Tíminn - 23.04.1992, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Fimmtudagur 23. apríl 1992
Hvað verður um rússneska kjam-
orkuvísindamenn og þekkingu?
Þær milljónir vísindamanna og verkfræðinga frá fyrrum Sovétríkj-
um, sem í eina tíð nutu óttablandinnar virðingar um allan heim
vegna stóru eldflauganna sinna og hitasæknu sprengjanna, fyrír
framúrskarandi stærðfræðiþekkingu og uppgötvanir á sviðum s.s.
lengdarsjóneðlisfræði — eru nú fullar örvæntingar í efnahagslegu
öngþveiti. Margir hafa misst vinnuna. Þeir heppnu, sem enn vinna
vísindastörf, verða oft að bæta á sig aukastörfum til að framfleyta
fjölskyldunni. Óhjákvæmilega fjölgar þeim, sem fara til starfa á
Vesturlöndum, hafi þeir ráð á því. Og þeir, sem eftir verða, eru oft
tilbúnir að ráða sig til vinnu fyrir lítil laun.
Þetta atriði var dregið rækilega
fram í dagsljósið snemma í mars,
þegar úrvalshópur yfir 100 kjam-
orkueðlisfræðinga við Kurchatov-
kjamorkustofnunina í Moskvu
undirrituðu samning um að fara til
vinnu í Bandaríkjunum. Kostnaður
bandarískra skattborgara fyrir
þennan samning, sem stendur í eitt
ár, er svo lágur að undrun vekur,
eða 90.000 dollarar. Þessir virtu vís-
indamenn vom svo ákafir að vinna
fyrir Bandaríkin að þeir settu í gang
tækjabúnað sinn til rannsóknar á
möguleikanum á kjarnasamruna,
sem er á heimsmælikvarða, jafnvel
áður en samningurinn var undirrit-
aður.
Hvað á þessi stefna eftir að ganga
langt? Hver er áhættan og hvað
fæst við að bjarga rússneskum vís-
indum? Hver verða endanleg örlög
þeirra? Vestrænir sérfræðingar
velta ýmsu fyrir sér, en fá ákveðin
svör eru í sjónmáli, meðan þeir
fylgjast með óttablandinni virðingu
með því þegar stærsta vísindafyrir-
tæki heimsins er að missa fótanna.
„Þetta eru endalokin á mynstri,
sem hefúr skotið föstum rótum á
60 árum,“ segir dr. Murray Feshb-
ach, sérfræðingur um rússnesk vís-
indi við Georgetownháskóla. „Fjár-
framlög hafa verið skorin vægðar-
laust niður. Þjálfunarleiðin er í al-
gerri óreiðu. Fólk greiðir atkvæði
með fótunum og fer til starfa á sam-
vinnu- eða einkagrundvelli."
Bandaríska vísindaakademían
segir svo mikið vera í húfi fyrir
Vesturlönd, að þau ættu að marg-
falda viðleitni sína til að leggja fram
fé, ráða til starfa og hafa samstarf
við rússneska vísindamenn. Að öðr-
um kosti megi búast við að þeir láti
freistast af ábatasömum atvinnutil-
boðum frá harðstjómm í þriðja
heiminum. Til að hindra það þurfi
hraðinnspýting upp á a.m.k. 150
milljónir dollara að koma til í vís-
indaaðstoð.
Ókönnuð svæði
Dr. Loren R. Graham, sérfræð-
ingur í rússneskum vísindum og
tækni við Massachusetts Institute
of Technology, segir að áhættan og
endurgjaldið fyrir Vesturlönd taki
ekki bara til öryggis, heldur jafn-
framt til þeirra atriða menningar,
fegurðar og dásemda sem fylgja því
að víkka út þekkinguna.
„Það em sum svið vísinda þar
sem gömlu Sovétríkin höfðu ein-
dregna forystu í heiminum," segir
hann. „Þar vom vísindastöðvar,
sem skömðu fram úr. Ef öll þekk-
ing þar þomar upp og hverfur, er
það ekki aðeins skaði fyrir Rússland
og fyrrverandi sovésku lýðveldin,
heldur fyrir alla heimsmenning-
una."
