Tíminn - 31.01.1991, Side 9

Fimmtudagur 31. janúar 1991
Tíminn 9
inni, svo sem þegar var rakið, svo og
fullveldisafsalið sem þessu fylgdi.
Af þessu má ljóst vera að fyrsta
„frelsið" mundi engu breyta gildandi
ástandi, en við hefðum aðeins tapið
af framkvæmd allra hinna auk full-
veldisafsalsins.
Aðrir og betri
valkostir
Af þvf sem nú hefur verið sagt vona
ég að athugull lesandi sjái glöggt að
EES er slæmur kostur fyrir okkur
og EB-aðild enn verri.
Sem betur fer eigum við aðra og
betri vaikosti án þess að einangra
okkur frá Evrópuviðskiptum þótt
við höfnuðum aðild bæði að EES og
EB.
Nefni ég þá fyrri valkostinn, sem
EB bauð EFTA-ríkjunum upp á 17.
janúar 1989. Hann hefur legið í
þagnargildi vegna áhrifa iðnríkja
EFTA og lélegrar málafylgju fulltrúa
íslands. Fyrri valkosturinn felst í
því, eins og Jacques Delors sagði, að
halda okkur við núverandi sam-
skiptakerfi EFTA og EB, „sem í eðli
sínu er tvíhliða, með því markmiði
að mynda fríverslunarsvæði er nái
yfir Evrópubandalagið og EFTA.“
Gildandi kerfi yrði þannig aukið og
bætt með ákvæðum um að fyrir-
byggja viðskiptalegar tæknihindran-
ir, samræma staðla og annað þess
háttar og, að því er okkur varðar,
með sérsamningum um frekari toll-
frjálsan innflutning á fiskafurðum,
einkum saltfiski, saltsfld og skreið.
Með þessu fyrirkomulagi væri full-
veldisafsalið úr sögunni og einnig
ókostir 2.-4. „frelsisins".
Þetta er okkar besti valkostur í
stöðunni bæði í bráð og lengd. Að
honum ber að stefna.
Við þetta mætti bæta aukinni þátt-
töku í GATT, útfærslu á „Leifsiín-
unni“ með fríverslunarsamningi við
Bandaríkin, Kanada og fleiri Amer-
íkuríki eins og Mexíkó, eftir því sem
hugmyndir Bush Bandaríkjaforseta
um fríverslunarsvæði Ameríku yrði
að veruleika. Fríverslunarsamning
við Japan er sjálfsagt að fara að und-
irbúa svo og að efla viðskiptatengsl
okkar við A- Evrópuríkin, sem nú
eru að hverfa frá miðstýrðri utanrík-
isverslun að markaðsbúskap.
Ekki má heldur gleyma að huga að
nánari efnahags- og utanríkisvið-
skiptatengslum við næstu nágranna
okkar, Færeyinga og Grænlendinga,
en ásamt þeim getum við ráðið öllu
um fiskveiðistefnu og framboð á
sjávarafurðum frá NA- Atlantshafs-
svæðinu. Þetta mögulega samstarf
má hvorki vanrækja né vanmeta.
Samhliða slíkri markvissri sókn til
aukinnar fríverslunar mætti huga
að hnattrænni fríverslun með því að
endurvekja á vegum Sameinuðu
þjóðanna um Viðskiptastofnun S.þ.
en Havanasáttmálanum var hafnað
1948 vegna kreddufestu kommún-
istaríkja. Við gjörbreyttar aðstæður
ætti afstaða þeirra til hnattrænnar
fríverslunar að vera jákvæðari í dag
en 1948.
Lokaorð
Sérstök ástæða er til þess að leggja
áherslu á að viðskiptaleg einangrun
okkar er ekki á dagskrá, þótt við
höfnum aðild að EES og EB sem
slæmum kostum fyrir íslenska hags-
muni. Því fyrr sem við gerum fyrir-
vara okkar gildandi í viðræðunum
um Efnahagssvæði Evrópu, því fyrr
komumst við í farveg farsælla tví-
hliða sérsamninga við Evrópuríkin
um víðtækari fríverslun án fullveldi-
safsals og án ókosta „fjórfrelsisins".
Það er fyrir löngu tímabært að ís-
land rumski, bylti sér, standi á fætur
og taki stefnu á að þjóna okkar bestu
hagsmunum í efnahags- og utanrík-
isviðskiptamálum.
Stutt blaðagrein leyfir því miður
ekki frekari greiningu á málinu að
sinni, en áhugasömum lesendum
leyfi ég mér að benda á ítarlega
heildarumfjöllun um málið í bók
minni „Evrópumarkaðshyggjan:
Hagsmunir og valkostir íslands".
FÓLK

wW lOi
Simon Bolivar: Með honum glataðist hinn mikli draumur um einingu S-Ameriku.
