Tíminn - 24.06.1992, Blaðsíða 7

6 Tíminn
Miövikudagur 24. júní 1992
Miðvikudagur 24. júní 1992
Tíminn 7
EES og stjórnarskráin. Dr. Guðmundur Alfreðsson þjóðréttarfrœðingur:
Stj ómarskrárbreytingu þarf
sem undanfara EES-samnings
í EES-samningnum eru ákvæði, sem fjalla um valds-
svið EFTA- og EB- stofnana á EES-svæðinu og þ.m.t.
á íslandi. Ræðutími minn er takmarkaður. Ég sný mér
því beint að fundarefninu og spyr, hvort í þessum milli-
ríkjasamningum og þá sérstaklega stofnanaköflum
þeirra séu nokkur þau fyrirmæli, sem kunni að bijóta í
bága við íslensku stjómarskrána. Ég mun fjalla fyrst
um framkvæmdavaldið, síðan um dómsvald og löggjaf-
arvald.
Framkvæmdavaldið
Lítum fyrst á framkvæmdavald-
ið. Skv. EES-samningnum, grein-
um 108 til 110, sem eru nánar út-
færðar í samningnum um eftirlits-
stofnun og dómstól EFTA, mun
eftirlitsstofnunin fá víðtækt vald
til að hafa eftirlit með framkvæmd
samningsskuldbindinganna. Hið
sama getur gilt um framkvæmda-
stjórn EB í þeim tilfellum, þegar
ákvarðanir falla undir hana skv.
ákvæðum samninganna. Eftirlitið
með samkeppnisreglunum kemur
hér sérstaklega til skoðunar, því að
það er skýrt tekið fram í 110. grein
EES-samningsins, að ákvarðanir
eftirlitsstofnunar EIH’A verði að-
fararhæfar gagnvart einstakling-
um og fyrirtækjum, það er þær
koma beint til fullnustu að lands-
rétti, án þess að innlend stjórnvöld
eða innlendir dómstólar hafi þar
nokkuð um efnishliðina að segja.
Eftirlitsstofnunin er sjálfstæð
stofnun og eftirlitsmennirnir,
þ.m.t. íslenski eftirlitsmaðurinn,
mega ekki taka við fyrirmælum frá
ríkisstjórnum aðildarríkjanna.
Þarna er sem sagt um alþjóðlegan
framkvæmdavaldsaðila að ræða,
sem getur tekið ákvarðanir sem
myndu verða bindandi á íslandi.
í 2. grein stjórnarskrárinnar er
mælt fyrir um, aö forseti og önnur
stjórnvöld fari með framkvæmda-
valdið. í 13. grein segir, að forset-
inn láti ráðherra framkvæma þetta
vald; í 14. grein segir ennfremur,
að ráðherrar beri ábyrgð á stjórn-
arframkvæmdum öllum. Það er
enginn vafi á því, að stjórnarskráin
á hér við íslenska ráðherra og ís-
lensk stjórnvöld. Það er engin
undantekning gerð í þessum
greinum um framsal á fram-
kvæmdavaldi út úr landinu og það
hefur aldrei verið gert með þess-
um hætti, þannig aö engin eru for-
dæmin. Þetta kemur enn betur í
ljós með tilliti til 14. greinar
stjórnarskrárinnar, þar sem það er
útilokað, að ráðherrar geti borið
ábyrgð á stjórnarframkvæmdum
og endanlegum ákvörðunum eftir-
litsstofnunar EFTA, þar sem hún
heyrir alls ekki undir þá. Hér
vaknar því greinilega spurning um
stjórnarskrárbrot.
