Tíminn - 01.06.1991, Blaðsíða 1

Kolviðarhóll um 1910, einum þrjátíu árum eftir dauða Kristmanns.
Kristmannsmálið
Dularfullur dauödagi fíeykvíkings
á skemmtiferöalagi við Kolviöarhól
olli miklu uppnámi víöa um land
fyrir 110 árum
Fyrr á tímum var leiðin
austur yfir Hellisheiði
ekki svo greiðfær sem
nú er og raunar er ekki
svo ýkja langt síðan
ferðalangar urðu fegnir
næturhvíldinni á Kol-
viðarhóli á reisum sín-
um austur og austan.
Er Kolviðarhóll enda
umvafinn fjölda
drauga- og furðusagna
er þar áttu að hafa átt
sér stað á dimmum
nóttum. En hér verður
rakin saga sem hefur
ólíkt meira raunveru-
leikasnið á sér en flest-
ar hinar sögumar, þótt
ekki sé hún án nokk-
urrar dulúðar.
Löngu áður en tekið var að búa ferða-
löngum gistingu á Kolviðarhóli hafði
verið á heiðinni annað saeluhús og
miklu eldra og var það norður af Bola-
völlum neðan Kolviðarhóls. Hefur til
skamms tíma sést votta fyrir húsatóft-
um á þessum stað og heitir hæð sú er
húsið stóð á enn í dag Húsmúli.
Mættu ferðamenn og ferðafélög vel
gefa þessum rústum nokkurn gaum,
því þó að sæluhúsið hafi sjálfsagt látið
lítið yfir sér og verið harla þæginda-
snautt, þarf ekki að efa að það hefúr
bjargað mörgum hröktum nætur-
gesti, enda mun það um langt skeið
hafa verið hið eina ferðamannaskýli
vestan Hellisheiðar og jafnframt eitt
elsta hús á landinu sinnar tegundar. í
lýsingu Ölvershrepps 1703 eftir Hálf-
dán Jónsson, lögréttumann á Reykj-
um, er þessa sæluhúss þegar getið, og
má af frásögninni ráða að það hafi þá
lengi verið við lýði. Er svo að sjá að
það hafi staðið allt fram til þess tíma
er fyrsta sæluhúsið var reist á Kolvið-
arhóli árið 1865, en þar var síðan um
langan aldur helsti gististaður ferða-
manna á þessari leið.
Eins og á var drepið hafa margar
sagnir gengið um annarlega fyrir-
burði í sambandi við sæluhúsið á Kol-
viðarhóli sem önnur sæluhús fyrr á
tímum, enda ekki að ófyrirsynju, þar
sem um svo fáfarinn og eimanalegan
fjallveg var að ræða. Hafa og margir
ferðamenn forðum daga sætt á þess-
um slóðum óhugnanlegum örlögum
og hefur oft mátt á þeim sannast hið
fomkveðna að fátt segir af einum. En
þess eru einnig dæmi að voveiflegur
dauði hafi setið fyrir áhyggjulausum
ferðamanni í áningarstað, þó að
hvorki hafi verið hríðarveðri né nátt-
myrkri til að dreifa.
Eftiríarandi saga er rakin í örstuttu
máli, eftir því sem greint verður af
samtímaheimildum. En atvik það sem
þar hermir frá varð mönnum mjög
minnisstætt á sinni tíð og olli jafnvel
heiftúð og deilum, þó að nú sé það
flestum gleymt og grafið. Samt er ekki
fyrir það að synja að einhverjir afkom-
endur og ættingjar þeirra manna, er
bomir vom sökum, sönnum eða
röngum, í sambandi við þetta mál,
kunni enn að vera minnugir og þykir
því hlýða að halda hér nokkurri leynd
yfir slíkum nöfnum. Verður ekki held-
ur séð að sá háttur breyti nokkm um
gildi frásagnarinnar, en henni er fyrst
og fremst ætlað að vera athyglisverð
aldar- og réttarfarslýsing.
Hestamir í mýrinni
Atburður sá er hér verður rakinn átti
sér stað að áliðnum sunudegi í 16.
viku sumars árið 1881. Veturinn áður
hafði verið einn hinn harðasti sem
menn mundu eftir og allt vorið og
fram eftir sumri var veðráttan óvenju-
lega köld og þurr. Seinna brá þó til
rigninga, en nú hafði stytt upp og
vöknuðu menn þennan sunnudag við
blíðasta veður, sem hélst lítt slitið
fram eftir hausti. Það var því eigi að
undra þótt ýmsir þeir Reykvíkingar
sem nokkurs máttu sín gripu tæki-
færið og hyggðust lyfta sér upp með
því að fara f útreiðartúr, en slíkt var þá
oglengi fram eftir ein helsta skemtun
meðal betri borgara. Að þessu sinni
munu flestir að venju hafa farið upp í
Mosfellsdal eða Lækjarbotna, en þeir
sem lengst sóttu komust alla leið upp
fyrir Kolviðarhól. Táldist slíkt mikið
ferðalag og þótti á þeim tímum síst
minna fyrirtæki en flugferð til Parfsar
eða Kaupmannahafnar á vorum dög-
um.
Um þessar mundir var gestgjafi á
Kolviðarhóli Ólafur Ámason bókbind-
ari, er síðar fluttist til Ameríku. Var