Tíminn - 26.11.1991, Síða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 26. nóvember 1991
Þriðjudagur 26. nóvember 1991
Tíminn 9
Ef Islendingar kippa ekki umhverfismálunum í lag á allra næstu árum mun Island að margra áliti ná ákveðinni sérstöðu:
Eftir
Jakobínu
Sveinsdóttur
Ætlum við að skera okkur úr
Evrópuþjóðum fyrir sóðaskap?
Umræðu- og kynningarfundur um sophirðu
og endurvinnslu var haldinn síðastliðinn
fimmtudag. Til fundarins voru aðallega boð-
aðir sveitarstjórnarmenn og heilbrigðisfull-
trúar. Framsögumenn á fundinum var Arn-
grímur Blöndahl, bæjarstjóri á Eskifirði, og
sérfræðingur í sophirðu og endurvinnslu frá
breska ráðgjafarfyrirtækinu LG Mouchel &
Partners Ltd.
Fundurinn var haldinn í boði Verkfræðistofu
Sigurðar Sigurðssonar sem kynnti, ásamt
breska ráðgjafanum, hvernig staða sorpmála í
landinu er í dag og hvernig hugsanlega sé
eðlilegast að standa að því að koma upp hag-
kvæmri sorphreinsun í landinu.
Sorphirðu- og endurvinnslunefnd Umhverf-
isráðuneytisins, sem skipuð var 2. maí 1990,
skilaði drögum að framtíðarskipan sorphirðu,
meðferð úrgangsefna og endurvinnslu þann
17. febrúar 1991. Skýrslan var lögð fyrir Al-
þingi á 113. löggjafarþingi 1990-1991.
Sigurður segir í samantekt fyrir kynningar-
fundinn: „í stuttu máli segir skýrslan, að
óregla sé á sorphirðu, lítil eða engin endur-
vinnsla eigi sér stað og því of mikið magn af
sorpi og úrgangi til förgunar. Að lokum er í
skýrslunni talið, að skýrari leikreglur og
fræðslu vanti".
í Sveitarstjórnarmálum kemur fram í út-
drætti Birgirs Þórðarsonar, umhverfisskipu-
lagsfræðings Hollustuverndar ríkisins, úr
skýrslu Hollustuverndar um ástand sorp-
brennslu á íslandi 1991, að einungis um tíu
sorpbrennslustaðir á landinu hafi starfsleyfi
frá viðkomandi yfirvöldum og mengun frá
þessari starfsemi er umtalsverð. Flestir sorp-
brennslustaðanna eru opnar, steinsteyptar
þrær. Á nokkrum stöðum er brennt við opinn
eld og mengunarefni í reyknum eru mörg.
Efnin frá reyknum geta verið krabbameins-
valdandi, valdið fósturskaða og áhrifum á
ónæmiskerfi líkamans ásamt ýmsum óþæg-
indum og öðrum sjúkdómum.
Birgir segir enn fremur í grein sinni: „Víðast
hvar í nágrannalöndum okkar hafa umhverf-
is- og heilbrigðisyfirvöld gert sér grein fyrir
þessari hættu og bannað brennslu úrgangs
við opinn eld. í Bandaríkjunum var brennsla
bönnuð 1967 og á Norðurlöndunum um
1970".
Arngrímur Blöndahl, bæjarstjóri á Eskifirði,
segir í erindi sem hann flutti á kynningar-
fundinum um sorphirðu og endurvinnslu:
„Eins og öllum er ljóst þá eru sorpeyðingar-
vandamál sveitarfélaga um allt land í miklum
ólestri. Leitað hefur verið að úrbótum, en sú
leit hefur skilað litlum árangri til þessa. Þær
úrbætur sem menn hafa séð fyrir sér t.d. hér
á mið-austurlandi hafa reynst það dýrar og
erfiðar í framkvæmda að málinu hefur hvað
eftir annað verð slegið á frest, þrátt fyrir að
það þoli enga bið.