Dómsvaldið
Snúum okkur nú að dómsvald-
inu. Það er í rökréttu framhaldi af
umfjöllun okkar um eftirlitsstofn-
un EFTA, þar sem ákvörðunum
hennar má skjóta til EFTA-dóm-
stólsins. Um EFTA-dómstólinn
eru ákvæði í greinum 108 og 110
EES- samningsins, svo og í samn-
ingnum um eftirlitsstofnun og
dómstól EFTA. Þar kemur skýrt
fram, að dómsvald dómstólsins
yrði mjög víðtækt um eftirlitið
með framkvæmd EES- samnings-
ins og getur á ýmsan hátt haft
bæði bein og óbein áhrif að lands-
rétti, t.d. varðandi ríkisstyrki og
opinber innkaup. Á sviði sam-
keppnisreglnanna eru dómarnir
endanlegir, þeir eru aðfararhæfir
að landsrétti, og þá má ekki bera
efnislega undir innlenda dóm-
stóla. EFTA-dómstóllinn er sjálf-
stæð stofnun og íslenskur dómari,
sem þar myndi sitja, yrði óháður
íslenskri dómskipan. Islenskir að-
ilar, bæði einstaklingar og fyrir-
tæki, sem teldu sig hafa verið
órétti beitta af eftirlitsstofnuninni,
yrðu þá að sækja sín mál fyrir
þessum alþjóðlega dómstól, sem
mun væntanlega sitja í Genf, eða
til Lúxemborgar í þeim tilfellum,
sem EB-dómstóllinn hefði dóms-
ögu. Landinn gæti ekki leitað rétt-
ar síns fyrir íslenskum dómstólum
í málum, sem myndu falla undir
þessa alþjóðlegu dómstóla.
Það er ólíklegt, að 34. grein
samningsins um eftirlitsstofnun
og dómstól EFTA stangist á við
stjórnarskrána, þar sem forúr-
skurðir EFTA-dómstólsins yrðu í
formi álitsgerðar en ekki bindandi
dóms. Bókun númer 34 með EES-
samningnum hlýtur hins vegar að
valda verulegum vandkvæðum.
Þar er heimilað, einfaldlega að út-
gefinni tilkynningu EFTA-ríkis, að
dómstólar í El'TA-ríkjunum láti
EB-dómstóIinn kveða upp forúr-
skurði með bindandi skýringum á
EES-samningnum. Svona samn-
ingsákvæði er greinilega ekki
marktækt að óbreyttri stjórnar-
skrá.
1 2. grein stjórnarskrárinnar er
sagt, að dómendur fari með dóms-
valdið. Skv. 60. grein stjórnar-
skrárinnar skera dómendur úr öll-
um ágreiningi um embættistak-
mörk yfirvalda. Þetta myndu þeir
ekki geta gert að því marki, sem
framkvæmdavald hefur verið
framselt til eftirlitsstofnunar
EFTA og dómsvald til EFTA-dóm-
stólsins. Það er enn og aftur eng-
inn vafi á því, að stjórnarskráin á
hér við íslenska dómendur og ís-
lenska dómstóla. Þetta er stjórnar-
skrá Lýðveldisins íslands og 2.
grein um þrískiptingu innlends
valds er í beinu framhaldi af 1.
grein um þingbundna stjórn. Til
viðbótar má benda á 61. grein um
vernd og sjálfstæði dómara, sem
gerir greinilega ráð fyrir innlendri
málsmeðferð. Stjórnarskráin
geymir enga heimild til framsals á
dómsvaldi út úr landinu, þ.e.a.s. til
dómstóla, sem gætu kveðið upp
bindandi dóma, sem kæmu beint
til fullnustu að landsrétti, og verð-
ur að telja slíkt óheimilt aö
óbreyttri stjórnarskrá.
Varðandi framkvæmdavalds- og
dómstólaþættina hefur verið bent
á, að það megi hugsanlega bera
saman vald eftirlitsstofnunar og
dómstóls EFTA við þær viður-
kenningar á aðfararhæfi erlendra
stjórnsýsluathafna og erlendra
dóma, sem við höfum gengist und-
ir skv. fáeinum alþjóðasamningum
og þá aðallega Norðurlandasamn-
ingum. Nánari athugun leiðir þó í
ljós, að þarna er tvennt ólíkt á
ferðinni. Útlendir dómstólar fá
skv. síðarnefndu samningunum
aldrei dómsögu yfir íslenskum
einstaklingum eða fyrirtækjum,
nema þeir hafi sjálfir með gerðum
sínum komist undir vald erlendrar
dómsögu. Á EES- svæðinu getur
hins vegar EFTA- dómstóllinn
fengið lögsögu, án þess að þessir
sömu aðilar aðhafist nokkuð til að
kalla hana yfir sig. Ég verð þess
vegna að telja, að þessi saman-
burður eigi ekki rétt á sér.
