Tíminn - 08.05.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Föstudagur 8. maí 1992
I vörslu óskilamuna-
deildar lögreglunnar
er margt óskilamuna, svo sem: reiðhjól, fatnaður,
lyklaveski, lyklakippur, seðlaveski, handtöskur,
úr, gleraugu o.fl.
Er þeim, sem slíkum munum hafa glatað, bent á
að spyrjast fyrir um þá á skrifstofu óskilamuna,
Hverfisgötu 113 (gengið inn frá Snorrabraut) frá
kl. 14:00-16:00. Þeir óskilamunir, sem búnir eru
að vera í vörslu lögreglunnar ár eða lengur,
verða seldir á uppboði í portinu að Borgartúni 7,
laugardaginn 9. maí 1992.
Uppboðið hefst kl. 13.30.
Lögreglustjórinn í Reykjavík
Colliehundur fæst gefins
Hreinræktaður svartur colliehundur, rúmlega eins og hálfs
árs, fæst gefins á gott heimili.
Upplýsingar í síma 985-35015 og heimasíma 67053.
BÆNDASKÓLINN Á HVANNEYRI
B.Sc.-nám í
búvísindum
Umsóknarfrestur um nám við Búvísindadeild
Bændaskólans á Hvanneyri er til 10. júní nk.
Athygli er vakin á inntökuskilyrðunum:
stúdentsprófi af raungreinasviði eða
hliðstæðri menntun og búfræðiprófi
með fyrstu einkunn.
Nánari upplýsingar eru veittar í s. 93-70000.
Bændaskólinn á Hvanneyri.
1917-1992
75
VERSLUNARRÁÐ
ISLANDS
Morgunverðarfundur föstudaginn 8. maí 1992 í hiið-
arsal Súlnasalar, Hótel Sögu kl. 08.00-09.30.
Gengið inn gegnum gestamóttöku hótelsins.
Frumvarp til samkeppnislaga
VIRK SAMKEPPNI
í VIÐSKIPTUM
Samkeppnislögum er ætlað að koma í staðinn fyrír
gildandi lög um verðlags- og samkeppniseftirlit.
Ætlunin er að skerpa samkeppnisreglur, auka upp-
lýsingamiðlun og draga úr opinberum
samkeppnishömlum. Auk þess að treysta sam-
keppnishæfni íslenskra viðskipta með samræmingu
við gildandi reglurannars staðar í Evrópu.
Framsögumenn verða Björn Fríðfínnsson, ráðu-
neytisstjórí í viðskiptaráðuneytinu, og Viihjálm-
urEgilsson, framkvæmdastjórí Verslunarráðs-
ins. Ásamt þeim sitursíðan fyrír svörum Georg
Ólafsson verðlagsstjórí. Fundarstjórí verður
Einar Svelnsson, formaður VÍ.
Aðgangur kr. 1000 (morgunverður af hlaðborði
innifalinn). Þátttaka eropin, en mjög áríðandi er að
tilkynna hana fyrirfram í síma Verslunarráðsins,
676666 (svarað ki. 8-16).
VERSLUNARRÁÐ ÍSLANDS
Stjómmálasaga og fleira
Saga
Tímarit Sögufélags
XXIX —1991
Ritstjórar:
Gísli Ágúst Gunnarsson
Slguröur Ragnarsson
Tímarit Sögufélagsins er að þessu
sinni með áþekku yfirbragði og
undanfarin ár. Raunar hittist svo á
að mælt er eftir tvo vísindamenn,
nákomna félaginu, að þessu sinni.
Það eru þeir Björn Sigfusson og
Jón Steffensen. Það gera þeir
Gunnar Karlsson og Helgi Þorláks-
son. Minningarorðin eru 4 og 5
blaðsíður um hvorn, en eru þó
minnisstæðar mannlýsingar.
Tvær sögulegar ritgerðir eru meg-
inefni heftisins, báðar um atburði
þessarar aldar. Hulda Sigurborg
Sigtryggsdóttir ritar um aðdrag-
anda að aðskilnaði Alþýðuflokks og
Alþýðusambands íslands árið 1943,
og Þór Whitehead um leiðina frá
hlutleysi 1945-1949.
Hulda rekur ýmsa þætti úr flokks-
legri valdabaráttu innan verkalýðs-
félaganna, og gerir grein fyrir
klofningi innan hreyfingarinnar og
brottrekstri áhrifamanna úr félög-
um á báða bóga. Þetta er hin merk-
asta saga og á ýmsan hátt lærdóms-
rfk. En þegar þetta er nú rifjað upp
fyrir aldraðan mann, sem lifði og
hrærðist með þessum atburðum,
leita fast á hugann spurningar um
hvað gerst hefði, ef ekki hefði verið
komin löggjöf um stéttarfélög og
vinnudeilur. Á grundvelli hennar
voru málin leyst. Sú löggjöf var ein
af mörgu góðu, sem spratt af sam-
starfi Framsóknar- og Alþýðuflokks
1934-39.