Með þetta í huga og nauðsyn þess að koma
þessum málum í viðunandi horf, skorar bæj-
arstjórn Eskifjarðar á Umhverfisráðuneytið
að það taki forystu í að finna lausn á þessu
mikla vandamáli. Ástæða þess að bæjarstjórn-
in telur eðlilegt að Umhverfisráðuneytið hafi
hér forystu, er hversu almennt þetta vanda-
mál er hjá sveitarfélögum í landinu. Bæjar-
stjórn Eskifjarðar telur því eðlilegt að Um-
hverfisráðuneytið taki þessa undirbúnings-
vinnu á sig, en hvert sveitarfélag standi ekki í
kostnaðarsamri og handahófskenndri vinnu
við að leita að lausn sem ríkisvaldið þarf síðan
að samþykkja. Lausn á þessu vandamáli verð-
ur að finnast sem fyrst og kostnaðurinn við
hana verður einnig að vera viðráðanlegur
fjárhagsgetu sveitarfélaganna. Ef slík lausn
finnst ekki þá ríkir áfram það ófremdar
ástand sem er í þessu máli í dag“, segir í ræðu
Arngríms.
Sigurður Sigurðsson, bygginga- og stjórn-
unarverkfræðingur, segir í samtali við Tím-
ann að viðbrögð hins opinbera hafi raunveru-
lega ekki verið nein. ,Á meðan hefur sorpið
hrannast upp. Þetta sem átti að gera í fyrra og
hittifyrra, það er ekki farið að gera það enn.
Menn segja að um neyðarástand sé að ræða
t.d. eins og á Eskifirði", segir Sigurður.
„Vandamálið virðist vera nokkuð margþætt
og við komum að því að ísland er lítið og
sveitarfélögin lítil. Það er náttúrulega ástæð-
an fyrir því að Reykjavík og nærliggjandi
byggðarlög sameinuðust um Sorpu. Allt í
kringum þessi mál er dýrt, svo sem allar at-
huganir og allar rannsóknir. Menn vita hvað
hægt er að gera, hvað hægt er að gera við
sorpið, en hver á að borga. Á að leggja auka
gjöld á fólk eða eiga sveitarfélögin að borga úr
þessum sjóði sem er fyrír hendi, án þess að
hækka tekjurnar eða á ríkið að borga", segir
Sigurður.
Sigurður segir spurninguna vera þá, hvort
ríkið eigi að greiða allt eða aðeins að greiða
rannsóknir og undirbúningsvinnu, en síðan
yrði það sveitarfélaganna að byggja stöðvarn-
ar. Þessi mál eru alveg óljós enn þá. Menn
geta ekki byrjað á neinu á meðan enginn veit
hver á að gera hvað. Og eins og málin standa
í dag þá virðist hvergi vera til peningur,
hvorki hjá sveitarfélögum né ríkinu. „Að vísu
hefur ríkið ekki úttalað sig um þetta. Sveitar-
félögin hafa hins vegar sagt að ef þau settu
allt framkvæmdafé sitt í þetta, þá gætu þeir
gert þetta, en þá er ekki hægt að gera neitt
annað. En sveitarfélögin eru náttúrulega mis-
munandi stöndug", segir Sigurður.
Vilhjálmur Grímsson, tæknifræðingur og
fyrrverandi sveitastjóri, er sama sinnis og
segir í nýjasta hefti Sveitarstjórnarmála: „Nú
þarf svo sem engan að undra þótt ástand mála
sé með þeim hætti sem við blasir. Verkefna-
listi sveitarfélaganna annars vegar og lög-
bundnir tekjustofnar þeirra hins vegar hafa
leitt til þess að þessi málaflokkur hefur fallið
milli tveggja stóla. En sá tími, sem við, íbúar
þessa lands, höfum til að kippa umhverfis-
málum okkar í lag, styttist óðum. Við viljum
ekki vera þekktir fyrir það meðal grannþjóð-
anna að skera okkur úr fyrir sóðaskap. Það er
svo sjálfsagt, að það er leiðinlegt að þurfa að
skrifa slíkt á blað. AUir eru svo sem sammála í
orði um nauðsyn góðrar umgengni, en þegar
til kastanna hefur komið - ja, þá hefur ekki
verið hægt að leysa málið einmitt núna“, seg-
ir Vilhjálms.