Það er ekki heldur rétt að bera
stofnanir á EES-svæðinu saman
við núgildandi EFTA-samning eða
mannréttindadómstól Evrópu-
ráðsins í Strassborg. Ólafur Jó-
hannesson skrifar í bók sinni um
Stjórnskipun íslands (Hlaðbúð,
1960, bls. 96), að það sé megin-
regla íslensks réttar, að þjóðréttar-
reglur teljist ekki til landslaga. Það
ber að túlka lög til samræmis við
þjóðarétt eins og frekast er unnt,
en þjóðarétturinn víkur fyrir
landsréttinum, ef til áreksturs
kemur. Við búum sem sagt við tvö
réttarkerfi, landsrétt og þjóðarétt.
Það er því sitt hvað þjóðréttar-
skuldbindingar og landslög; ríkið
getur orðið brotlegt að þjóðarétti
og gagnvart öðrum ríkjum, en
slíkar skuldbindingar fá ekki gildi
innanlands gagnvart þegnunum,
fyrr en um þær hefur verið fjallað
af til þess bærum innlendum aðil-
um. Hæstiréttur hefur margsinnis
staðfest þessa meginreglu. Þetta
eru reglurnar, sem gilda enn um
samskipti okkar við ÉFTA og Evr-
ópuráöið.
Nú er því haldið fram í fram-
haldi af dómi frá 1990, þar sem
Hæstiréttur tók af skariö um að-
skilnað framkvæmda- og dóms-
valds og vitnaði til mannréttinda-
samnings Evrópuráðsins, að þessi
meginregla hafi kannske breyst.
Ég tel, að svo sé ekki, enda höfðu
verið sett lög um aðskilnað um-
boðsvalds og dómsvalds, áður en
Hæstiréttur kvað upp sinn dóm og
þessi lög eru nefnd meðal dóms-
forsendna. Ég hef fulla samúð með
þeirri skoðun Ragnars Aðalsteins-
sonar (Tímarit lögfræðinga, 1.
hefti, 40. árg., júní 1990), að
mannréttindasamningar skuli
innleiðast í landslög og það er
hægt að gera, en eins og málin
standa í dag gera hvorki íslensk
stjórnskipun né þjóöarétturinn
greinarmun á mannréttindasamn-
ingum og öðrum milliríkjasamn-
ingum í þessu samhengi. Ég hall-
ast frekar að niðurstöðu Jóns
Steinars Gunnlaugssonar (Tímarit
lögfræðinga, 4. hefti, 41. árg., des-
ember 1991) þess efnis, að engin
varanleg breyting hafi orðið á ís-
lenskum rétti varðandi réttar-
heimildirnar í framhaldi af nefnd-
um dómi Hæstaréttar. Jón Steinar
tiltekur yngri dóm Hæstaréttar,
þar sem tekið er af skarið um þessa
niðurstööu. Það er einnig athygl-
isvert, að enginn hefur stungið
upp á því, að dómar mannréttinda-
dómstólsins fengju sjálfkrafa gildi
að landsrétti; enn sem áður þurfa
Alþingi og forseti eða þá Hæsti-
réttur að taka af skarið.
Löggjafarvaldið
Við höfum nú vikið í grófum
dráttum að eftirlitskerfinu, sem á
að tryggja framkvæmd EES-
samningsins. Þá er röðin komin að
löggjafarvaldinu. Það þarf ekki að
taka fram, að það eru Alþingi og
forseti íslands, sem fara saman
með löggjafarvaldið, skv. 2. grein
stjórnarskrárinnar.
Það er yfirlýstur aðaltilgangur
EES-samningsins að samræma á
EES- svæðinu öll lög og reglur um
fjórfrelsið, það er frjálsa flutninga
vöru, þjónustu, fjármagns og fólks
á milli aðildarríkjanna. Þetta er
gert með þeim hætti, að EES-
samningurinn einfaldlega endur-
tekur eða vísar til laga, reglugerða
og dóma EB eins og þessi gögn
hafa þróast á undanförnum ára-
tugum. Þar eru með taldar sam-
keppnisreglurnar, sem eiga að
veita einstaklingum og fyrirtækj-
um sömu samkeppnisaðstöðu. Það
er rétt, að alþjóðleg og svæða-
bundin viðskipti hafa aukist mikið
og að það er rík ástæða til að sam-
ræma reglur og réttarframkvæmd
sem mest á milli landa til að greiða
fyrir þessum viðskiptum. Um þetta
sjónarmið er allt gott að segja og
sjálfsagt að taka undir það, en við
gætum líka sjálf framkvæmt slíka
samræmingu án þess að fá um það
fyrirmæli í smáatriðum frá öðrum.
