafi orðið einhver markviss útbreiðsla í
samfélaginu.
Við hefðum búist við að ef einhver mikil út-
breðsla hefði orðið á þessum áratug, þá hefði
fólk líklega leitað Iækninga vegna einhverra
óþæginda, ef það vissi ekki að það væri smitað
og það kæmi þá í ljós við rannsókn. En þetta
útilokar ekki að það séu vissir lokaðir hópar í
samfélaginu sem eru smitaðir og hafa ekki enn
leitað læknis."
Fíkniefnaneytendur loka
eyrum og augum fyrir
áhættunni
— Hvaða hópar eru í mestri smithættu hér-
lendis?
,Af þeim sem eru smitaðir nú eru um 66%
hommar, um 16% eru fíkniefnaneytendur og
um 7% eru gagnkynhneigðir og hafa smitast
við kynmök og um 7% eru blóðþegar, en smit-
un vegna blóðgjafar heyrir nú sögunni til. Svo
er einn einstaklingur sem ekki er vitað hvernig
smitaðist.
Mér sýnist að af stærstu áhættuhópunum séu
fíkniefnaneytendur sá hópur sem lokar eyrun-
um alveg fyrir hættunni. Það virðist enginn
áróður ná til þeirra eða hefur ekki gert það
hingað til. Það hefur nú ekki verið nein stór-
vægileg útbreiðsla á meðal þeirra, en það sem
við höfum áhyggjur af er að það kom upp nán-
ast faraldur af lifrarbólgu B hjá ungum fíkni-
efnaneyténdum sem sprauta sig, á síðasta ári.
Þessi lifrarbólga smitast eins og alnæmi, með
því að margir nota sömu nálina. Það bendir til
þess að þessir einstaklingar hafi ekki hlustað á
umræður um alnæmi. Ef alnæmi nær fótfestu
meðal þessa fólks, þá smitast þau öll líklega
mjög fljótt ef þau passa sig ekki og þá gæti al-
næmi farið af stað. Dæmi um slíkt er t.d. frá
Thailandi: Þar varð alger sprenging í alnæmis-
útbreiðslu og á tveimur árum jókst fjöldi al-
næmissmitaðra fíkniefnaneytenda og vændis-
kvenna frá um 1000 upp í 100.000 manns.
Alþjóðlegi alnæmisdagurinn
1. desember er nú í þriðja sinn tileinkaður bar-
áttunni gegn alnæmi á alþjóðlegum vettvangi.
Nú í ár beinist athyglin einkum að konum og
alnæmi og er ástæða þess sú að í mörgum sam-
félögum er réttarstaða kvenna mun veikari en
karla. Þar með talinn er réttur þeirra til náms,
en þekking á smitleiðum alnæmis er stærsti
þátturinn í að koma í veg fyrir smit.
Samkvæmt alþjóðlegu heilbrigðismálastofn-
uninni, WHO, eru u.þ.b. 8-10 milljónir manna
smitaðir af HIV í heiminum í dag og þar af eru
yfir 1,2 milljónir karla, kvenna og barna sem
hafa sýkst af alnæmi og þar af að minnsta kosti
400.000 böm undir 5 ára aldri. WHO segir
einnig að í lok þessarar aldar munu að minnsta
kosti 25-30 milljónir manna í heiminum vera
smituð af HIV og um 3,5 milljónir kvenna og
barna hafi þá dáið af völdum alnæmis í heimin-
um.“
Alnæmi ein aðal dánarorsök
bama um aldamótin
—Af hverju er alþjóðlegi alnæmisdagurinn
tileinkaður konum?
.Ástæðan fyrir því að hann er tileinkaður
konum er sú að eyðni er að verða svo mikið
vandamál út um allan heim.
Fyrst héldu menn hér á Vesturlöndum að
þetta væri bundið við homma, en svo sýndi
sig í Afríku að konur gátu alveg eins smitast
eins og karlmenn. Þetta er nú að gerast t.d. í
Bandaríkjunum þar sem útbreiðslan nú er
hvað hröðust hjá gagnkynhneigðum og þá
sérstaklega hjá konum.
