Tíminn - 24.05.1991, Qupperneq 6

6 Tíminn
Föstudagur 24. maí 1991
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstofur:Lyngháls 9,110 Reykjavlk. Síml: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð I lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Galdur efnahagsstjórnar
Deila sú sem staðið hefur um hríð milli launþega
og atvinnurekenda um kauphækkun vegna betri
viðskiptakjara, var leyst með skynsamlegu sam-
komulagi.
Umfjöllun þessa máls í launanefndum vinnumark-
aðarins gefur til kynna að andi þjóðarsáttar um hóf-
samleg samskipti hinna andstæðu fylkinga í kjara-
deilum sé enn vakandi. Meðan svo er er ástæða til
bjartsýni um að viðræður um nýja kjarasamninga,
þegar þar að kemur, byggist á raunsæi, viljanum til
þess að tryggja áframhaldandi stöðugleika í íslensku
efnahagslífí.
Þann viðskiptakjarabata sem um hefur verið rætt í
þessu sambandi má vafalaust þakka ýmsu fleiru en
þjóðarsáttinni og stöðugleikanum sem af henni hef-
ur leitt. Hins vegar hefði viðskiptakjarabatinn e.t.v.
mælst öðru vísi og farið fyrir lítið ef stöðugleiki
verðlags og kaupgjalds hefði ekki verið fyrir hendi.
íslendingar hafa langa reynslu af því hvernig verð-
bólguþróun innanlands hefur gert batnandi mark-
aðsaðstöðu erlendis og viðskiptakjör að engu og leitt
af sér óraunsæjar kauphækkanir og þrálátar gengis-
fellingar.
Ef eitthvað felst í þjóðarsáttinni þá er það sam-
komulag hagsmunasamtakanna og áhrifaaflanna í
þjóðfélaginu um að haga þannig samskiptum sínum
að ekki leiði til verðbólgu. Samkomulagið er einfald-
lega um það að segja verðbólguhugarfarinu stríð á
hendur, láta ekki skeika að sköpuðu um verðgildi ís-
lensku krónunnar eins og engu máli skipti hvort
kaupmáttur hennar haldist eða gengi gagnvart ann-
arri mynt.
Þótt þessar sex þúsund og þrjú hundruð krónur,
sem samið hefur verið um að greiða hverjum laun-
þega sem uppbót fyrir hlutdeild sína í viðskiptakjar-
abatanum, sé engin svimandi fjárhæð, er þó á fleira
að líta í því sambandi.
Það er rétt sem haft er eftir forystumönnum laun-
þega að með þessari uppbót er verið að viðurkenna
hlut launafólks í viðskiptakjarabatanum eins og það
á sinn hlut í stöðugleika í efnahagskerfmu í heild.
Hlutur launþegahreyfingarinnar í því að kveða nið-
ur heimsku verðbólguhugarfarsins er svo mikilvæg-
ur að skylt er að viðurkenna hann í orði og verki.
Margt bendir til þess að hin nýja ríkisstjórn skilji
ekki að sá stöðugleiki sem verið hefur á íslandi síð-
ustu misseri, þ.e. hægfara verðbólga, er ekki að
þakka beitingu stjórntækja í Seðlabanka eða fjár-
málaráðuneyti. Það er ekki endilega fyrir einhverjar
stjómvaldsathafnir að efnahagslegur stöðugleiki
verður til. Hringl með vexti og yfirdrifið snakk um
ástand ríkisfjármála ræður engu um stöðugleika og
viðráðanlega verðbólguþróun ef sífelld ókyrrð ríkir í
samskiptum á vinnumarkaði. Galdur efnahags-
stjómar felst í þjóðarsátt.
GARRI
Hvalafárið er nú að komast í fullan
gang elna ferðina emt, ea eftir helgi
verður settur» Reykjavík ársíundur
Alþjððahvatvelðlráðsins. Sam-
kvæmt frétt í Tímanum í gær vlrð-
Ist hvalaumræðan nú vera að taka
nokkuð nýja stefnu og hafa lög-
fræðingar í Bandaríkjunum riðið á
vaðið og skrifað iærða fræðigrein í
virt lögfraeðitímarit um nauðsyn
þess að hvalir njóli réttinda sem séu
sambæríieg við mannréttindl hjá
okkur mannfólidnu. Þessir iög-
fræðingar segja að hvalurinn sé
ókrýndur konungur hafsins, rétt
eins og maöurinn sé konungur á
Jandi, og því beri þessum skepnum
tveimur sambærileg réttarstaða,
hvorri í sínu rfld. Niðurstaöa þeirra
er súað draga verði upp eins konar
réttindaskrá fyrir hvali sambærilega
við réttindaskrár sem víða þekkjast í
vestrænum iýðræðissamféiögum
og Sameinuðu þjóðimar hafa gert
með sér.