Stjórnarskrárspurningar á lög-
gjafarsviðinu vakna hins vegar um
aðferðina, það er yfirtökuna og svo
um framhald lagasetningar á
svæðinu.
Við getum fyrst athugað yfirtök-
una á dómum og úrskurðum EB-
dómstólsins. í 6. grein EES-
samningsins er því lýst og það er
endurtekið í samningnum um eft-
irlitsstofnun og dómstól EFTA, að
þessum EB-dómum, sem hafa ver-
ið kveðnir upp í gegnum árin fyrir
undirskrift og gildistöku EES-
samningsins, skuli beitt við túlk-
un og notkun EES-samningsins.
Margir EB-dómanna varða grund-
vallaratriði og þeir hafa mótað
framþróun réttarins, eins og lesa
má í nýrri kennslubók Stefáns Más
Stefánssonar um Evrópurétt.
Þetta er allt gott og rétt miðað við
stefnumið samningsins um sam-
ræmingu laga og reglugerða á
EES-svæðinu. Skv. orðalagi 6.
greinar EES-samningsins er hér
ekki bara um lögskýringaraðferð
eða túlkunaratriði að ræða, heldur
skyldu; þessir dómar eru óumflýj-
anlegur hluti hins nýja EES- rétt-
ar og geta haft bein réttaráhrif.
Þetta viðhorf kemur greinilega
fram í áliti EB- dómstólsins um
EES-samninginn frá 10. apríl s!.,
og það má bæta því við, að þetta
álit EB-dómstólsins er skyldulesn-
ing um valdahlutföllin á EES-
svæðinu.
Viðeigandi dómar EB-dómstóls-
ins, t.d. um samkeppnisreglurnar,
eru hins vegar ekki skráðir í EES-
samningnum; það er bara almenn
tilvísun til þeirra. Að mínu mati er
það alvöruspurning, hvort Alþingi
og forseti geta samþykkt slíka til-
vísun til lagabókstafs, sem á að fá
gildi að landsrétti, án þess að við-
komandi gögn séu lögð fram í
frumvarpsformi, á íslensku að
sjálfsögðu, og svo birt. Það hlýtur
að skerða réttarvitund manna og
réttaröryggi, ef þetta er allt saman
samþykkt óséð og óskoðað, jafnvel
þótt dómarnir séu til og liggi
frammi í erlendum bókum og þótt
sumir þeirra hafi verið reifaðir í ís-
Dr. Guömundur Atfreösson.
lenskum gögnum. Um réttan
framgangsmáta má vitna í ýmis
ákvæði stjórnarskrárinnar, t.d. 26.
grein um lagafrumvörp og 27.
grein um birtingu laga.
Næsta spurning varðar einnig
löggjafarvaldið, það er tilurð nýrra
laga og reglna og breytinga á eldri
textum á EES-svæðinu. Hér er það
enn EB, sem mun að miklu leyti
ráða ferðinni, þótt sérfræðingar
EFTA-ríkjanna fari með tillögu- og
samráðsrétt á fyrri stigum málsins
og þótt hvert EFTA-ríki fari með
neitunarvald í áðurnefndum EES-
stofnunum. EES-nefndin og EES-
ráðið munu viðtaka viðeigandi lög
og reglur frá EB til að viðhalda
samræmdu lagakerfi, og frá EES
eiga málin að berast til Alþingis,
sem á tvo kosti skv. samningnum,
það er að samþykkja eða hafna
máli, en ekki að breyta frumvarpi,
því að þá færi samræmingin út um
gluggann. Alþingi og forseti munu
sem sagt fara með formlegt neit-
unarvald, á meðan efnislega lög-
gjafarvaldið verður í höndum ann-
arra, þ.á m. stofnana EB, þar sem
við erum ekki aðilar. Það er ekki
hátt risið á svona fyrirkomulagi,
sérstaklega fyrir þjóðþing í full-
valda ríki. Það er hins vegar mats-
atriði og getur horft til beggja átta,
hvort það brýtur endilega í bága
við stjórnarskrána, þar sem lög-
gjafinn getur sagt nei og getur
breytt texta, þótt það myndi síðan
hafa þjóðréttarlegar afleiðingar
vegna viðurlagaákvæða EES-
samningsins.