Nýlega rákumst
við á ritdóm um
skáldsögu Gabri-
els Garcia
Marquez, „Hers-
höfðinginn í vö-
lundarhúsi sínu“ í
Sunday Times.
Sem kunnugt er
kom sagan út á
íslensku fyrir
skömmu í þýð-
ingu Guðbergs
Bergssonar, en
þar sem ritdómur
þessi er ágæt-
lega ritaður og
gefur sérstaka
sýn á efnið höf-
um við snarað
honum lauslega,
en höfundur er
Peter Kemp.
DRAUMUR DEYJ-
ANDI HETJU
Um árabil hafa menn sagt það um
skáldskap Gabriels Garcia Marquez
að hann einkennist af „töfra- raun-
sæi“. En alveg hið gagnstæða er ein-
kenni bókar hans, „Hershöfðinginn í
völundarhúsi sínu“. Þar er á ferðinni
það sem nefna mætti „rómantík
færða úr silkiklæðunum".
Burðarás sögunnar er frelsishetja
S-Ameríku, Simon Bolivar. Eftir af
hafa leitt fram heila fylkingu „upp-
diktaðra" herforingja og forseta
beinir Marques sjónum að þeim hin-
um eina og sanna: herforingjanum
og stjómmálamanninum sem „dró
landsvæði undan spönskum yfirráð-
um er var fimm sinnum stærra en
öll Evrópa" og „háði 20 ára stríð til
þess að halda því frjálsu og samein-
uðu“. Frá þessum einstæðu, sögu-
legu atburðum segir íbókinni. Þetta
var draumur Bolivars um eina s-am-
eríska þjóð í landi er næði frá Mexikó
til Hornhöfða.
Krossfarinn mikli
Hér er greint frá dæmafáum afrek-
um krossfarans mikla og þau sýnd í
dýrðarljóma. í sögunni er getið um
hetjulegar atlögur hans að virkjum
„conquistadoranna" og ótrúlega
leiðangra hans. Slóð hans lá um fen
er krökk voru af krókódflum og fram
á gínandi hengiflug í Andesfjöllun-
um. Áður en yfir lauk hafði hann
ferðast vegalengd sem var tvöfalt
ummál jarðarinnar.
Ekki vantar að það er hetjubragur á
Bólivar í hermannafrakka hans með
hnappa er sagðir voru steyptir úr
gulli Atahualpa. Bolivar er róman-
tíkin uppmáluð. Um hann segir í
bemsku: „Hann las rómantísku
skáldin með kennara sínum ... og
hann hélt áfram að gleypa þau í sig,
eins og hann hitti þama fyrir sjálfan
sig og sitt eigið upptendraða og
ákafa skaplyndi." í samræmi við
þetta gefur hann sig Rousseau og
Bonaparte á vald, svo ekki sé minnst
á sjálfú frelsinu. Hrifnæmur og
ástríðufullur snýr hann baki við
mönnum fyrirvaralaust, kann veg-
lyndi sínu ekkert hóf og gengur á
hólm við hvað sem er. Að hætta öllu
í sókninni að því háleita er hans að-
alsmerki. Ekki er hann síður til-
komumikill samkvæmismaður en
hermaður. Þegar hrokafull fegurðar-
dís hafnar kynblendingi nokkrum úr
foringjaliði hans á dansleik, tekur
hann sig til og dansar við manninn
sjálfur.
Rómantískar ástír
Ástir hans em líka litaðar rómantík
og óvæntum uppákomum í senn.
Konan sem hann unni dó sárgræti-
lega ung og á hana minntist hann
aldrei. Ein hjákvenna hans heim-
sækir hann dulbúin sem Fransis-
kusar-munkur. Önnur, er með hug-
rekki sínu og snarræði forðar hon-
um undan launmorðingjum, klæð-
ist riddaraliðsbúningi á
stefnumótum þeirra. Hér segir frá
reiðtúrum um furuskóga um mið-
næturskeið, skáldlegum ástafúnd-
um í klausturrústum, fundum við
meyjar í guðvefjarkyrtli og nætur-
ævintýrum með döggvötum múl-
attastúlkum er ilma af jasmín á bú-
görðum.
Hín sanna brúður
En hin eina og sanna brúður Boli-
vars og sú er hann aldrei svíkur alla
ævi er hugsjón hans um sameinaða
og frjálsa S-Ameríku. Sögunni víkur
aftur til þeirra ára er hann barðist
við Spánverja og lýst er hve stórkost-
legir sigurvinningar hans voru, þótt
honum héldist ekki á þeim nema
skamman tíma. Af vanalegri yfirsýn
sinni ávettvang viðfangefnisins birt-
ir Marques oss svipmyndir úr 20 ára
baráttu Bolivars. Þeirri baráttu er
hann reynir að láta hinn mikla
draum sinn um að skapa stærsta ríki
heims rætast og hlýtur að leggja leið
sína um hin ólíkustu landsvæði og
menningarheima.
