Tíminn - 12.09.1991, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 12. september 1991
Tíminn 9
milljörðum rúmmetra af vatni í
uppistöðulónið, eins og áætlað
hafði verið. Hins vegar er óljóst
hvemig löndin þrjú, sem eiga það,
eiga að geta útvegað 400 milljónir
dollara til viðbótar til að byggja
orkuverið og yfir einn milljarð
dollara til að veita vatninu á
375.000 hektara lands. Löndin
þrjú hafa ekki einu sinni getað
greitt fyrir stíflugarðinn. Þýska
Ríkisstofnunin til endurbyggingar
varð að gefa eftir 166 milljón
marka lán, þar sem Afríkumenn-
imir gátu ekki staðið í skilum.
Borun eftir
neðanjarðarvatni er
lausn hins olíuauð-
uga Gaddafís
Gaddafi, leiðtogi Líbýu, ætlar
hins vegar ekki að leysa vatns-
vanda síns lands með stíflugörð-
um, heldur borturnum. Jarðfræð-
ingar álíta að undir botni Sahara
séu 60.000 rúmkílómetrar af vatni
— neðanjarðarhaf, sem jafnvel Nfl
sjálf þurfti 2000 ár til að fylla. Þessi
neðanjarðarvatnsforði myndaðist
fyrir 5000 til 8000 ámm, meðan
loftslagið í Sahara var rakara en
það er nú.
Þessu neðanjarðarhafi ætlar Lí-
býa að veita til að gera Iandbúnað
landsins óháðan. 1984 hófust
stærstu vatnsveituframkvæmdir í
Afríku, við „Stóra gervi-fljótið“, og
var það fjármagnað með líbýskum
olíumilljörðum. 27 milljörðum
dollara ætlar Gaddafi að verja til að
leggja vatnsleiðslur frá eyðimörk-
inni til borganna Bengasi og Tri-
poli á ströndinni.
Fyrsti áfanginn — 1900 km löng
leiðsla — er því sem næst fullgerð-
ur. Daglega renna tvær milljónir
rúmmetra vatns um steinsteypt
rörin, sem em meira en mann-
hæðar há. Það er suður- kóreönsk
samsteypa sem tekur að sér næsta
áfanga verksins fyrir 5,5 milljarða
dollara. Suður-Kóreumenn ætla
síðan að leggja 1100 kflómetra
leiðslu fýrir gervifljótið til viðbótar
frá eyðimörkinni til höfuðborgar-
innar Tripoli fyrir 1998 — með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir
umhverfið.
Hætta fyrir
umhverfíð?
Sumir jarðfræðingar spá því að lí-
býskur landbúnaður eigi eftir að
verða fýrir stórslysi. Ástæðan er sú
að við ströndina er salt gmnnvatn
undir þunnu ferskvatnslagi. Gervi-
fljótið úr pípulögnunum myndi
skola saltinu upp á yfirborðið og
breyta ökmnum fyrst í skólpvötn
og síðar salteyðimerkur.
Margir þróunarhjálparmenn em
nú orðnir hógværari en áður. Nú
mæla þeir fyrir því að aðeins sé
notað það vatn til landbúnaðar
sem getur endurnýjað sig, sem
sagt fyrst og fremst regnvatn. Það
er nefnilega líka úrkoma í eyði-
mörkinni. Það fossar niður eftir
eyðimerkurdölunum, wadi, í villt-
um flóðbylgjum þar til það að lok-
um seytlar burt.
Því vilja sérfræðingar í Eschborn
í Þýskalandi ná tökum á þessum
neðanjarðarflóðbylgjum, ekki of-
anjarðar. í Tsjad og Níger, þar sem
wadi-dalirnir em víðastir, reisa
þeir neðanjarðarstíflugarða. Þann-
ig á að koma í veg fyrir að vatn,
sem hefur seytlað ofan í jarðveg-
inn, renni áfram sína Ieið. Sandlög
ofan á hlífa neðanjarðamppistöðu-
lónunum við uppgufun. Raunar,
þegar því er að skipta, dugir ein
wadi-stífla til að veita vatni á eina
litla vin.
ítalska fyrirtækið Bonifica á ekki
annað en fyrirlitningu á slíkri
bútavinnu. „Enginn getur í alvöm
haldið að slíkt framtak sé hróssvert
eða bjargi neinu, þó að grípa megi
til þess sem neyðaraðgerða," segja
þeir hjá Bonifica. „Hins vegar get-
ur það aldrei verið lausn til fram-
búðar."
Risastórar gröfur hafa unnið að gerð Jonglei-skurðarins í Súdan, en hafa orðið að gefa verkið upp á bátinn og fóru þar 200 milljón-
ir dollara í súginn. Borgarastyrjöldin í Súdan batt endanlegan enda á verkið.