Hvalréttíndabarátta
Ekki þarf að draga í efa að um-
ræddir lögfræðingar, og raunar sú
hreyfmg sem þeir eru fulltrúar fjirir,
séu rniklir aödáendur Benjamíns
Franklíns og annarra foricólfa úr
Frelsisstríði Bandaríkjanna og
Frelsísyfiriýsingarinnar. Hins vegar
i enn eftir að sjá hvemig texti slftr-
ar hvalréttindaskrár yrði útfærður.
Má t.d. búast við að hún hefiist á
grein um að allir hvalir séu fæddir
jafhir og hafi jafnan rétt til ákveð-
inna grundvallairettinda? Sé svo
verður að reikna með að hvalir, kon-
ungar hafsins, víröi rétt hvors ann-
ars því eigi þeir að njóta réttar veröa
þeir að bera ákveðnar i
Réttindi og skyfdur em jú sitt hvor
hliðin á sama peningnum. En hverj-
ar em þá skyldur hvala ef þeir eiga
að njóta réttinda sambærilcgra \ið
ver-
iö skilningur Garra að til þess að
maður geti gert siðferöilega krofu
til þess að njota mannréttinda hafi
hann jafnframt þá skyldu að virða
mannréttindi annarra og það sama
hlýtur að gðda um hvali. Vilji hvalur
ifióta hvalréttinda ber houum sið-
feröiieg sliyida tíl að virða hvairétt-
indi annarra hvaia. Hjá mannfólk-
inu felur þetta m.a. í sér að ekki má
mismuna fólld á grundvelli trúar-
bragða, litatháttar, kynferðis eða
tungumáls. Einnig fela mannrétt-
indi í sér að sérhver maður á rétt á
óvilhölium réttarhöldum, þau fela í
úthafanna að synda um og ifióta
réttínda og gegna skyldum, sem
virtir amerísldr lögfræðlngar hafa
dregið upp á blað og fenglð sam-
þykkt í gagnmerkum hvalavina-
stofnunum í mannhehni, án þessað
hafa hugmynd um það. Ekki kæmi
ast en ekki síst hefur á þessari öid
þróast sú hefð að flokka ákveðin
efnahagsréttindi til grundvallar
mannrétiinda.
Á að fræða hvali?
Eigi hvalir að öðtast þessi réttindi
í hafinu er Ijóst að samfélag hinna
ýmsu hvalategunda yrði fiókið og
viðamikið. Auk þess þyrftu hvalimir
að gangast undir slíkan sáttmáia og
viöurkenna hann, eöa í það minnsta
hafa hugmynd um að hann væri til.
Það væri tíi lítíls fyrir hvaiamergð
fróðum hvalavinum væri krafa um
að alþjóða hvalveiðiráöið eða ein-
hver önnur alþjóðieg stofnun tæki
aö sér að fiármagna íræðsluherferö
til að uppiýsa hina aöstófianlegusíu
hvaiastofna um réttíndi sín og
skyldur. Þar væri jú komið verðugt
verkefni fyrir grænfriðunga, eink-
um ef fiármagn til sliks verfcs væri
etód skorið við nögl!
Gani fær ektó betur séð en að hvai-
réttíndadæmið komi aldrei til með
að ganga upp eins og hinir virtu am-
erísku iögfræðingar hafa sett það
fram. ólíklegt verður Hka að teijast
að tilgangur þeirra með slíkri upp-
stillingu hafi verið annar en sá að
upphefia hvalinn sem skepnu til
þess eins að vekja tiifinningalega
andstöðu hjá almenningi gegn hval-
veiðum. Það sem Garri óttast þo
mest er að röksemdafærslur af
þessu tagi getí reynst erfiðari við aö
eiga fyrir hvalveiðiþjóðir en áróður-
inn um oiveiði, því vetra er
•en MHHHÍ
Gani
VÍTTOG BREITT | l ■■■■ ■■■
Ný heimsskipan í vaskinn
„Ég veit hreinlega ekki hvert þessi
veröld stefnir," varö Bush Banda-
ríkjaforseta að orði þegar honum
voru sögð þau tíðindi að Rajiv Gand-
hi hafi veri myrtur. Þetta eru mann-
leg og skiljanleg viðbrögð og að
sama skapi óþægilega vonleysisleg
þegar haft er í huga hvaða stöðu sá
maður gegnir sem viðurkennir að
hann viti ekki til hvers váboðar leiða
og hvað framtíðin ber í skauti sér.
Fyrir aðeins örfáum mánuðum eða
vikum boðaði sá hinn sami Bush
„nýtt heimsskipulag" og lét sem
hann hefði alla þræði í hendi sér,
enda óumdeilanlega valdamesti
stjómmálamaður einhvers tíma-
skeiðs, sem kannski stendur enn.
Hin nýja heimsskipan byggðist ekki
síst á því að hugmyndafræði komm-
únismans hrundi, leppríkin í Evr-
ópu ráku kommatötrin úr þingsöl-
um og stjómarráðum og í Sovétríkj-
unum var mönnum leyft að hafa
aðrar skoðanir en þær sem sam-
þykktar voru á flokksþingum kúgar-
ana.