En þessar svipmyndir er Ijóma af
dýrð og hrifningarmóði gegna þó
aðeins því hlutverki að draga skýrar
fram meginmarkmið sögunnar: Tál-
sýn Simonar Bolivars. Þrátt fyrir
fýrri frægð er aðalatriðið myrkrið yf-
ir síðustu dögum hans er rómantík-
in hlýtur að víkja fyrir sárbitrum
raunveruleikanum.
Þegar sagan hefst í maí 1830 er
Bolivar deyjandi og vonsvikinn mað-
Um skáldsögu Ga-
briels Garcia Marqu
ez — „Hershöfö-
inginn í völundar-
húsi sínu“
ur. Hann liggur á sjúkrabeði í kulda-
legri höfuðborg lýðveldis síns, Bog-
ota. Hann er sár og kvalinn vegna
þess að hann hefúr orðið að segja af
sér forsetatigninni er hann hefur
gegnt í 12 ár. Von hans um að hann
verði beðinn að taka embættið að sér
á ný reynist blekking. í stað hug-
sjónaeldmóðs og samstöðu eru bak-
tjaldamakk og flokkadrættir komin
til sögu innan hersins og á meðal
stjómmálamannanna. Menn bmgga
launráð í samkomusölunum og
samsæri em í gangi í herskálunum.
Slagorð gegn Bolivar sjást á hús-
veggjum. Þegar Frelsisgjafinn mikli
— sem eitt sinn var borinn á við-
hafnarstóli undir blómskrýdda sig-
urboga — fer í stutta gönguferð, þá
em gerð hróp að honum og fleygt í
hann kúamykju.
Á leið til grafar
Sjúkur á líkama og sál leggur Boli-
var upp í ferðalag niður Magdalena-
fljótið. Ákvörðunarstaður er strönd
Karíbahafsins, en þaðan hyggst
hann sigla til Evrópu. Hver sem sér
hann gerir sér þó Ijóst að hann er á
leið til grafar. Hann er gamall fyrir
aldur fram, visinn og hvíthærður,
þótt hann sé aðeins 46 ára. Húðin er
gul, hann fær ógurleg hóstaköst og
skirpir blóði. Þá þjáist hann af svefn-
leysi og iðrakrampa.
Spillingin er allt umhverfis hann.
Fyigdarlið hans, húsaramir og skot-
liðamir, em þjáðir af lekanda og
valda skelfingu hvar sem þeir fara.
Þeir sem enn em trúir Bolivar halda
honum veislur, en þá hann er riðinn
úr garði husla þeir borðbúnaðinn af
hræðslu við smitnæma sjúkdóma.
Er Marquez hér fylgir Bolivar eftir í
skáldskap sínum á því skeiði ævi
hans er minnst er um vitað, þá er
þessi lýsing vel í samræmi við það er
var að gerast með hugsjón hans hina
miklu. Borgarastríð og mddalegar
uppreisnir hershöfðingja em þegar
famar að lima sundur það ríki er
Bolivar hafi lagt gmnninn að. Sjá
má fyrir eilífar byltingar og valdarán
um ókomna framú'ð. Um eina þess-
ara uppreisna, er vom að leggja von-
ir Bolivars í rúst, segir Marques:
„Þetta var fýrsta hailarbyltingin í
Kólumbíu og hið fýrsta af 49 borg-
arastríðum sem þjakaði okkur það
sem eftir var aldarinnar." Þegar
Marquez segir „okkur", þá emm við
minnt á það sem gefur sögunni al-
veg sérstakt vægi: Að hún er rituð af
samlanda Simonar Bolivars.
Þessi skyldleiki höfundar við við-
fangsefnið gerir söguna að meiru en
afburðasnjallri sögulegri skáldsögu.
Um leið og atburðir em grafnir úr
gleymsku verður vart trega vegna
mikilla vona sem bmgðust Mynd
Bolivars á síðustu ámm hans er
einnig mynd glataðra tækifæra heils
meginlands.
Um S-Ameríku segir Bolivar: „Það
er enginn annar úrkostur. Annað
hvort eining eða stjómleysi."
Marquez hefúr lengi dvalið við af-
leiðingar þess síðarnefrida í sögum
sínum. Nú rifjar hann upp hinn
týnda draum um einingu. Hér gætir
hvarvetna skuggalegs hugboðs um
það er koma mundi er hann glatað-
ist. Þetta er stórfenglegur óður eins
mikilfenglegs Kólumbíumanns til
annars. —