Sigurður er inntur álits á því hvort sorpmál
Reykjavíkur og nágrennis séu nú í þokkalegu
horfi með tilkomu Sorpu? „Þó að Sorpa hafi
verið myndarlegt átak og við getum sagt að
það hafi ekki mátt seinna vera. Og við getum
sagt að Sorpa sé bara fyrsta skrefið. Ég skoð-
aði Sorpu um daginn og það má segja að
Sorpa sé björgun fyrir horn, sorpmálin eru
ekki komin lengra en það. Það sem búið er að
gera er náttúrulega í góðu lagi, en það er ekki
búið að stíga skrefið til fulls“, segir Sigurður.
Hann segir endurvinnslumálin vera mjög
erfið, ekki bara hér á landi heldur alls staðar.
Bretar fá t.d. mikið fjármagn frá Evrópu-
bandalaginu til þess að fjármagna rannsóknir
á ýmsum þáttum endurvinnslu og verið er að
skoða endurvinnslu á plasti, pappír o.s.frv. Að
tveimur árum liðnum verður Bretum gert
skylt að endurvinna 50% af sorpúrganginum.
Til þess að ná niður kostnaði við sorpeyðingu,
þá er eina leiðin að minnka sorpið. Auk þess
er verið að fá almenning til að flokka sorpið
inni á heimilunum, því það kostar alla vega
minna heldur en að kaupa einhvern til að
flokka það.
„Sorpa stendur frammi fyrir því núna að
vera að drukkna í sorpi og að það þarf að
stækka húsið, sem er gífurlega stórt, en raun-
verulega samt of lítið. í Sorpu vantar aðstöðu
til að taka frekari skref og endurvinna sorpið
frekar. Ef litið er inn í salinn í Sorpu, þá er
verið að flokka sorpið með dráttarvélum. Þetta
eru náttúrulega ekki flokkunaraðferðir sem
menn nota almennt. Það vantar skipulag varð-
andi endurvinnsluna og sú hlið sorphirðunn-
ar virðist vera í erfiðri stöðu í Sorpu", er álit
Sigurðar.
Sigurður tekur fram að ráðgjöf sem sveitar-
félögin á landsbyggðinni hafa fengið varðandi
flokkun og endurvinnslu er engin. Það er al-
veg strikað yfir þann þátt. Endurvinnsluþátt-
urinn er dýr, en hann er enn þá dýrari í hönd-
um manna sem vita lítið um hann og eru ekki
búnir að brenna sig á þessu áður, því þá er ver-
ið að borga fyrir mistök sem eiga sér stað aft-
ur og aftur. Hann segist hafa heyrt að átak
stæði fyrir dyrum í Sorpu varðandi endur-
vinnsluþáttinn.
Þá bendir Sigurður á að orkuvinnsla með
sorpi virðist ekki vera neinn valkostur. Sú
vinnsla virðist ekki vera samkeppnisfær við
orkuver eins og Búrfellsvirkjun. Orkan fæst
miklu ódýrari t.d. úr Blöndu heldur en út úr
einhverri sorpbrennslu. Menn hafa verið að
einblína á það á Austurlandi að þeir fengju
ódýra orka með því að brenna sorpinu. „En
það sýnir sig að fjárfestingin og öll vandamál
sem fylgja þessu gengur ekki upp. Hins vegar
var búið að segja þeim fyrir austan að dæmið
gengi mjög vel upp. Þetta eru allt draumórar
eða hvað við eigum nú að kalla það. Þeir sögðu
mér á kynningarfundinum að þeir hefðu
stefnt fullum fetum á orkuvinnslu, því þeir
gætu grætt á því“, segir Sigurður.
„Síðan kemur í ljós að úrgangur eins og úr
sorpbrennslu Suðumesja er baneitraður. Þeg-
ar búið er að brenna öllu er það sem eftir
stendur baneitrað efni og ef til vill miklu
hættulegra heldur en menn hafa áttað sig á.