Vatnsleysi í löndum sunnan Sahara veldur þurrkum og hungursneyð:
Græni draumurinn
hefur enn ekki ræst
Þrátt fyrir ótal fyrri mistök ætla evrópskir áætlanasmiðir nú enn
einu sinni að færa landsvæðin sunnan Sahara í blóma — með því
að gera stíflugarða og risastóra áveituskurði. Frá ýmsum fyrri til-
raunum og núverandi hugmyndum segir Der Spiegel nýverið.
Stíflugarðar em nú að molna nið-
ur undir brennandi sólinni í eyði-
mörkinni sunnan Sahara. Við hlið
þeirra fellur í rúst verksmiðja sem
vinna átti kom úr bómullarfræj-
um. Risastórt net áveitutjama,
sem grafið var eftir í gegnum jarð-
arskelina við Chári- fljótið, hefur
þornað upp og er smám saman að
fyllast upp.
Draugalegt, mannautt mána-
landslag breiðir úr sér, þar sem í
eina tíð átti að koma upp „kom-
búri Tsjad“. Meira en tveir millj-
arðar dollara sukku í eyðimerkur-
sandinn vegna græna draumsins.
Stórbrotnar
hugmyndir Evrópu-
manna hafa orðið
Afríkumönnum
dýrkeyptar
í upphafi sjöunda áratugarins
blekkti breska ráðgjafafyrirtækið
Mott MacDonald nýsjálfstæðu rík-
in Nígeríu, Níger, Tsjad og Kame-
rún með stórkostlegri framtíðar-
sýn. Sérfræðingar fyrirtækisins
höfðu fengið þá hugmynd að vatn-
ið í Tsjadvatni gæti breytt 100.000
hektumm af gresju í bómullar- og
hveitiakra.
En eftir því sem gröfurnar sóttu
fram, hörfaði vatnið. Sahara- eyði-
mörkin sótti æ lengra til suðurs.
Landsvæðið sunnan Sahara, sem
átti að verða kornforðabúr, varð í
staðinn þekktast fyrir að vera að-
setur þurrka og hungurs.
Tsjadvatn, sem í eina tíð var yfir
20 þús. ferkm að stærð, er nú ekki
nema um tveir og hálfur ferkfló-
metri. Allt að 60 kflómetra frá því
sem áður var fjöruborð vatnsins
em nú skipsflök í sandinum. Fag-
fólk gefur dauðvona Tsjadvatninu
ekki nema nokkur ár, þá verður að-
rennsli vatnsins, Chári- fljótið, al-
veg seytlað burt í skraufþurra eyði-
mörkina.
Æ ofan í æ hafa áætlanasmiðimir
látið leiðast út í snjallar fram-
kvæmdir í von um nýjar vatnsupp-
sprettur. Þeir hafa borað og borað
bmnna í jörðina á svæðinu svo að
hún er orðin eins og gatasigti.
Hirðingjamir, sem áður fluttu sig
um set, í fylgd með gróðrinum, til
suðurs á þurrkatímanum, vom nú
um kyrrt árið um kring á svæðinu
sem hélt áfram að vera grænt með
gerviráðum. Nautgripimir þeirra
stóðu á beit þar til aðeins dauðir
stubbar stóðu upp úr jörðinni.
Það, sem þessum hjörðum, sem
stóðu á beit árið um kring, tókst
ekki að koma í lóg, lagði eyðimörk-
in undir sig.
„Vantar bara kjarkinn
tii að hugsa stórt“
Þrátt fyrir öll mistökin, sem þeg-
ar hafa verið gerð, er enn verið að
hugleiða stórframkvæmdir í evr-
ópskum áætlanagerðum. Stærsta
ítalska ráðgjafafyrirtækið, ríkisfyr-
irtækið Bonifica, vinnur nú að
áformum um framkvæmdir, sem
svo sannarlega eru af meginlands-
stærðargráðu. Rannsóknaráætlun
þess, „Transaqua", er aflestrar eins
og leiðarvísir um björgun Afríku.
I álitsgerðinni segir að yfrið nóg
vatn sé að finna á meginlandi Afr-
íku; það eina, sem vanti, sé „kjark-
urinn til að hugsa stórt". Sökina á
eymdinni á svæðinu sunnan Sa-
hara segir höfundur greinargerð-
arinnar vera mjúkvaxin hæðadrög,
sem skilji Tsjad frá vatnsmesta
fljóti Afríku, Zaire- fljóti, sem er
4377 km að lengd, kemur upp í há-
lendi Katanga og dælir á ári hverju
1900 rúmkflómetrum af ónýttu
vatni út í Atlantshafið.
