Tíminn - 16.03.1991, Blaðsíða 1

9
EV
Baldvins
Einarssonar
Þegar fréttin um lát Baldvins Einarssonar barst til íslands með
vorskipum 1833 kvað Bjarni Thorarensen:
íslands
óhamingju
verÖur allt að vopni!
eldur úr iðrum þess,
ár úr fjöllum
breiðum byggðum eyða.
Lengri urðu þessi eftirmæli ekki. Engu líkara en harmsefni fréttar-
innar hafí fírrt skáldið máli. En fyrstu vísuorðin urðu að orðtaki
með þjóðinni hveiju sinni er harmur var kveðinn að íslandi. Sam-
tíðarmenn Baldvins Einarssonar syrgðu hann mjög, ekki síst yngri
menntamenn, sem kynni höfðu af honum í Kaupmannahöfn, en
meðal „höfðingjanna** á íslandi, sem Baldvin kallaði svo, var Bjarni
Thorarensen einn af þeim fáu sem skildu hvað bjó í þessari ungu
eldsál, sem slokknað hafði með svo snögglegum hætti langt fyrir
aldur fram. Þjóðarsorgin ber jafnan opinberan blæ og þrátt fyrir allt
rénar hún jafnskjótt og fáninn er aftur dreginn í fulla stöng. En
hin leynda sorg ástarinnar sest að í hjartanu og býst um til langrar
dvalar.
„Limur af Grenjaðar-
staðar húsinu“
í ódagsettu bréfi frá Baldvin Einars-
syni, sem með vissu er skrifað síðsum-
ars 1832, kveður hann stúlkuna sem
hann er að skrifa með þeim orðum að
hann „eigi bágt með að telja sér trú um
það að hann sé ekki limur af Grenjað-
arstaðar húsinu". Eftir komu vorsldpa
1833 ríkir harmur í þessu húsi. Á
Grenjaðarstað býr einn af öndvegis-
prestum Norðurlands, séra Jón Jóns-
son, áður á Stærra-Árskógi. Hann er
ffægur maður um allar sveitir fyrir
lækningar sínar og fékk snemma á
öldinni konungsleyfi til að stunda þær.
Fjórar dætur hefur séra Jón átt með
miðkonu sinni, tvær þeirra urðu mikl-
ar harmkvælamanneskjur: Guðný frá
Klömbrum, ein merkasta skáldkona
19. aldar, og Kristrún, sem um þetta
leyti situr ógefin í föðurgarði. Hún er
æskuunnusta Baldvins Einarssonar og
þegar henni berst fréttin um andlát
hans, verður henni þessi vísa á munni:
Roði sólar Ránar öldur skreytti
rauðleitur, og hvað er fegra að sjá.
Gaukur sma gleðisöngva þreytti,
grimmum dauða mér hann var að
spá.
Dramatísku íslensku ástarævintýri
var lokið. En prestsdóttirin á Grenjað-
arstað gleymdi ekki æskuvini sínum. í
sjö ár sat hún í sorgum, þar til hún
giftist, þá orðin 34 ára að aldri. Margt
bendir til þess að hún hafi tregað Bald-
vin alla ævi, en sennilega hefúr hún
verið sömu trúar og skáldið sem var
henni samtíða að eilífðin fái ekki að-
skilið unnandi anda. Þá trú hafði Bald-
vin Einarsson Iíka til að bera í ríkum
mæli.
Hákarlaveiðar og
sauðagæsla
Baldvin Einarsson var fæddur að
Molastöðum í Fljótum 2. dag ágúst-
mánaðar 1801. Fyrstu tuttugu ár ævi
sinnar er hann venjulegur íslenskur
sveitapiltur, sem vinnur trúr föður sín-
um á sjó og landi, jafnvígur á hákarla-
veiðar og sauðagæslu. Tvítugur byrjar
hann skólanám til undirbúnings
skólavist á Bessastöðum og haustið
1822 sest hann í neðri bekk skólans,
víkingur til náms sem til líkamlegrar
vinnu. Haustið 1824 veikist hann og
kemst ekki í skóla fyrr en í febrúar
næsta ár. Hann er sendur að Stærra-
Árskógi til lækninga hjá séra Jóni
Jónssyni og dvelur þar nokkrar vikur.