Bókun númer 35 með EES-
samningnum þrengir sömuleiðis
mjög að löggjafarvaldinu. í þessari
bókun segir, með tilvísun í laga-
samræmingu á EES-svæðinu, að
EI*TA-ríkin muni tryggja með lög-
um, að EES-lög gangi framar öðr-
um landslögum, ef til áreksturs
kemur. Skv. íslenskum stjórnskip-
unarrétti geta Alþingi og forseti
sett ný lög og breytt eldri lögum
eins og þeim sýnist, og stjórnar-
skráin heimilar ekki, að þessi rétt-
ur verði takmarkaður með lögum
eða milliríkjasamningum. Svona
samningsloforð um forgang EES-
reglna er þess vegna ekki mark-
tækt, nema þá sem einhver al-
menn stefnu- eða túlkunaryfirlýs-
ing.
Lokaorð
I 21. grein stjórnarskrárinnar
segir, að Alþingi verði að sam-
þykkja milliríkjasamninga, ef þeir
horfa til breytinga á stjórnarhög-
um ríkisins. Því hefur verið fleygt,
að EES-samningurinn og fylgi-
samningar hans séu einmitt slíkir
milliríkjasamningar; þeir verði að
vísu til að breyta stjórnarhögum,
en samþykki Álþingis dugi til að
afgreiða samningana. Þetta er
rangt. Það er fráleitt að halda því
fram, að það sé hægt að breyta
stjórnarskránni með milliríkja-
samningi eða sem afleiðingu af
slíkum samningi, þegar það er
ekki hægt að gera það sama með
venjulegum lögum.
Því er líka haldið fram, að
stjórnarskráin okkar sé gömul
eða jafnvel úrelt, miðað við þróun
mála í nágrannalöndum okkar, og
að hún taki ekki mið af nútíma-
legum alþjóðasamskiptum. Þetta
kann rétt að vera að vissu marki,
en þá á að breyta stjórnarskránni
með lögformlegum og löglegum
hætti, en ekki bara brjóta hana og
beygja. Hin Norðurlöndin búa við
og ætla að nota stjórnarskrár-
ákvæði, sem mæla fyrir um auk-
inn meirihluta atkvæða við af-
greiðslu slíkra mála á þjóðþing-
unum. í 79. grein stjórnarskrár-
innar íslensku er því lýst og bætt
um betur í þingskapalögum,
hvernig standa eigi að breytingu,
það er með tvítekinni samþykkt
Alþingis á stjórnarskrárfrumvarpi
með þingkosningum á milli. Það
getur aldrei verið rangt í lýðveldi
að fara eftir viðurkenndum leik-
reglum og að láta þjóðina tala.
Það gildir að sjálfsögðu einnig um
þjóðaratkvæðagreiðslu um EES-
samningana, þótt hafa beri í huga,
Þetta erindi var Jlutt á
fundi Lögfrœðingafélags-
ins á Hótel Sögu laugar-
daginn 20. júní 1992. Höf-
undur tekurfram, að hann
hefur við samningu grein-
arinnar stuðst við margt,
sem um samningana hefur
þegar verið opinberlega
sagt og skrifað á stjórn-
skipunarvísu, þótt heimiid-
armanna hafi ekki alltaf
verið getið og þeir ekki
endilega á sama málL Al-
þingismennirnir Eyjólfur
Konráð Jónsson, Hjörleif-
ur Guttormsson og Kristín
Einarsdóttir, lögfrœðing-
arnir Gunnar G. Schram,
Sigurður Heigason og
Stefán Már Stefánsson, og
laganeminn Gísli Tryggva-
son og Jóhannes Snorra-
son eru meðal þessara
heimildarmanna, auk
þeirra sem áóur ergetið.
Greinarhöfundur hefur
embættispróf í lögfrœði frá
lagadeild Háskóla íslands
(1975), meistarapróf í
samanburðarlögfrœði frá
lagadeild New York Uni-
versity (1976) og doktors-
próf íþjóðarétti frá Har-
vard Law School (1982).
Hann starfar á skrifstofu
Sameinuðu þjóðanna í
Genf en þessi grein er
skrifuð í hans eigin nafni
og frásögnin öll og fram-
settar skoðanir eru á hans
ábyrgð.
að slík atkvæðagreiðsla nægir
ekki til að veita undantekningar
frá stjórnarskránni eða til að
breyta henni með öðrum hætti en
gert er ráð fyrir í 79. grein. Og það
má ekki gleyma síðari hluta 26.
greinar stjórnarskrárinnar, sem
gefur forseta vorum kost á að
kalla til þjóðaratkvæðagreiðslu
með því að synja lagafrumvarpi
um staðfestingu.