Samkvæmt áætlunum Bonifica á
vatn úr Zaire-fljótinu að gefa
svæðinu sunnan Sahara óhemju
blómlegan landbúnað. Örfáum
kflómetrum frá uppsprettu Nflar á,
skv. hugmyndum áætlunarmeist-
aranna, að koma upp 2400 km
langri tilbúinni á, sem á að renna í
risavöxnum sveig meðfram landa-
mærum Zaire og því næst þvert yf-
ir Mið-Afríkulýðveldið þar til hún á
að renna út í Chári-fljótið. Á leið
sinni fengi „Transaqua"- skurður-
Veita „stóra gervifljótsins" í
Líbýu er umdeild og segja
sumir umhverfisfræöingar
hana óhjákvæmilega leiða til
þess aö akrar leggist í salt-
auðn.
inn væna viðbót af vatni úr fjalla-
lækjum og gæti gefið af sér 100
rúmkflómetra af vatni á ári þegar
hann sameinast Chári-fljóti, en
það vatnsmagn myndi nægja til að
veita vatni á 70.000 ferkm svæði.
„TVansaqua" byggi yfir meira
vatnsmagni en Rín og leiðslan yrði
næstum því eins löng og Dóná. Za-
ire-fljót myndi aðeins tapa fimm
prósentum af vatni sínu vegna
skurðarins og framkvæmdin hefði
því enga hættu í för með sér gagn-
vart umhverfinu, að áliti áætlana-
sérfræðinganna.
Draumamir á teikni-
borðunum í Róm
Sérfræðingarnir álíta líka að
verslun ogviðskipti þvertyfir meg-
inlandið blómgist með tilkomu
„Transaqua". Á miðju runnabelt-
inu ætti skurðurinn að ganga
þvert á alafríska langveginn, sem
er önnur risaframkvæmd og er
verið að leggja í áföngum þvert
gegnum afríska frumskóginn frá
Mombasa á austurströndinni til
Lagos á vesturströndinni. Á teikni-
borðunum í Róm blómstra við-
skiptin nú þegar þar sem vegurinn
og skurðurinn mætast. Iðnaðar-
svæði rísa upp þar sem skurður
framtíðarinnar og enn ófullgerður
vegurinn skerast, rafmagnsnet um
allt meginlandið teygir sig frá raf-
orkuverum við gervifljótið um allt
meginlandið, til Egyptalands og
Nígeríu. Risastórt orkuverið á að
framleiða 35.000 gígavattstundir
af raforku, en það er um það bil tí-
undi hluti þeirrar raforku sem allt
Vestur- Þýskaland notar.
Áætlanir af þessari stærðargráðu
vekja aðdáun valdasjúkra forseta
Afríkuríkja. Aftur á móti hefur
Bonifica, enn sem komið er, ekki
getað vakið hrifningu evrópskra
fjárfesta á risaverkefninu sem á að
kosta 20 milljarða dollara.
í Afríku úir og grúir nefnilega nú
þegar af fjárfestingarrústum eftir
stórhuga áætlanir um áveitufram-
kvæmdir. Sem dæmi má nefna að
síðustu sjö árin hafa Iegið undir
skemmdum framkvæmdir, sem
hafnar voru við Jonglei-skurðinn í
illfærum Sudd-fenjunum í Súdan.
1980 hófu þýsku „Sarah"-gröfurn-
ar, stórvirkustu gröfur í heimi,
vinnu við eitt stærsta þróunar-
verkefni Afríku. Franska fyrirtækið
Compagnie de Construction Inter-
nationales ætlaði að grafa 350 km
langan skurð um mýrlendið.
Borgarastytjöld
stöðvar eitt
risaverkefnið
Það var fyrirheitið um ofgnótt
vatns, sem teymdi Egypta og Súd-
ana út í þessa 26 milljón dollara
ófæru. Það átti að veita sjö rúm-
kflómetrum af Nflarvatni framhjá
Sudd-fenjunum eftir Jonglei-
skurðinum á ári. Nú gufar allt að
því helmingur Hvítu Nflar upp í
hitabeltissólarhitanum. En eftir að
grafnir höfðu verið rúmlega 200
kflómetrar og jafnmargar milljón-
ir dollara höfðu sokkið í kviksynd-
ið, stöðvaði borgarastyrjöldin í
Súdan framkvæmdirnar.
Hafist var handa um enn eitt stór-
verkefnið í Malí 1987. Enn var það
vonin um vatn sem hinum ör-
snauðu löndum Malí, Máretaníu
og Senegal fannst 600 milljón doll-
ara láns virði. 10.000 hektarar af
skógi urðu að víkja, 12.000 manns
voru reknir frá heimilum sínum
— og síðan stendur hinn stolti
stíflugarður Manantali við Sene-
gal- fljótið.
Sumarið 1991 var hleypt ellefu