Það var rússneski efnafræðingur-
inn Dmitri Mendeleev, sem lagði
fram lotukerfið þar sem frnmefn-
unum er raðað eftir atómþunga, og
sagði fyrir um tilvist og eðlis- og
efnaeiginleika gallíns, germans og
skandíns, sem þá vom óþekkt.
Snemma á 20. öldinni rannsakaði
Ivan Pavlov ráðgátuna um hegðun.
Sovéskir vísindamenn skutu fyrsta
gervitunglinu og manninum út í
geiminn. Pyotr Kapitsa, Nikolai
Basov og Lev Landau fengu nóbels-
verðlaun í eðlisfræði.
En á heildina litið tók einangmn-
in og leyndin í kalda stríðinu sinn
toll. Sovétríkin drógust aftur úr
Vesturlöndum varðandi uppgötvan-
ir á ýmsum sviðum hátækni og við
gerð tölvukubba. Það kaldhæðnis-
lega er að ófullkominn tölvutækni-
búnaður þeirra neyddi rússneska
hugbúnaðarhönnuði til að búa til
glæsileg og árangursrík forrit með
þeim árangri að nú er mikil eftir-
spum eftir kunnáttu þeirra og
færni á Vesturlöndum.
Nú er öngþveiti allsráðandi í
rússneskum vísindum og tengsl við
Vesturlönd em það eftirsóknarverð-
asta, sem hugsanlegt er, ekki aðeins
vegna fjármunanna sem Vesturlönd
ráða yfir, heldur líka vegna þess að
þar er vinnuaðstaða betri, tæki og
útbúnaður. Bandaríska vísindaaka-
demían segir að rússneskir vísinda-
menn hafi þegar flykkst til Banda-
ríkjanna í hundraða ef ekki þús-
unda tali sem gestafræðimenn við
háskóla og stofnanir og fært með
sér strauma nýrra hugmynda. Þeg-
ar þeir leita að störfum, myndu
þessar hugmyndir gera þeim kleift
að fá varanlegt dvalarleyfi.
Dr. Mohamed S. El-Genk, kjarn-
orkuverkfræðingur við háskólann í
New Mexico, fékk nýlega með sér
sérfræðinga frá Kurchatov- stofn-
uninni í Moskvu til að dveljast eina
skólaönn í Albuquerque, þó að
hann segi jafnframt að betra væri
að styrkja þá til starfa í heimaland-
inu. „Ef þeir em fluttir hingað, er
möguleiki á því að þeir vilji ekki
fara aftur," segir hann. „Þannig
myndi Rússland tæmast af hæfi-
leikafólki."
Vísindamenn, sem enn em kyrrir
heima (yrir, skrifa undir samninga
við Vesturlandamenn eins hratt og
þeim frekast er unnt, til að bæta
upp rýrnandi tekjur. Rússneskur
tölvusérfræðingur, Boris A. Babay-
an, er að setja upp rannsóknarstofu
í Moskvu fyrir Sun Microsystems
Inc., sem hefur höfuðstöðvar í Mo-
untain View í Kalifomíu, þar sem
u.þ.b. 50 starfsfélagar hans, hug-
búnaðar- og tæknibúnaðarhönnuð-
ir, verða ráðnir til starfa. Babayan er
höfundur súpertölvanna, sem Sov-
étmenn notuðu til að hanna kjarn-
orkuvopn. Sun Microsystems
greiðir hverjum starfsmanna hans
nokkur hundmð dollara laun á ári
— sem þykja góð laun á Moskvu-
mælikvarða.
Tölvusérfræðingar
„Boris Babayan hefur yfir að ráða
mjög snjallri tölvuhönnun og ein-
staklega klámm hópi rannsóknar-
manna," segir David R. Ditzel,
framkvæmdastjóri í deild framþró-
aðra kerfa hjá Sun Microsystems.
Framkvæmdastjórar Microsoft
Corporation, stærsta hugbúnaðar-
fyrirtækis Bandaríkjanna, og Apple
Computer Inc., segjast að sjálf-
sögðu líka eiga í viðræðum við
rússneska tölvusérfræðinga.