Þar trúlofast hann Kristrúnu, prests-
dótturinni, sem þá er átján vetra mær,
fríð stúlka og vel gefin, en svo lýsir
Tómas Sæmundsson henni nokkrum
vetrum síðar, er hann gisti nótt á
Grenjaðarstað. Trúlofun Baldvins Ein-
arssonar fór ekki leynt á Stærra-Ár-
Baldvin Einarsson. Réð „forsjónarinnar öllu stýrandi
hönd“ heitrofúm hans við Kristrúnu?
Grenjaðarstaður í Aðaldal, en þar þreyði Kristrún Jónsdóttir unnusta sinn mörg og löng ár.
skógsheimilinu og virðist hafa verið
gerð að ráði og samþykki foreldra
stúlkunnar, enda mannsefnið álitlegt:
verðandi stúdent og sonur efnaðs
bónda. En samvistir þeirra verða stutt-
ar í þetta skipti. Baldvin fer suður til
Bessastaða að Ijúka námi. Fyrsta bréfið
sem hann skrifar henni er dagsett
1825 og ávarpsorð hans eru: „Dýrmæt-
asta, elskuverðasta Unnusta mín!“
Seinni samfúndir hinna ungu elsk-
enda urðu einnig ærið stuttar. Baldvin
tekur stúdentspróf hjá Áma Helgasyni
seint um vorið 1825, en samsumars fer
hann að Möðruvöllum skrifari til
Hér er sögð saga kynna
Baldvins Einarssonar
og Kristrúnar Jónsdóttur
á Grenjaðarstað, en
endir þeirrar sögu varð
með sárum og harm-
rænum hætti
Gríms amtmanns Johnsens. Hann var
í þjónustu hans um nærri eins árs
skeið og fluttist með honum til Akur-
eyrar, þegar Möðruvallastofa brann og
var þar uns hann sigldi með Herthu til
Kaupmannahafnar þann 18. júlí 1826.
Þau Baldvin og Kristrún hafa því átt
mjög stopula samfundi, frá því að þau
urðu heitbundin og þangað til hann
fór utan. En þau skrifúðust á. Bréf
Kristrúnar munu öll vera glötuð, en
bréf Baldvins til hennar hafa varðveist
allmörg, einkum þau sem skrifuð eru á
Bessastöðum, Möðruvöllum og Akur-
eyri. Aðeins þrjú bréf til Kristrúnar frá
Hafnarárum hans hafa geymst. Eru
bréf þessi öll mikilvægustu heimild-
imar um ástir þeirra.
Tímalaus eilífð
Þegar nýtrúlofaður Bessastaðapiltur
skrifar stúlkunni sinni harmar hann
að sjálfsögðu aðskilnaðinn, en hann
lifir á rómantískri öld er leitar sársauk-
anum fróunar í því eilífa og því getur
Baldvin lokið bréfi til Kristrúnar á
þessa leið (29. maí 1825): „Nú verð ég
að fara að kveðja þig eins og vant er, við
því má búast hvort sem við búum sam-
an lengur eða skemur að alltaf kemur
á eftir sá tími að annaðhvort verður
hitt að kveðja, en það kemur ogsvo
tímalaus eilífð hvar ei þarf að skiljast
að.“ Þetta stef kveður víða við í bréfiim
Baldvins til Kristrúnar, en það orkar
dálítið undarlega á þann sem les þau
nú, að sjá þetta í fyrstu ástarbréfum
ungs manns. Að sumu leyti er þetta
kannske bókmenntaleg tíska, en
stundum er sem Baldvin hafi eitthvert
hugboð um að sambúð hans og Krist-
rúnar verði endaslepp hér á jörð, að
hann verði henni ekki trúr.
Til er bréf frá honum til hennar óár-
fært, en neðanmáls hefúr hann skrifað:
„Þetta hrypa ég uppá höndina í dag 23.
Okt.“ Ef til vill er það skrifað á Möðru-
völlum 1825, en það gæti verið skrifað
í Kaupmannahöfn ári síðar, því að á ut-
anáskriftinni er Kristrún sögð vera að
Stærra-Árskógi, en þaðan flutti hún
ekki að Grenjaðarstað fyrr en árið
1827. Bréfið er skrifað í rómantísku
táraflóði, en viss orðatiltæki benda til
hugrenningasynda ungs manns:
„Vondur maður væri eg, ef eg brygði út
af við hann, þann Vin, sem er svo góð-
ur, ber svo stóra umhyggju fyrir mér,
elskar mig svo innilega og treystir mér
svo vel. — Óluckulegur væri eg, ef eg