Tíminn - 23.11.1991, Side 6

6 Tíminn
Laugardagur 23. nóvember 1991
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aöstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
Skrifstofur:Lyngháls 9,110 Reykjavlk. Sími: 686300.
Auglýsingasíml: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,- og kr. 130,- um
helgar. Gmnnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Sviplausir statistar
Davíð Oddsson forsætisráðherra lét svo ummælt í við-
tali við fjölmiðla í fyrrakvöld að ríkisstjórnin færi með
„aukahlutverk" í samningaviðræðum um kaup og kjör
verkafólks og launamanna.
Forsætisráðherrann bætti því við, að „aðalhlutverkin"
væru í höndum samtaka vinnumarkaðarins, kjara-
samningar réðust af því sem semdist milli vinnuveit-
enda og launþega.
Þótt þægilegt sé að slá fram slíkum samlíkingum, er
það á hinn bóginn næsta raunsætt að leggja að jöfnu
uppfærslur leikhúsverka og framgangsmátann í samn-
ingamálum vinnumarkaðarins. Hér er alls engu saman
að jafna. Samningar um kaup og kjör í flóknu nútíma-
samfélagi eru aðeins að formi til tvíhliða gerningar
milli vinnuveitenda og launafólks. Slíkir samningar
eru að sínu leyti almennt stjórntæki í efnahagsmálum
og þáttur í farsælum þjóðarbúskap, sem stilla verður
saman við önnur stjórntæki efnahagskerfisins.
Þetta er aðilum vinnumarkaðarins fyllilega ljóst, bæði
vinnuveitendasamtökum og forystu launþega. Hins
vegar virðist núverandi ríkisstjórn ekki bera það skyn-
bragð á gang viðræðna um kjarasamninga og lok
þeirra, að ráðamenn hennar sjái að stjórnvöld eiga
þarna hlut að máli. Þrátt fyrir allt form um tvíhliða
samninga á vinnumarkaði er raunin sú, að ríkisvaldið
er þriðji aðili þessara mála, gegnir einu aðalhlutverk-
inu í þessari uppfærslu, ef menn kjósa að líkja samn-
ingamálum af þessu tagi við sviðsverk í leikhúsi.
Það sem mest hefur tafið samningamál á vinnumark-
aði er ráðleysi ríkisstjórnarinnar í aðkallandi efnahags-
vanda. ÖIl þjóðin sér að þjóðarbúið horfir fram á
áframhaldandi samdráttarerfiðleika. Almenningur er
fús til að horfast í augu við vandann. Ekkert hefur
komið fram sem bendir til þess að launþegahreyfingin
sé uppi við óraunsæjar og verðbólguhvetjandi kröfur.
Þvert á móti vill launþegahreyfingin leysa samninga-
málin í anda samráðsstefnu og þjóðarsáttar. Það kemur
m.a. fram í því að Alþýðusambandið hafði frumkvæði
að því að viðræðufundur yrði milli þess og stjórnvalda
um efnisatriði samningamálanna.
Hins vegar hefur einskis frumkvæðis gætt af hálfu for-
sætisráðherra í því efni, eins og sést af tilvitnuðum
ummælum hans um að stjórnvöld séu ekki annað en
„aukaleikarar“, orðlausir og sviplausir statistar á þjóð-
lífssviðinu.
Skipaútgerðin
Leiðrétting. Villur slæddust inn í texta forystugreinar
í gær þar sem fjallað var um strandferðir og Skipaút-
gerð ríkisins. Sá kafli greinarinnar, þar sem sagði frá
fundi Starfsmannafélags Ríkisskipa, átti að hefjast með
þessum orðum:
„Þá er þess að geta að fjölmennur fundur á vegum
Starfsmannafélags Ríkisskipa áfyktaði í fyrrakvöld að
„vinna eigi að stofnun hlutafélags, er taki yfír þann
rekstur er Skipaútgerðin annast nú.“
TíMABRÉFIÐ í DAG fjallar um
málefni sem fullyrða má að beri
hæst í íslenskri meginpólitík um
þessar mundir, þ.e. hugsanlega
staðfestingu Alþingis á samningi
þeim sem ríkisstjórnin boðar að
hún muni undirrita ásamt öðrum
ríkisstjórnum aðildarlanda Frí-
verslunarsamtaka Evrópu (EFTA)
um stofnun svonefnds Evrópsks
efnahagssvæðis (EES) með þátt-
töku Evrópubandalagsins.