Hér skal bent á eitt minniháttar
atriði, sem orða hefði mátt öðru-
vísi. Þegar rætt er um átökin f
Hafnarfirði innan verkalýðssam-
taka á bls. 45 segir: „Hermann Guð-
mundsson sem gengið hafði til liðs
við Sjálfstæðisflokkinn." Hermann
byrjaði afskipti sín af opinberum
málum sem sjálfstæðismaður.
Hann fór t.d. um Vestfirði sem er-
indreki flokksins áður en þetta var.
Hann gekk því ekki til Iiðs við Sjálf-
stæðisflokkinn í þessum svipting-
um. Hins vegar gekk hann til liðs
við Sameiningarflokk alþýðu, þegar
hann var farinn að starfa að stéttar-
málunum.
Sú ritgerð, sem Þór Whitehead á
hér, er að nokkru útdráttur úr fyrri
bókum og ritgerðum hans um ut-
anríkis- og varnarmál íslands. Þær
tilvitnanir, sem hér eru nýjar,
hrófla lítt við fyrri athugunum, en
verða fremur viðbót til að styrkja
söguna.
Þessar tvær yfirlitsritgerðir eru
ágætur fengur og mun ekki verða
hróflað við þeim svo að verulegu
máli skipti, þó að lengi megi finna
eitthvað sem fyllir söguna.
Ritstjórar segja í formála:
„Þátturinn Andmæli og athuga-
semdir hefur tekið nokkurt rými í
tímaritinu undanfarin ár og svo er
einnig nú. Þrír höfundar gera at-
hugasemdir við ritdóma um verk
sín í Sögu síðasta árs, þeir Birgir
Sigurðsson, Gunnar Karlsson og
Stefán F. Hjartarson."
Þarna fara 12 síður undir vörn
Birgis Sigurðssonar vegna ritdóms
Hreins Ragnarssonar. Hér kemur
fram í seinna verki hvað gert er í
hinu fyrra. Illt er að neita Birgi um
þetta rými, úr því Hreinn fékk að
vaða elginn í fyrra. Ritstjórar munu
sjá, ekki síður en aðrir, að hér fer
vel á því að hafa ritstjórn. Þessar
greinar þeirra Hreins og Birgis
skilja lítið eftir, sem kenna má við
sögulega þekkingu, né heldur eru
þær líklegar til að vekja frjóa um-
hugsun. Slíku þarf að verjast fram-
vegis.
Annar blær er á svari Stefáns
Hjartarsonar til Þorleifs Friðriks-
sonar. Þar er umræðan öll fræði-
legri og málefnaleg. En ósköp
finnst mér það lítið, sem mönnun-
um ber á milli. Stefán segir: „Orðin
„orientera sig“ merkja „að kynna
sér“ frekar en „að afla upplýsinga"
eins og ÞF telur það merkja."
Ég er enginn tungumálamaður, en
held mig skilja mælt mál á ís-
lensku. Mér er ekki ljóst hvernig
hægt er að kynna sér mál án þess að
afla upplýsinga, eða hvernig afla
megi upplýsinga án þess að kynnast
viðfangsefninu.
í sambandi við tengsl pólitískra
hreyfinga við útlenda samherja
vantar enn heimildir frá Sovétríkj-
unum í sambandi við landa vora, og
er þar ærin saga sem óvíst er hvort
lesin verður úr þarlendum gögn-
um.
Sitthvað fróðlegt er í Sögu um-
fram það, sem nú er nefnt. í rit-
fregnum skrifar Gunnar Karlsson
um íslandssögu til okkar daga og
Helgi Þorláksson um Sögu íslands,
V bindi. Gunnar vitnar í Björn Þor-
steinsson og tekur upp eftir hon-
um: „Þessi fámenna, íhaldssama
landeigendastétt varð óhreyfanleg-
ur baggi á kyrrstæðu samfélagi."
„Hér var um að ræða hefðbundin
stórbændasjónarmið sem bönnuðu
mönnum fjárfestingu í öðru en bú-
skap, bændaútgerð og menntun."
Hér er komið að miklu efni, sem
lengi mætti ræða. Þáttur í þessari
kenningu er það að ríkisbændur
hafi hindrað þilskipaútgerð. Þó
held ég að engin rök liggi til þess að
bændur hafi stöðvað eða hrundið
tilraun með þilskipaútveg samfara
Innréttingunum. Þar var öðru um
að kenna. Það hefur oft tekið nokk-
urn tíma að venjast nýrri atvinnu-
grein og ná tökum á henni.
Stundum er talað um að fyrri tíma
fræðimenn hafi ekki viðurkennt
neina stéttaskiptingu á íslandi.
