Tíminn - 03.01.1991, Blaðsíða 10

0 Tíminn
Fimmtudagur 3. janúar 1991

Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra:
FRAMTÍÐIN
RÆÐST AF OKKAR
EIGIN VERKUM
Áramótaávarp 31. desember 1990
Góðir fslendingar.
í ávarpi mínu við síðustu áramót kvað ég
forspáan mann sjá ljóma yfir íslandi seinni
hluta þessa árs. Að þessu hentu ýmsir
gaman og vildu vita hver spámaðurinn
væri. Spámaðurinn var í raun þjóðin sjálf,
fólkið í landinu. Fólkið var augljóslega orð-
ið uppgefið á Hrunadansi verðbólgunnar.
Það vildi stöðugleika og öryggi í stað óviss-
unnar. Nú mátti það takast, því grunnur-
inn hafði verið lagður. Og enn reyndist það
rétt sem skáldið sagði:
„Vilji er allt sem þarí"
Með framsýnum samningum um kaup
og kjör, með stöðugleika að markmiði,
reisti fólkið
„í verki viljans merki".
Til þess að ná því sem að var stefnt varð
margt að bæta og í því skyni varð ekki hjá
því komist að fóma ýmsu um sinn.
Atvinnuvegina varð að styrkja þótt á
kostnað kaupmáttar væri, enda verður
aldrei velferð reist á rústum atvinnulífs.
Það er stundum svo að jafnvel miklir hags-
munir verða að víkja fyrir öðrum, sem enn
stærri eru. Stöðugleiki er orðinn þessari
þjóð lífsnauðsyn. Aðeins í stöðugleika
verður þjóðarbúið heilbrigt, þjóðin sterk
og lífskjörin góð. Fyrsti áfanginn hefur
náðst. Því er nú ljómi yfir landinu.
Nú eru tímar mikilla breytinga, ekki að-
eins hér á landi, heldur um heim allan. Að
vísu er það ekki í fyrsta sinn. f heimssög-
unni em tímamótin mörg. Að sumu leyti
em þau !ík, en þó í mikilvægum atriðum
ólík, einkum þau sem við lifum nú.
Allt frá því að þjóðir urðu til, hefur ein
iagt undir sig aðra og stórveldi myndast.
En stórveldin hafa ætíð sundrast um síðir.
Sagan geymir ótal dæmi um slíkt. Og enn
endurtekur sagan sig. Á þessum síðustu
tímamótum er þó gmndvallarmunur.
Áður vom það ætíð hin hörðu vopnin
sem réðu. Þau skópu stórveldin og sundr-
uðu þeim svo. Nú em það auðurinn og
fjármagnið sem leggja undir sig löndin. Nú
em það efnahagsveldin sem myndast. Og
þegar hagvöxturinn bregst, sundrast þau
einnig.
Hvötin hefur hins vegar oftast verið að
safna auði og drottna, eða ná orku og hrá-
efni fyrir framleiðsluna sem stöðugt þarf
meira. Og svo er enn.
Við íslendingar höfum verið í útjaðri
slíkra sviptinga. Lengi þótti eftir litlu að
leita á þessari harðbýlu eyju. Það er ekki
fyrr en hin fengsælu fiskimið finnast á 15.
öld að erlendar þjóðir girnast landsins auð.
En síðan má segja að hvert þorskastríðið
reki annað. Þau vom áður á miili erlendra
þjóða sem vildu sitja einar að íslandsmið-
um. Aðeins þau síðustu háðum við sjálfir,
og það er fyrst eftir að við íslendingar emm
orðnir fúllvalda og sjálfstæð þjóð. Þá fyrst
em það lífshagsmunir þjóðarinnar sjáifrar,
og þó er það ekki fýrr en árið 1974 sem ís-
landsmið verða okkar eigin.
En því er ég að rekja þessa sögu nú?
Vegna þess að hún má ekki gleymast. Eins
og sagan sýnir munu erlendar þjóðir eða
efnahagssamsteypur aldrei láta stjómast af
hagsmunum hinnar örsmáu íslensku
þjóðar, ef þær mega ráða landsins auði.
Minnumst þess jafnframat að aiþjóðleg fyr-
irtæki, sem velta árlega margföldum þjóð-
artekjum okkar íslendinga, eiga hægt með
að eignast það sem þau girnast ef landa-
mærin em ekki vel varin.
Við íslendingar fögnum þeim tímamót-
um sem nú em í Evrópu. Við viljum taka
þátt í þeim breytingum sem em að gerast.