Jafnframt kom í Ijós að efnahags-
kerfi sósíalismans var eins rótfúið og
hugmyndafræðin og hungurvofur
sveimuðu yfir einhverjum mestu
gósenlöndum jarðarinnar.
Maricaðir sem brugðust
Þegar veldi Sovétríkjanna varð að
engu öðru en atómvopnabirgðum
hætti nær hálfrar aldar reiptog risa-
veldanna um völd og áhrif meðal
flestra eða allra þjóða heims. Banda-
ríkin stóðu uppi sem sigurvegarar
kalda stríðsins og leið þjóðanna til
lýðræðis og markaðskerfis kapítal-
ismans varð bein og breið.
Hin „nýja heimsskipan" var í aug-
sýn þegar ekki þurfti íengur að kljást
við „keisaradæmi illskunnar", eins
og Reagan þóknaðist að kalla Sovét-
ríkin, um hug og hjarta þjóðanna
sem byggja heimskringluna.
Ein af glæstum framtíðarsýnum
markaðshyggjumanna var til
Bush: Ferð án fyrirheits.
skamms tíma opnun gífurlegra
markaða í Austur-Evrópu, Sovétríkj-
unum og Kína, sem reyndar er aftur
horfið inn í fortíöina á blóðugum
skriðdrekabeltum.
Núna vita íslenskir útflytjendur
hvað varð um markaðsdraumana í
þeim víðlendu og fjölmennu Sovét-
ríkjum. Markaðir þar hrundu í stað
þess að opnast og aukast, eins og all-
ir viðskiptaspámenn Vesturlanda
voru búnir að telja sér trú um.
Ástandið í fyrrum sósíalistaríkjum
er slíkt að meira að segja þeir forríku
Vestur-Þjóðverjar eru að kikna undir
að taka við og innlima austurhéruð-
in með manni og mús. Leiðtogar
allra hinna nýfrjálsu annars heims
ríkja og Sovétríkjanna að auki sitja
nú löngum í biðstofúm fjármála-
stjóra fyrsta heimsins og keppa við
þriðja heiminn um fjárframlög, lán
og styrki og eftirgjöf gamalla skulda.
Ofsóknir
Hin nýja heimsskipan er öll á ann-
an veg en glámskyggnir postular
markaðsaflanna hugðu. I stað þess
að taka upp markaðsbúskap í Sovét-
ríkjunum eru þau að liðast í sundur
afþjóðemistæðum.
En leiðtogar kalda stríðsins voru
innilega sammála um að þjóðemis-
kennd væri andstyggð og eiginlega
ekki til. Þeir héldu að hún hafi verið
blásin af í Núrnberg. Balkanlöndin
em orðin stjómlaus af þjóðemis-
ástæðum rétt einu sinni. Palestínu-
málin em orðin jafnvel vandræða-
legri en 1948. Vopnabróðir Bush,
Assad Sýrlandsforseti, er að gera Líb-
anon að héraði í sínu landi.
Borgarastyrjaldir og barátta milli
kynþátta geisa um nær alla Afríku og
sér hvergi fyrir endann á þeim býsn-
um öllum og Iýðræði og markaðs-
búskapur eiga eins iangt í land í
Rómönsku Ameríku og jafnan áður.
Hin olíuríku Miðausturlönd em
eins og púðurtunna með logandi
tundri þar sem Iandamæri og eign-
arhald á auðlindum og landi er ekki
í neinu samræmi við þjóðir, kyn-
þætti og trúarbragðahópa sem lönd-
in byggja.
Eftir sigursælan Flóabardaga em
vandamálin orðin enn óleysanlegri
en fyrr og hafa sigurvegararnir til að
mynda allt í einu komist að því að 25
milljón manna þjóð á nánast ekki
jörð til að ganga á og búa Kúrdar í
einum fimm þjóðríkjum og em of-
sóttir í þeim öllum.
Sé betur að gáð em margar fleiri
þjóðir sem lifa við svipuð kjör hér og
hvar um veröldina.
í kalda stríðinu lokuðu vestrænir
menn augunum íyrir allri ólgunni
sem kraumar undir um allan heim
því allt varð að aukaatriðum í átök-
um risaveldanna og hemaðarbanda-
laga þeirra.
Þegar ljóst er orðið að hagkerfi
leysa ekki vandamál heimsins og
ríkjasamsteypur tolla ekki saman
vegna þess að þjóðimar kæra sig
ekki um þær, hrynur hin nýja
heimsskipan á svipstundu. Morð-
ingjar taka fram fyrir hendumar á
lýðræðinu og Bush forseti botnar
ekki í því lengur hvert heimurinn
stefnir. Þrátt fyrir öll völdin ræður
hann ekki ferðinni. $&.