Aðalvandamálið í þessu sambandi er að þeg-
ar kona er smituð getur hún smitað barnið
sitt. Þetta er að verða mikið vandamál um all-
an heim og menn halda að um aldamótin
verði alnæmi ein aðal dánarorsök barna í
heiminum. Þetta er að gerast með sjúkdóm
sem varla þekktist 20 árum áður.“
Jafn líklegt að kona smiti
mann eins og hið gagnstæða
— Er rétt að það séu meiri líkur á því að
kona fái alnæmi ef hún sefur hjá smituðum
manni, en ef maður sefur hjá alnæmissmit-
aðri konu?
„Þetta er nú dálítið umdeilt atriði og ég tel
að þarna skipti tímaþátturinn verulegu máli.
í Afríku er enginn munur sjáanlegur hvort
karlmaður smitast af konu eða kona af karl-
manni; þó hafa menn haldið að Afríka hafi
sérstöðu hvað þetta varðar og að ef til vill
auðveldi aðrir kynsjúkdómar smitunina þar.
Mönnum á Vesturlöndum hefur einfaldlega
fúndist þetta vera tilhneigingin, að karlmað-
ur smiti konu frekar. Það álit byggist á því að
sjúkdómurinn kom fyrst upp í hommahópn-
um. Einnig er það svo að um 70% af fíkni-
efnaneytendum eru karlmenn, svo að veikin
kom seinna upp meðal kvenna. En það er
ekki þar með sagt að konur smiti ekki. Það
eru meiri líkur á smiti eftir því hve lengi við-
komandi hefur gengið með sjúkdóminn. Því
lengur sem menn ganga með smit, þeim
mun meira smitandi verða þeir.“
Tækífæri nú til að halda
alnæmi í skeíjum
— Hvaða leiðir telur þú að best sé að fara til
að stemma stigu við útbreiðslu alnæmis hér-
lendis?
„Halda áfram með fræðslu. En það er ekki
nóg að ffæða fólk ef við vitum ekki hvað það
gerir við fræðsluna eða hvernig það hagar sér
almennt. Við sjáum t.d. núna að fíkniefna-
neytendur hafa ekki tekið neitt af áróðrinum
til sín. Það þarf með einhverjum ráðum að ná
til þessa hóps og það er hægt með því að
koma skilaboðunum til þeirra þegar fólkið
kemur til meðferðar, sem margir fíkniefria-
neytandanna gera fyrr eða síðar.
Það er líka mikilvægt að gera almenna at-
ferliskönnun til þess að sjá hvar vandinn er,
hvert atferli fólks er og hvaða vitneskju það
hefur um sjúkdóminn og þess háttar. Hvað
eru t.d. íslendingar að gera þegar þeir fara til
Suður-Evrópu? Svona starf þarf að vera vinna
stöðugt, því við erum ekkert einangruð hér.
En það geta þó samt verið hópar í samfélag-
inu smitaðir, sem við vitum ekki af.“
Lyf sem nú eru notuð
gegn alnæmi
— Hefúr eitthvað markvert gerst í þróun lyfja
gegn alnæmi?
„Það hafa nú ekki orðið neinar stórar breyting-
ar á. Það lyf sem mest er notað til að halda veir-
unni sjálfri niðri kallast AZT. Það truflar fjöl-
földun veirunnar þannig að það eru minni líkur
á því að hún geti valdið usla. En þetta er engin
lækning í sjálfu sér samt, því veiran er afar klók.
Þetta lyf deyfir bara möguleika veirunnar á að
valda skaða. Það er nú ekki komin löng reynsla
á þetta lyf eða hvað það þýðir til langs tíma, en
það er alveg ljóst að það hefur dregið úr fjölg-
unarhraða veirunnar og þá úr alnæmi.
Síðan hefur verið unnið að því að þróa lyf sem
eru skyld þessu lyfi og verka á mjög svipaðan
máta og sem jafnvel eru notuð í staðinn fyrir
AZT-lyfið, ef það veldur of miklum aukaverkun-
um til dæmis.
AZT er notað mest gegn veirunni sjálfri. Fólk
fær oft fylgisýkingar svokallaðar sem koma í
kjölfarið á HlV-sýkingu, en það hafa orðið ýms-
ar framfarir í gerð lyfja til að fást við slíkt. Síðan
hefur verið farið út í að beita fyrirbyggjandi að-
gerðum til að koma í veg fyrir að fólk fái þessar
fylgisýkingar, en það eru þær sem leiða fólkið
yfirleitt til dauða og valda miklum vandræðum.
Aðbúnaður smitaðra
— Hvert á einstaklingur, sem grunar að hann
sé smitaður, að leita?