Það sem gerðist við Kurchatov-
Rússneskur vísindamaöur meö
tæki, sem notaö var viö tilraunir í
kjarnasamruna í Chelyabinsk-
70, annarri alleynilegustu rann-
sóknarstöö fyrrum Sovétríkja
þar sem hönnuö voru kjarnorku-
vopn. Vesturlönd leita leiöa til að
ráöa bestu rússnesku visinda-
mennina til starfa, án þess að
flytja úr landi hæfileika og þekk-
ingu.
Snillingur til
leigu:
Bestu vís-
indamenn
fyrrum
Sovétríkja á
útsöluprís
Að utan
stofnunina í Moskvu, en hún ber
nafn höfundar sovésku atóm-
sprengjunnar, líkist því sem gerðist
hjá tölvusnillingunum. Virtasti
hópurinn sem vinnur að kjam-
orkusammna sá fram á ömuríegar
kringumstæður. Þessi hópur réð yf-
ir ágætum útbúnaði — samruna-
ofni sem getur státað af orkumesta
hitara fyrir sammnaeldsneyti f
heimi — en fjármunirnir til að reka
hann eða greiða laun vom af skom-
um skammti. Af því leiðir að frá og
með nóvember sl. hefur hópurinn
verið á biðilsbuxunum hjá orku-
málaráðuneyti Bandaríkjanna, sem
stendur straum af slíkum rann-
sóknum í Bandaríkjunum. Gengið
var frá 90.000 dollara samningnum
snemma í mars.
Samrunaorka
„Við höfðum gert okkur vonir
um að sérfræðingarnir hjá Kur-
chatov myndu gera þessar rann-
sóknir sjálfir," sagði dr. N. Anne
Davies, forstjóri samrunarann-
sóknaráætlunar orkuráðuneytis-
ins. „Þegar það var ekki hægt, vor-
um við tilbúin að kosta þær."
Hversu langt gæti slíkt fyrirkomu-
lag gengið? „Fjárhagsáætlun okkar
er mjög naumt skorin," svarar dr.
Davies. „Við leysum hvert mál fyrir
sig, þegar þar að kemur."
Slíkir samningar eru farnir að
fara í taugamar á bandarískum vís-
indamönnum, sem verða sjálfir að
takast á við þröngt sniðnar fjár-
hagsáætlanir og vaxandi sam-
keppni frá flóðbylgjunni af inn-
fluttum rússneskum vísindamönn-
um. „Við höfum ekki ráð á að
kaupa allt vísindakerfi Sovét-
manna," segir dr. Stephen O. Dean,
stjórnarformaður fyrirtækisins
„Fusion Power Associates" í Gait-
hersburg í Maryland, sem ekki er
rekið í ábataskyni en stuðlar að
rannsóknum á samruna. „Við get-
um ekki komið á fót velferðaráætl-
un fyrir þá. Við erum þegar með
fjöldann allan af fólki á okkar eigin
áætlun, sem við vildum gjama
styrkja en getum það ekki."
Dr. Feshbach við Georgetownhá-
skóla segir ástæðulausan ótta
margra um að Bandaríkjamenn
ætli að verja geysimiklum fjárhæð-
um í að kaupa sovéska vitsmuni og
þekkingu. Hann segir að ráðningar
og tilraunir til ráðninga yrðu
sennilega takmarkaðar við af-
burðamenn í rússneska vísinda-
heiminum.
„Það eru ekki allir snillingar,
hvorki í þessu landi né í því landi,"
segir hann. „Það eru ekíd allir af-
burðamenn eins og Sakharov [höf-
undur sovésku vetnissprengjunn-
ar].“ Samt sem áður álítur dr.
Feshbach að allt frá 1% til 25% hins
geysifjölmenna hóps vísindamanna
í fyrrum Sovétríkjum kunni með
tímanum að koma á tengslum við
Vesturlönd til að komast af. „Þetta
fólk á virkilega erfitt," segir hann.
„Það lifir við gífurlega streitu."
(The New York Times)