Það hefur verið sagt og gott ef
það kemur ekki frá danska utan-
ríkisráðherranum, að fullveldis-
hugtakið sé á undanhaldi í al-
þjóðasamskiptum vegna aukins
og sívaxandi samstarfs ríkja og þá
eru EB og EES náttúrlega nær-
tækustu dæmin. Þetta er ekki
rétt, hvað lögfræðina varðar.
Þjóðarétturinn hefur ekki breyst
og breytist ekki, þótt 10 eða 20
Evrópuríki efli með sér samvinnu
og jafnvel ekki þótt sum þeirra
verði til að takmarka eða afsala sér
fullveldinu í leiðinni. Fullveldi
ríkja — og það má vissulega segja
margt misjafnt um það fyrirbæri
— er eftir sem áður grundvallar-
regla í þjóðarétti, sem mikill
meirihluti heimsbyggðarinnar
stendur vörð um. Það, sem hefur
verið og er að gerast þar sem áður
voru Sovétríkin og Júgóslavía og
reyndar víðar, er einmitt til marks
um slíka strauma, og bæði ísland
og Danmörk hafa lagt sitt af
mörkum til þessarar þróunar með
tímabærum fullveldisviðurkenn-
ingum.
Ég hef í þessu erindi ekki lagt
pólitískt eða efnahagslegt mat á
EES-samninginn og ætla ekki að
gera það. Mér finnst, að afstaðan
til EES-svæðisins skipti engu
máli um fundarefnið okkar hér í
dag; bæði stuðningsmenn og and-
stæðingar þessa samnings hljóta
að fylgja stjórnskipunarlega réttri
afgreiðslu hans af hálfu Alþingis
og forseta. Stjórnarskráin er of
mikilvægur hluti af okkar stjórn-
kerfi til þess að hún sé lögð til
hliðar vegna stjórnmálaskoðana
eða hagsmunaafstöðu. Að snið-
ganga stjórnarskrána núna getur
hæglega komið okkur í koll síðar.
Um þetta mál á að fara fram fagleg
umræða og ákvarðanataka, burt-
séð frá öllum stjórnmála- og til-
finningasjónarmiðum.
Ég hef hér á undan bent á til-
teknar greinar í EES-samningn-
um og hvernig þær geta stangast
á við ákveðnar greinar í stjórnar-
skránni okkar á sviði fram-
kvæmda-, dóms- og löggjafar-
valds. Upptalningin er ekki endi-
lega tæmandi; ég hef t.d. ekki
fjallað um hugsanlega skerðingu
á samningsgetu íslenska ríkisins
við önnur ríki og alþjóðasamtök,
en formálsorð og 120. og 121.
grein EES-samningsins virðast
heimila slíkar takmarkanir.
Það er rétt að taka fram, að
þetta er ekki bara spurning um
heildarmyndina, sem er dregin
upp af þessum atriðum öllum,
þótt hún skipti að sjálfsögðu máli
við skoðanamyndun um EES-
svæðið og tilheyrandi samninga.
Það er hins vegar nóg, ef eitt
þessara atriða, sem ég nefndi,
brýtur í bága við stjórnarskrána.
Hvert dæmi eitt og sér, t.d. um af-
hendingu framkvæmda- og dóms-
valds eða um skerðingu löggjafar-
valdsins, myndi þess vegna nægja
til þess að útheimta stjórnarskrár-
breytingu, áður en samningarnir
yrðu viðteknir og áður en þeir
fengju gildi að landsrétti.
Það er mín niðurstaða eftir ná-
kvæma skoðun á þessum atriðum
og dæmum öllum, að það þurfi að
breyta stjórnarskránni og beita til
þess 79. grein hennar, þegar EES-
samningurinn og fylgisamningar
hans koma til afgreiðslu Alþingis
og forseta. Dæmin, sem ég hef
nefnt, virðast meira en duga til að
halda því fram, að þarna séu á
ferðinni árekstrar á milli texta.
Það er enginn vafi á því í slíkum
tilfellum, að þá hefur stjórnar-
skráin forgang og að Alþingi og
forseti geta ekki staðfest samning-
ana að óbreyttri stjórnarskrá.