„Hann getur leitað til hvaða heilsugæslulækn-
is sem er, hann getur komið á rannsóknardeild
Borgarspítalans og beðið um prófun. Hann get-
ur leitaö til göngudeildar Landspítalans og húð-
og kynsjúkdómadeildar við Barónsstíg, svo eitt-
hvað sé nefnt. Það er í raun mjög auðvelt að fá
prófun. Öllum er gefinn kostur á því, en enginn
er þó þvingaður til þess. Fólki er boðið upp á
prófun, t.d. er óléttum konum jafnan boðið að
láta taka af sér alnæmispróf.
Hins vegar ef einhver kæmi til mín sem lækn-
is með einhver einkenni sem gætu samræmst
alnæmissmiti þá þyrfti ég að athuga alla mögu-
leika. Ég gerði ráð fyrir því að sá myndi heimila
mér að leita allra ráða til þess að finna hvað að
væri og því myndi ég taka þetta próf eins og
önnur, ef ég teldi ástæðu til.“
Einkenni smits
— Hver eru helstu einkenni HIV- smitsins?
Hverju finnur fólk fyrst fyrir ef það er smitað?
„Það lúmska við þennan sjúkdóm er að fólk
finnur oft engin einkenni, jafnvel árum saman.
Svo þegar fólk veikist þá geta einkennin verið
mjög almenns eðlis: flensueinkenni, hiti, háls-
bólga, útbrot, lungnabólga, niðurgangur,
megrun, höfuðverkur, heiiahimnubólga,
gleymni og rugl, því þetta sest líka í miðtauga-
kerfið. Þegar sjúkdómurinn er kominn á alvar-
lega hátt stig þá getur komið t.d. visst húð-
krabbamein. Þegar fólk er komið með alnæmi
getur það fengið t.d. sérkennilega lungnabólgu
sem venjulegt fólk fær ekki; þannig fannst al-
næmi í upphafi.
En fólk getur fundið einkenni t.d. stuttu eftir
smit, það getur verið eitla- og hálsbólga, eða
jafnvel væg heilahimnubólga sem gengur yfir á
viku til tíu dögum. Meðgöngutími HlV-veir-
unnar, áður en fólk fær það sem kallað er al-
næmi, er um 8-9 ár.“
— Verður þú var við hræðslu og fordóma hjá
fólki?
„Nei, ekki lengur. Mér finnst bera miklu minna
á því en áður. Þetta er t.d. orðið daglegt brauð á
þessum spítala og fólk kippir sér ekki upp við
þetta lengur; umgengst sjúklingana kannski
með vissri gát en ekki með fordómum, að mér
virðist."
Er alnæmi dauðadómur?
„Ja, ef þú (sagði Haraldur og benti á ljósmynd-
ara Tímans sem dæmi) kæmir til mín hér al-
næmissmitaður þá væri ég nú bara nokkuð
bjartsýnn við þig. Það gæti ég verið vegna þess
að ég veit að þú hefur helmings líkur til þess að
lifa við ágæta heilsu næstu 10 árin. Svo er nú
orðið hægt að taka fólk strax í fyrirbyggjandi
meðferð og nú hafa verið að berast tölur sem
sýna að það er hægt að halda sjúkdómnum
niðri töluvert lengi. Það er engin spurning um
það. í það heila tekið er svo komið að það að
vera smitaður er í raun ekki bráður dauðadóm-
ur.“
Er lækning á alnæmi
í sjónmáli?
— Er lækning í sjónmáli fyrir þá sem smitað-
ir eru nú þegar?
„Það er nú lítil von til þess að losna við HIV-
veiruna ef smit er orðið, því hún er blönduð inn
í erfðaefni okkar. Helsta vonin er sú að finna lyf
sem hefur áhrif á stýrikerfi veirunnar. Það er
vitað nú að veiran hefur rofa sem kemur henni
af stað og/eða lamar hana, en hvernig það gerist
er ekki alveg vitað. Það er vonast til þess að geta
haldið henni óvirkri eins lengi og mögulegt er
og slíkt lyf gæti komið fyrr frekar en síðar.
Menn eru orðnir heldur bjartsýnni á að fyrir-
byggjandi bóluefni finnist gegn veirunni. En
það hefur ekkert marktækt gerst ennþá í því og
það getur því miður orðið svolítil bið í það enn-
þá,“ sagði Haraldur að lokum í helgarviðtali
sínu við Tímann.
Guðrún Erla Ólafsdóttir