Sumir þeirra, er þannig láta, hafa
lagt óþokka á íslandssögu Jónasar
frá Hriflu. Hún kom út 1916, að
mig minnir, og mun hafá verið
námsbók f öllum barnaskólum í
hálfa öld. Þar var svikalaust gerð
grein fyrir stéttaskiptingu.
Auðvitað voru landeigendur fá-
menn stétt og vitanlega réðu þeir
miklu. Hér þarf ekki lengra að Ieita
en að sjá hverjir höfðu kosningarétt
til að velja mann á ráðgefandi þing,
þegar það varð til. Og vitanlega er
hver sjálfum sér næstur. Eflaust
hefur ríkismönnum oft fundist að
þeir bæru þjóðfélagið uppi, sem
þeir að vissu leyti gerðu. Þó þekktu
menn líka þau rök, sem lögðu þeim
á tungu fyrir munn ríkissetanna:
,Almúginn hefur uppbyggt mig,
ekkjan og bömin foðurlaus.“
Það er góðra gjalda vert að athuga
sögu þeirra, sem ólust upp á sveit
um aldamótin 1800 og síðar. Einn-
ig er þörf á að athuga kjör búðsetu-
fólks undir Jökli o.s.frv. Lífskjör og
afkoma þar hlaut að ráða nokkru
um það hvort menn töldu myndun
sjóþorpa æskilega eða ekki.
Hvað sem líður valdastöðu land-
eigenda, er eftir að færa sönnur á
að þeim sé um að kenna að hér
komst ekki á þilskipaútgerð, sjávar-
þorp og iðnaðarmannastétt á 15.
eða 16. öld. Það voru til iðnaðar-
menn innan um annað búðsetufólk
undir Jökli. Landeigendur höfðu
tekjur af öllum sjávarafla, sem á
land kom. Og þegar menn fóru að
græða á þilskipaútvegi, áttu bænd-
ur þátt í því að efla þá útgerð, enda
var hún gamall draumur frá dögum
Páls Vídalíns og samtíðarmanna
Skúla fógeta, svo sem Ólafs Steph-
ensens.
Kenningin um stöðnun samfé-
lagsins vegna landeigenda mun að
nokkru leyti innflutt og er það eðli-
legt. En það hefur lengi verið svo að
ekki hefur hentað að hlaupa í
blindni eftir erlendum fyrirmynd-
um. íslenskt þjóðfélag hefur á sinn
hátt verið afbrigðilegt.
Sá, sem les Sögu, verður margs
vísari og þar á meðal þess að eftir er
að lesa betur úr mörgum geymdum
heimildum um liðna tíma. H.Kr.
Á helj arþröm
Það er erfitt að hæla sjálfum sér, svo
að vel fari, en þó skal það nú reynt.
ÞG skrifaði um háskann í Slóveníu,
benti á háskann frá Sarajevo 1914 í
samanburði við 1991, og Slóvenía
slapp að mestu. Atburðirnir röðuð-
ust þannig, e.t.v. fyrir áhrif frá hug-
arfari, að hernaður hófst
ekki þá. Næst kom að
Króötum, og þá skrifaði
ÞG aftur um 1914 og
Sarajevo, en fylgdi þessu
illa eftir og blóðug óöld hófst, stóð
vikum og mánuðum sman. Sam-
viskubitið kvaldi ÞG.
Um áramót sýndist honum koma
lag, skrifaði (Vv. Mbl. 4.1.92): „mað-
urinn Kadíevics koðni niður." Eftir
nokkra daga var Kadíevics kominn
frá, og síðan hefur ekki heyrst af
bardögum svo nokkru nemi, innan
landamæra þess ríkis.
Þá kom að Bosníu. Þar er sjálf
Sarajevo, hinn póllinn á ási hins
germanska menningarsvæðis frá
1914, Reykjavík-Sarajevo. Alveg eins
og stefnt á sjálft þetta skaut með
öllu sem á undan var farið, sjálfan
tilræðisstaðinn þar sem ófarnaði
aldar var stefnt af stað 1914. Nú
þagði ÞG, gerði ekki neitt, eins og
allir aðrir. Ef hann trúir því að meö
sögðum orðum eða birtum megi
orka á hugi manna og þarmeð at-
burðina — og ef einhver skilur með
honum hversvegna hann trúir því,
— hvernig halda menn þá að hon-
um líði að hafa þagað?
Hvergi mun það flóknara en í Bo-
sníu að koma á sam-
komulagi. Þó mætti það,
ef lífmagnsáhrifum er
beitt. En til þess eru þeir
einir hæfir, sem halda
sjálfstæði sínu. Það skilyrði setjum
við hinum æðri öflum, sem brosa þó
að orðinu skilyrði, að björgun Bo-
sníu verði ekki án þess að íslenskt
sjálfstæði verði virt, innan frá og að
utan.
Þorsteinn Guðjónsson
Lesendur fikrifn
■AiSwivsiiiitii ðHi iici