Bréf Eggerts í Laxárdal
Tilefni þeirrar umfjöllunar um
EES sem hér birtist að þessu sinni
er með þeim sérstaka hætti, að
hollvinur Tímans um áratuga-
skeið, Eggert Ólafsson bóndi í
Laxárdal í Þistilfirði, ritaði Ingvari
Gíslasyni, öðrum ritstjóra þessa
blaðs, bréf um þetta mál með
spurningum og hugleiðingum
sem bréfritari óskaði svara eða
viðbragða við eftir því sem efni
stæði til. Þótt Tímabréfið sé að
formi ritstjómargrein þar sem lát-
ið er liggja milli hluta hver höf-
undur þess sé hverju sinni, verður
nú brugðið út af þeirri venju að
því leyti að birt er meginefni svar-
bréfs ritstjórans til Eggerts í Lax-
árdal og fært í búning venjulegrar
blaðagreinar. Fyrst verður hugað
að meginspurningunni:
Hvað er EES?
Evrópska efnahagssvæðið er
ríkjabandalag. Það lýtur eigin
stjórnkerfi með „yfirþjóðlegt" vald
á bak við sig og er að sjálfsögðu
pólitískt í eðli sínu. Þetta stjórn-
kerfi skerðir þjóðlegt vald aðildar-
ríkja að því marki sem „yfirþjóð-
leg“ lög þess em æðri landslögum
einstakra aðildarríkja, því að hjá
því verður ekki komist. Hitt er
annað að EES má kallast ríkja-
bandalag um athafnafrelsi, kjarni
máls er sá að stofna skal sameigin-
legt markaðssvæði (í víðtækum
skilningi), þar sem óhindmð við-
skipti, verslun og atvinnustarf-
semi fara fram án landamæra í
anda óhefts kapítalisma.
Skal nú vikið að nokkrum atrið-
um sem eru upplýsandi um ytri
grind, gmnn og innviði þessarar
stofnunar.
Til þess að átta sig á eðli EES er
nauðsynlegt að skilja, að það
grundvallast á „fjórfrelsi" Evrópu-
bandalagsins með stoð í Rómar-
sáttmálanum. Þar er að finna
grundvöllinn. Að mínum dómi er
Evrópskt efnahagssvæði eins og
smækkuð útgáfa af Evrópubanda-
laginu, keimlíkt Efnahagsbanda-
laginu eins og það var í upphafi.
Þótt auðvitað sé margs konar „út-
litsmunur" á þessum bandalögum
og innviðir að ýmsu ólíkir, J)á er
grundvöllurínn næsta líkur. Ég sé
ekki eðlismun þeirra, en viður-
kenni stigsmuninn.
En hvað er „fjórfrelsi"? Svarið er:
a) óheftir flutningar á vöm,
b) óheftir flutningar á þjónustu,
c) óheftir flutningar á fjármagni,
d) óheftir flutningar á vinnuafli.
Af þessu leiðir að iðnaðarvöruvið-
skipti eru óhindruð (sem þau
reyndar em nú þegar í aðalatrið-
um), rekstur þjónustustarfsemi á
að vera hömlulaus, sem hlýtur að
fela í sér að útlendingar mega reka
banka, vátryggingarstarfsemi,
verslanir og sölubúðir hvers kon-
ar, verktakastarfsemi, læknisstof-
ur, rakarastofur, bílaverkstæði,
svo eitihvað sé nefnt af því sem
ekki verður tæmandi talið.
Heimilt verður hverjum manni að
flytja fé sitt hvert sem honum sýn-
ist til ávöxtunar hvar sem er á
svæðinu. Fólk á að vera frjálst að
því að leita sér atvinnu hvar sem
það vill á efnahagssvæðinu. Um
hvert þessara atriða mætti auðvit-
að rita langt mál, en án málaleng-
inga ætti að verða ljóst að fjór-
frelsið er víðtækt, ef það er undan-
þágulaust.
Undanþágur
Þegar hér er komið sögu að því er
varðar fjórfrelsið í EES, ber að
greina frá því að í vissum tilfellum
er gert ráð fyrir takmörkun þess.
Um sjávarútveg gilda mikilvægar
undanþágur frá fjórfrelsinu. Það á
einnig við um landbúnað í stórum
dráttum. Ég skil málið þannig að
landbúnaðarreglur Evrópubanda-
lagsins eigi ekki að gilda í EES.
Þar með er ekki sagt að aldrei geti
komið fram krafa um frekari inn-
flutning landbúnaðarafurða. Um
það efni leyfi ég mér að vera tor-
trygginn. Mér skilst á talsmönn-
um ríkisstjórnarinnar að orku-
geirinn sé undanskilinn eignar-
haldi og rekstrarrétti útlendinga.
Sama á að vera með lönd og jarðir,
ár og vötn. Án þess að fara langt út
í þessi mál ber þó að líta á þau með
fullri aðgát, tortryggni vil ég segja.
Hér er mikill vandi á höndum að
búa vel um hnútana, eða réttara
sagt: rimpa saman rifurnar, loka
smugunum. En er það hægt svo
að fullnægjandi sé? Enginn hefur
svarað því svo að viðhlítandi sé.