Tímamótasamþykkt í flugmálum. Frjáls sam-
keppni í háloftunum og öll sérleyfi afnumin:
SAS HEFUR
ÁHYGGJUR AF
HARÐNANDI
SAMKEPPNI
Talsmenn flugfélagsins SAS sögðu
í gær að þeir hefðu miklar áhyggj-
ur af því samkomulagi, sem ráð-
herrar samgöngumála innan EB
komust að á mánudag og sagt var
frá hér í Tímanum í gær.
Samkomulag þetta snýst um
óhefta samkeppni á Evrópuflugleið-
um og er talið geta leitt til lækkun-
ar flugfargjalda. Tálsmenn SAS
sögðu að þessar reglur yrðu til þess
að sum flugfélög í Evrópu fengju
óeðlilegt forskot en önnur ekki.
„Þannig verður SAS að keppa við
önnur evrópsk flugfélög á sínum
heimamarkaði strax frá 1. janúar
næstkomandi, en flugfélög innan
EB- ríkjanna fá hins vegar vernd og
aðlögunartíma allt til 1997 í sínum
heimalöndum," sagði Niels Hald,
blaðafulltrúi SAS í Danmörku.
Hald bætti því við að SAS liti svo
á að Noregur, Svíþjóð og Danmörk
(sem er í EB) tilheyri heimamark-
aði félagsins.
Samkvæmt þriðju grein hins ný-
gerða samnings ætti flug á miíli
höfuðborga þessara þriggja ríkja að
vera opið öllum flugfélögum í Evr-
ópu frá og með janúar næstkom-
andi, en innanlandsflug í EB-lönd-
um yrði hins vegar ekki gefið frjálst
fyrr en eftir fjögurra ára aðlögunar-
tíma, sagði Hald.
Hann bætti því við að þeir SAS-
menn hefðu allt að einu viljað fulla
samkeppni á innanlandsleiðum
strax í janúar 1993. Hald vildi þó
ekki viðurkenna að þetta sam-
komulag EB- þjóðanna myndi
skaða SÁS fjárhagslega, en sagði að
SAS stæði frammi fyrir erfiðu verk-
efni í janúar næstkomandi.
Samkomulag það, sem sam-
göngumálaráðherrar EB-ríkja und-
irrituðu í Lúxemborg á mánudag-
inn, er þess eðlis að ríkisstjórnir
landanna munu afnema allar höml-
ur og kvaðir, sem nú eru á flugfar-
gjöldum, og afnema öll sérleyfi í
þessum löndum.
Hald sagðist vona að einhverjar
reglur yrðu settar um leyfilega að-
stoð ríkisstjórna við einstök flugfé-
lög EB-þjóðanna. „Við kærum okk-
ur ekki um að vera í samkeppni við
franska ríkissjóðinn," sagði hann.
SAS, sem er að hálfu leyti í eigu
sænska, danska og norska ríkisins,
fékk í apríl síðastliðnum samþykki
sænskrar nefndar, sem fjallar um
hringamyndanir, til þess að kaupa
51% hlutafjár í innanlandsflugfé-
laginu Linjeflyg í Svíþjóð.
Með því að samræma og stilla
saman flug SAS og flug Linjeflyg
ráða þessi tvö flugfélög nú um 90%
sænska innanlandsmarkaðarins.
Talsmenn SAS segja að þessar að-
gerðir hafi verið nauðsynlegar til
þess að styrkja stöðu SAS áður en
nýjar og breyttar reglur taka gildi á
flugleiðum, bæði í Svíþjóð og í Evr-
ópu.
Sænska ríkisstjórnin gerði heyr-
inkunnar nýjar reglur í flugmálum,
sem ganga munu í gildi 1. júlí
næstkomandi. Samkvæmt þessum
reglum eru öll sérleyfi SAS og
Linjeflyg numin úr gildi og sam-
keppni á innanlandsflugleiðum í
Svíþjóð heimil öllum félögum þar í
landi.
SAS jók veltu sína lítillega á síð-
asta ári, en tap þeirra fýrir skatta
jókst einnig talsvert. Félagið hefur
dregið mjög úr flugi á flugleiðum,
sem ekki skila hagnaði, og sagt upp
fjölda starfsfólks, svo koma megi
rekstri félagsins á réttan kjöl. Fyrr á
þessu ári seldi SAS fyrirtæki í Japan
hlut sinn í Inter- Continental-hót-
elkeðjunni. Söluverðið var ekki
gert opinbert.
— Krás.