Það er ekki leyfilegt að henda þessu efni nema
á mjög einöngruðum stöðum þar sem það er
svona eitrað. Þessa hlið málsins hefur ekkert
verð rætt um hér á landi, þ.e. að þetta væri
eitthvert vandamál. Það er mjög dýrt að losna
við þessa ösku og menn hafa ekkert athugað
það. Kostnaðurinn sem sparast við það að
framleiða einhverja orku, hann gæti farið í
það að koma þessari ösku einhvers staðar fyr-
ir. Þrátt fyrir það að menn hafi verið að velta
sorpmálunum fyrir sér í nokkur ár, þá er verið
að draga fram núna alls kyns staðreyndir, sem
menn hafa ekki heyrt áður“, segir Sigurður.
Sigurður er spurður að því hvort ísland þurfi
að taka tillit til staðla Evrópubandalagsríkj-
anna varðandi sorphirðu. „Það er eitt vand-
ræðamálið. Verkfræðistofan Hönnun gerði
skýrslu 1989 um sorphirðu. Þá var ekkert
komið frá íslenska ríkinu um það hvaða kröf-
ur yrðu gerðar. í skýrslu Hönnunar er byggt á
evrópsku stöðlunum. Ríkið telur hins vegar í
dag að þetta séu allt of harðar kröfur. En þá
kemur aftur hin hlið málsins að ísland er ef til
vill að sigla inn í þetta Evrópusamstarf, eftir
kannski 5 eða 10 ár. Við verðum þá að uppfylla
kröfurnar sem gerðar eru þar. Menn þurfa þá
að fara að byggja allt upp á nýtt ef þeir hafa
ekki byggt miðað við þessa staðla. Spumingin
er því hvar á að draga mörkin? Eigum við að
minnka kostnaðinn við þetta og hafa brennsl-
ur og sorpvinnslur ódýrari og geta þá ekki
uppfyllt þessa staðla. Eða eigum við að stíga
skrefið til fulls, uppfylla staðlana og hækka
kostnað. Það eru skiptar skoðanir á þessu
máli“, segir Sigurður.
Aðspurður segir Sigurður að það sé alveg
skýrt að sveitarfélögin eiga að bera kostnað-
inn. En það hefur komið í Ijós í öllum þeim
skýrslum sem gerðar hafa verið fram að þessu
að sveitarfélögin geta ekki borgað þetta. Þann-
ig að þetta stangast á. Það er ekki nægilegt að
segja sveitarfélögunum að borga ef þau eiga
enga peninga. Og á því strandar málið raun-
verulega. En það er ljóst að það neyðarástand
í sorphirðu hjá sumum aðilum alla vega“, er
álit Sigurðar.
Birgir Þórðarson, umhverfisskipulagsfræð-
ingur, segir í samtali við Tímann að hann álíti
að íslendingar séu langt á undan Bretum í
endurvinnslu- og sorpeyðingarmálum. Hann
segir enn fremur að fyrir liggi í umhverfis-
ráðuneytinu stefnumótun í sorphirðu og end-
urvinnslumálum, sem frá yfirstandandi ári,
sem unnið sé eftir. Nú eru öll sveitarfélögin í
landinu að vinna að þessum málum í sam-
vinnu við umhverfisráðuneytið og Hollustu-
vemd. „Ég held að þessi mál séu á réttri leið,
en þetta er spuming um peninga", segir Birg-
ir.
Starfsemi Sorpu markaði tímamót í meðferð sorps á Islandi. Var skreflð of lítið?
Áætlaður kostnaður við að laga sorpmál
landsmanna er 1 milljarður króna, sem gerðu
300 milljónir króna á ári á næstu 5 ámm.
Birgir bendir á nauðsyn þessarar fjárfestingar
með tilliti til umhverfis- og atvinnumála þjóð-
arinnar, t.d. matvælaframleiðslu og ferða-
mannaþjónustu. Þar er vaxtarbroddinn að
finna og þá verða þessi mál að vera í lagi, seg-
ir Birgir.
Á heimsþingi Alþjóðasambands sveitarfélaga
í sumar þar sem fjallað var um heilbrigða lífs-
hætti í hollu umhverfi, kom fram við setning-
Tímamynd: Áml Bjama
arathöfnina, að vænlegasta leiðin til þess að
vemda jörðina og tryggja heilbrigði manna og
náttúru, væri að hver tæki til hendi í sínum
heimaranni. -j*