Við viljum stuðla að því að gjöreyðingar-
vopnum verði eytt og við taki samstarf og
samvinna sem hafi manninn sjálfa, velferð
hans og réttindi að leiðarljósi. Stórkostlegt
var að mega sem fulltrúi þessarar litlu
óvopnuðu þjóðar skrifa undir griðasátt-
mála Evrópulandanna og heita því að leysa
engar deilur með ófriði.
Sjálfsagt er jafnframt fyrir okkur íslend-
inga að taka þátt í samningum um víðtæka
efnahagssamvinnu í Evrópu. Við eigum
stórra hagsmuna að gæta. En minnumst
þess að mikilvægast er þó að ráða ætíð sem
mestu af eigin málum sjálfir. Það em í
raun okkar stærstu hagsmunir.
En þótt bjart sé yfir ýmsu á þessum síð-
ustu tímamótum, em þó einnig stórar
blikur á lofti.
Aldrei hefur gjáin verið svo djúp á milli
þjóða norður- og suðurhvels jarðar. Aldrei
hafa svo margir farist úr hungri og ör-
birgð, aldrei fyrr hafa tugþúsundir barna
látist á degi hverjum.
Hlutur okkar fslendinga er afar lítill í
þeirri aðstoð sem auðugu þjóðirnar hafa
heitið. Það er að vísu góðra gjalda vert að
framlag okkar til bamahjálpar Sameinuðu
þjóðanna var meira en þrefaldað við af-
greiðslu fjárlaga nú fyrir jólin og þróunar-
aðstoðin aukin nokkuð. Einnig er það
ánægjulegt að margir láta töluvert af hendi
rakna í frjálsri söfnun hjálparstofnana.
Engu að síður er það staðreynd að okkar
hlutur er magur. Ur því þarf að bæta. Við
höfum af mörgu að miðla, meðal annars
dýrmætri þekkingu, sem getur orðið van-
þróuðum þjóðum mikils virði á leiðinni til
sjálfsbjargar.
Þegar griðasáttmálinn var undirritaður í
París í nóvember síðastliðnum, stóðu her-
sveitir grár fyrir vopnum, tilbúnar til stríðs
við Persaflóa. Átök þar með nútíma ógnar-
vopnum geta haft meiri og víðtækari af-
leiðingar en nokkum gmnar. Ég tek undir
með þeim íslendingum sem skora á þjóðir
heims að leita allra leiða til að koma í veg
fyrir hernaðarátök. En klukkan gengur
hratt og tíminn virðist illa nýttur. Við skul-
um vona að úr því rætist strax á nýju ári.
Stærst er þó að öllum líkindum sú blik-
an sem boðar eyðingu umhverfisins ef
hugsunarlaust er sótt fram á braut efnis-
hyggjunnar. Á þeirri vegferð hefur ekki
verið að því gáð að græða sárin. Þvert á
móti, í sárin hefur iðulega salti verið stráð.
Um það er ekki lengur deilt að eiturefnin
eyðahinuverndandi ósonlagi himinhvolfs-
ins og eitra andrúmsloftið svo að gróður-
inn gulnar og eyðist og í sjóinn safnast úr-
gangsefni svo að sýkist og deyr hin lifandi
auðlind hans. Þeir em hins vegar ótrúlega
margir sem telja ekki sannað að út á ystu
nöf sé komið og því megi enn knýja af
krafti Gróttakvöm efnishyggjunnar, til
bættra lífskjara eins og það er gjarnan orð-
að.
Þeim fjölgar þó sem telja að ekki verði
lengur frestað að greiða tollinn.
Sá tollur verður hár, á því er enginn vafi,
jafnvel svo að hagvöxtur kann að verða lít-
ill á næstu ámm eða áratugum. Sérstak-
lega er hætt við að svo fari ef kappið verður
ekki beislað og forsjá látin ráða mannsins
gerðum.
Þannig em þau tímamót sem við lifum
nú. Á þau fellur bæði ljómi og skuggi. Gat-
an um þau verður ekki bein og breið held-
ur, að öllum líkindum, vandratað einstigi.
Við búum við tiltölulega hreint um-
hverfi. Það sem hefur spillst getum við
bætt. Uppblásnu börðin getum við grætt
og víða klætt landið skógi á ný. Á þessu er,
sem betur fer, vaxandi skilningur og vilji
sem ég efa ekki að muni skila miklu í verki
á næstu ámm.