JERÚSALEM - Israelar gengu
til kosninga í gær, og gætu úrslit
kosninganna haft áhrif á friðarvið-
ræður fyrir botni Miðjarðarhafs.
Kjósendur þurftu að gera upp á
milli Verkamannaflokksins og leið-
toga hans, Yitzhaks Rabin, annars
vegar, sem segist vilja skipta við
Araba á landi fyrir frið, og hins
vegar forsætisráðerrans Yitzhaks
Shamir, sem hefur heitið því að
láta aldrei einn fersentimetra af
landi f hendurAraba.
VÍN - Fulltrúar S.Þ., sem hafa
reynt að aðstoða palestínska
flóttamenn, saka ísraelska her-
menn um að hafa ráðist að sér
þegar þeir ætluöu aö hjálpa pal-
estínsku barni á hernumdu svæð-
unum á Vesturbakkanum.
BELGRAD - Talsmenn S.Þ. hafa
geflð upp von um 48 stunda
vopnahlé. Það hugöust þeir nýta
til þess að flytja birgðir matvæla
og lyfja flugleiðis til 30.0000 svelt-
andi borgara í Sarajevo. Bardagar
blossuðu upp að nýju í gær í
þessari höfuðborg Bosníu. Carr-
ington lávarður sagði að forsetar
Serbíu og Bosniu-Króatíu hefðu
samþykkt að koma til fundar í
Lundúnum í þessari viku. Serb-
neskir lögreglumenn komu í veg
fyrir að menn af albönskum upp-
runa gætu vígt óopinbert þing sitt í
Kosovo-héraði. Hersveitir Króata
náðu aftur á sitt vald bænum Novi
Travnik í Bosníu, eftir átök sem
kostuðu fjóra lífið.
TIRASPOL, Moldavíu - A.m.k.
300 manns hafa látið lífið í bar-
dögum, sem staðið hafa í þrjá
daga milli moldavískra hersveita
og varðliða Dnéstr-lýðveldisins,
sem vill sjálfstæði.
DAGOMYS, Rússlandi - For-
setar Rússlands og Úkrafnu hafa
komist að samkomulagi um skipt-
ingu Svartahafsflotans. Skipting
hans hefur veriö eitt helsta deilu-
efni þessara fyrrum Sovétlýð-
velda.
MOSKVA - Azerar segja að arm-
enskar hersveitir hafi haldið uppi
skothríð á þorp í Azerbajdsjan,
rétt við landamæri ríkjanna. Sifelld
átök hafa veriö með þessum þjóð-
um handan Kákasus undanfarið.
ASHKHABA, Turkmenistan
Hinn nýi forseti Turkmenistan,
Saparmurad Niyazov, þykist þess
fullviss að sér muni takast að nýta
auðlindir landsins þannig að vel-
megun verði ríkjandi innan fimm
ára.
MADRID - Forseti Suður-Afríku,
F.W. de Klerk, sagði á fundi i gær
að hann væri bjartsýnn á að friður
og ró kæmist á í landi sínu, þrátt
fyrir að viöræöur um aukin lýðrétt-
indi svartra hafi nú siglt í strand.
Nelson Mandela boöaöi til skyndi-
fundar í Jóhannesarborg i gær,
þar sem taka átti ákvörðun um
frekari viðræður um lýðréttindi til
handa svörtum. Mjög hefur slegið
í bakseglin eftir að ein mestu
óhæfuverk um langt skeið voru
framin í Suður-Afríku.
VERSÖLUM, Frakklandi -
Franska þingið samþykkti með
592 atkvæðum gegn 73 að breyta
frönsku stjórnarskránni til þess að
Maastricht-samkomulagið geti öðl-
ast formlegt gildi ( Frakklandi.
SIRTE, Líbýu - Fulltrúar á þjóö-
þingi Líbýu skiptust i tvær fylking-
ar í gær, þegar rætt var um hvort
framselja ætti mennina tvo, sem
grunaðir eru um að hafa komið
fyrir sprengju í PanAm-þotunni er
fórst yfir Lockerbie. Sumir þingfull-
trúa voru því algjörlega andvígir,
en aðrir vildu samþykkja það með
skilyrðum.
GENF - Flóttamenn snúa nú aft-
ur til Afghanistan í stríðum
straumum og er fjöldi þeirra svo
mikill að hjálparsveitir á vegum
S.Þ. eru að verða uppiskroppa
með fæði og fé.