Út af fyrir sig eru þessar undan-
þágur frá rétti útlendinga til við-
skipta- og athafnafrelsis í landinu
augljós kostur. En þær verða þá að
halda. Mér virðist raunar að mál-
svarar samningsins leggi höfuð-
áherslu á í áróðri sínum að vinna
þjóðina til fylgis við samninginn í
heild út á þessar undanþágur.
Slíkt verkar ekki vel á mig, enda
hrein bragðvísi í málatilbúnaði.
Hitt verð ég að viðurkenna, að
þessi áróður gengur í marga,
raunar fleiri en ég átti von á. Þar
get ég því miður ekki undanskilið
ýmsa framsóknarmenn. Menn
segja sem svo, að úr því að útlend-
ingar fá ekki að veiða frjálst í land-
helginni eða leggja fé í útgerð og
fiskvinnslu til þess að eiga og reka
sjávarútveginn, þá sé ekkert að
óttast þessa samninga. Bændur á
að hugga með því að ekki verði
flutt inn búvara í stríðum straum-
um og takmarka eigi sölur lands,
jarða og hlunninda og útlendingar
eiga að vera útilokaðir frá orku-
geiranum.
Leppmennska
Ég sé þetta mál allt öðruvísi fyrir
mér. Ég afneita ekki því góða sem
er í undanþágunum. En í ýmsu er
ég tortrygginn á haldið í þeim. Ég
vara auk þess við þessari áróðurs-
aðferð að ætla mönnum ekki að
vita neitt um efni þess samnings
annað en það sem veit að undan-
þágum, en umræður um samn-
inginn snúast varla um annað.
Þakka skyldi þeim að selja ekki
fyrirvaralaust landhelgina, lönd og
landnytjar, fallvötnin, jarðvarm-
ann og orkuvirkin!
Annars hef ég (og endurtek það)
miklar efasemdir um að undan-
þágur þessar standist ásókn pen-
ingavaldsins og viðskiptahætti
þess þegar til alvörunnar kemur.
Hvers vegna efast ég um þetta?
Vegna þess að engin lög á fjár-
mála- og viðskiptasviði eru svo
gegnheld að ekki leynist smugur
til að smjúga f gegnum þau, að
ekki finnist leiðir til að fara í
kringum þau. Allt slíkt verður
reynt, t.d. með leppmennsku ís-
lenskra manna sem fúsir væru að
vinna það til fjár að vera þess hátt-
ar „gervimenn" og annarra dulur
án þess að lög næðu yfir gerðir
þeirra.
Braskið spyr ekki um siðgæði.
Braskarar viia ekki siðleysið fyrir
sér, ef lög ná ekki til þeirra, enda
byggjast hörð viðskipti oft á braski
sem iðulega leikur nokkur ljómi
um, ef ekki verður á því haft.
Leppmennska í þágu útlendinga
hefur áður þekkst á íslandi. Ég er
illa svikinn (og þú skalt sanna til),
að ef þessi EES-samningur verður
samþykktur þá á leppmennskan
eftir að verða drjúgur bjargræðis-
vegur bröskurum í landinu. Ekk-
ert mun koma í veg fyrir það.
„Gagnkvæm réttindi“
En hvað sem öllum undanþágum
líður á þeim sviðum sem hér voru
talin, þ.e. sjávarútvegi, landbúnaði
og orkugeira, þá ber að gaumgæfa
þá þætti þar sem fjórfrelsið er
hömlulaust. Er ekki nauðsynlegt
að gefa gaum að þeim fjölmörgu
sviðum fjármála og athafna sem
samningurinn opnar útlending-
um leiðir að og þeir mega athafna
sig að vild? Þar á ég við frelsi í fjár-
magnsflutningum, réttinum til að
stunda rekstur fyrirtækja á þjón-
ustu- og verslunarsviði (í víðtæk-
um skilningi) o.s.frv. Þetta er
stórt athafnasvið í nútímaþjóðfé-
lagi.
Nú veit ég vel að þessi réttur er
gagnkvæmur samkvæmt samn-
ingnum.
íslendingar geta neytt athafna-
semi sinnar í aðildarlöndunum
eins og útlendingar mega starfa á
íslandi. íslendingar mega flytja fé
sitt úr landi, eins og útlendingar
mega flytja sitt fé til Islands. Ef út-
lendingar hafa hér atvinnurétt
t.d. venjulegir launþegar), þá hafa
slendingar þann rétt í aðildar-
löndunum.
En er ekki nauðsynlegt að átta sig
á hvernig þetta kann að verka allt
saman?
Menn mega ekki falla fyrir fögr-
um orðum. Þótt „gagnkvæmni" sé
fallegt orð er það í þessu tilfelli
eins og hver annar pólitískur
orðaleppur. Ef við berum saman
ríkin, sem að þessu bandalagi
(EES) standa, fer því fjarri að
þarna eigist jafningjar við. Ríkin
verða a.m.k. 18 að tölu. í þessu
efnahagsbandalagi (sem mér
finnst það ætti að heita) munu
verða 380 milljónir manna, þar af