Sjálfsagt er einnig að ijarlægja allt það
sem spillir umhverfinu og ganga þannig
frá öllum úrgangi að ekki valdi tjóni. Ekki
verður heldur hjá því komist að setja at-
vinnulífinu og okkur sjálfúm sem einstak-
lingum ströngustu kröfur um mengunar-
varnir og góða umgengni.
Vissulega er þetta mikið átak, en ekki
nema smámunir þó hjá því sem aðrar þjóð-
ir eiga við að stríða. Og verkið er hafið. Á
umhverfismálum er nú skipulega tekið
enda verður að skipa þeim í öndvegi. Fátt
mun reynast þjóðinni meiri auður en
hreint og fagurt land.
Við íslendingar emm einnig svo lánsam-
ir að hér á landi sveltur enginn þótt kjörin
séu misjöfn. Við framleiðum sjálfir um það
bil helming af okkar fæðu og reyndar
langtum stærri hluta af því sem nauðsyn-
legast er. Ég efa að nokkur þjóð njóti holl-
ari og betri afurða síns lands og sjávar en
við íslendingar.
Á tiltölulega fáum ámm hefur tekist að
koma á fót velferðarkerfi sem veitir ungum
menntun, þeim lið sem minni máttar em
og aðhlynningu öldmðum og sjúkum. Ég
hygg að allt sé þetta með því besta sem
þekkist. Undan því er að vísu kvartað að
velferðarkerfið sé dýrt. Það gera einkum
þeir sem em svo lánsamir að hafa þurft lít-
ið á því að halda. Vissulega verður að hag-
ræða og spara og láta það njóta forgangs
sem nauðsynlegast er. Ég vil þó treysta því
að aldrei verði menntun og þjónusta við þá
sem sjúkir em eða eiga á brattann að sækja
látin ráðast af efnum og aðstæðum ein-
staklingsins.
Þegar ég ferðast um friðsælar byggðir
þessa lands eða geng um fjölfamar götur,
verður mér oft til þess hugsað hve mikils
virði það er að hér á landi berumst við ekki
á banaspjótum eða stundum hryðjuverk. í
Austurstræti taka menn mig tali, þakka
sumt en lasta annað, en skilja ætíð sem
vinir. Fáar þjóðir geta státað af slíku.
Það er margt sem þessari þjóð hefur gott
hlotnast eða hún sjálf skapað, margt sem
verður að varðveita.
Enginn má þó skilja orð mín svo að enga
sjái ég erfiðleikana. Þeir em margir, meðal
annars ýmsir sem virðast fylgja nútíma-
þjóðfélagi.
Lífskjarakapphlaupið hefur til dæmis
veikt fjölskylduna svo að heill barnanna
gleymist æði oft. Lyklabömin svonefndu
eða þau vegalausu em smánarblettur á vel-
ferðarþjóðfélagi. Úr þessu má eflaust bæta
með dagheimilum og heilsdagsskólum, en
slíkt kemur aldrei í stað ijölskyldunnar.
Það er orðið brýnt að setja manngildið
ofar auðgildinu, fagurt og gott mannlíf of-
ar efnishyggjunni.
Sönn og góð iífskjör em sjaldan falin í
söfnun eigna og auðæfa. Miklu fremur
fylgja þau góðu lífi fjölskyldunnar sem nýt-
ur þess saman sem lífið og landið hefur
fagurt að bjóða. Góð lífskjör speglast ekki
síst í hamingju og velferð bamanna. Þeir
unglingar sem þannig njóta fjölskyldunnar
í sínu uppeldi láta sjaldan freistast.
Til þess að það megi takast sem við setj-
um okkur, er nauðsynlegt að atvinnulífið
sé öflugt. Á framleiðslunni hvflir flest það
sem við viljum gera.
Ef stöðugleiki ríkir em kostirnir margir.
Sjórinn og landið er auðugt. Orkulindirnar
em mikils virði og ber að nýta þær af skyn-
semi. Þó hygg ég að fátt muni reynast þjóð-
inni meiri uppspretta velmegunar en sú
þekking sem fólkið aflar sér, ekki síst æsk-
an. Því verður að kappkosta að skapa at-
gervismönnum aðstöðu til starfa og efla
þann þekkingarbrunn sem þá fæðir, vís-
indin.
Umhverfið, kyrrðin, hreint loft og vatn
getur einnig skapað mikla atvinnu og tekj-
ur. Það mun draga að fjöldann sem holl-