Tíminn - 02.07.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Fimmtudagur 2. júlí 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Timinn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavik Sfmi: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,- , verð I lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Tímamót
í réttarsögunni
Vorið 1989 voru samþykkt lög frá Alþingi um að-
skilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði. Lög þessi
höfðu í för með sér umbyltingu réttarkerfisins í iand-
inu, og hefur gildistaka þeirra verið í undirbúningi
síðan, en lögin tóku gildi í gær 1. júlí.
Einn af hornsteinum íslensks lýðræðisþjóðfélags
er þrískipting valdsins. Þessi skipan er stjórnarskrár-
bundin og samkvæmt henni fer Alþingi og forseti ís-
lands með löggjafarvald, forseti og önnur stjórnvöld
með framkvæmdavaldið og dómstólar fari með dóms-
valdið.
Þó að stjórnarskráin kveði á um þessa skipan, hef-
ur aldrei verið skilið til fulls á milli dómsvaldsins og
framkvæmdavaldsins, þar sem dómarar á lægri
dómstigum hafa samhliða innt af hendi margs konar
störf fyrir framkvæmdavaldið, og sami aðilinn verið
dómari og lögreglustjóri í senn.
Þó að þessi skipan hafí haldist í sessi fram á þenn-
an dag, verður með engu móti sagt að ísland hafí ekki
verið í hópi réttarríkja. Allir geta verið sammála um
það að sýslumenn misbeittu ekki valdi sínu.
Þau málaferli, sem rekin voru í Strassborg fyrir
mannréttindadómstólnum á sínum tíma, voru próf-
mál, en úrskurðurinn hratt af stað þeirri endurskoð-
un sem nú hefur tekið gildi og er mjög víðtæk.
Nokkrir viðamiklir lagabálkar hafa verið endur-
skoðaðir í tengslum við þessa skipulagsbreytingu í
réttarfarinu í landinu. Með þeim fær starf dómenda
og sýslumanna nýjan lagaramma í samræmi við þær
aðstæður, sem nú ríkja í þjóðfélaginu.
Því er 1. júlí 1992 tímamótadagur í réttarfarssögu
landsmanna, og það er vonandi að þessi nýja skipan
verði til þess að gera kerfið enn skilvirkara og að-
gengilegra fyrir þá, sem þurfa til þess að leita, sem er
allur almenningur.
Breytingar, sem varða dómsmál og réttarfar, eru
ekki í hópi þeirra mála sem háværar umræður eru
um í þjóðfélaginu. Síðan 1989, þegar lögin um að-
skilnað umboðsvalds og dómsvalds voru samþykkt á
Alþingi, hefur þar verið unnið, þótt hljóðlega hafí far-
ið, gífurlegt starf í lagasetningu sem tilheyrir þessari
breytingu. Þetta starf hefur verið unnið í þingnefnd-
um og lítt komist í kastljós fjölmiðla.
Það verður ekki skilið við þetta mál án þess að geta
um þátt Markúsar Sigurbjörnssonar prófessors. Starf
hans við málið allt frá upphafí til enda skapar honum
sérstakan sess í íslenskri réttarfarssögu. Hann hefur
eins og aðrir, sem unnið hafa að þessari miklu breyt-
ingu, unnið sín verk í kyrrþey og ekki hrópað á torg-
um.
Mestu varðar að það kerfí, sem nú hefur tekið
gildi, bæti réttaröryggi í landinu, þannig að almenn-
ingur hafi það traust á því sem er nauðsynlegt í rétt-
arríki. Með þessum orðum er engri rýrð kastað á þá,
sem unnu eftir gamla kerfínu og sinntu sínum störf-
um af bestu samviskusemi. Nú bíða þeirra störf við
nýjar aðstæður í nýju umhverfi.
Allt íyrir ekkert
Afstaða íslendinga til þátt-
töku í Evrópusamvinnu er
fullt eins margbreytileg og
þeir eru margir. Flestir
þeirra, sem gefa upp einhvers
konar afstöðu, vilja bæði
hirða kökuna og geyma og éta
hana, halda og sleppa, en
samt á hvorki að halda alveg
eða sleppa alveg.
Málsmetandi Kvennalis-
takonur hafa afar fjölbreyti-
lega afstöðu til málsins og eru
mikið á móti hverskyns sam-
krulli við Evrópuþjóðir, bæði
með og móti aukinni sam-
vinnu, og Ingibjörg Sólrún
hefur kostið sér valkost af
tveim slæmum, sem þýðir að
annar er skárri.
Miðstjórn Alþýðu-
bandalagsins hélt
strangan fund yfir helg-
ina til að komast að því
hver stefna flokksins í mál-
efnum Evrópu er. Ljóst er að
hún er sú að einhverjir mið-
stjórnarmenn vilja þátttöku í
Evrópsku efnahagssvæði með
öðrum EFTA-ríkjum. Það
þykir flestum fráleitt og að
jafnvel sé illskárra að taka
hugmyndir Ingibjargar Sól-
rúnar til gaumgæfilegrar at-
hugunar, en það segir enginn
upphátt. Niðurstaða mið-
stjórnarfundarins er annars
eitthvað á þá lund, að stór-
veldið ísland setji Evrópu-
bandalaginu stólinn fyrir
dyrnar og láti það samþykkja
tvíhliða samning, í gömlum
anda Jóns Baldvins: við fáum
allt, hinir ekkert.
Og þegar allt er fengið, er
óhætt að gerast gildur aðili að
EB og ráða stefnunni. Það
heitir að vera þátttakandi í
ákvarðanatökum.
Loðnar
hugmyndir
Flestir veigra sér við að
taka ákveðna afstöðu til þess
hver sé æskileg framtíðar-
staða íslands innan bandalaga
í Evrópu eða Norður- og Mið-
Ameríku. Það eru helst þeir,
sem ekki vilja vera í neinum
bandalögum en búa að sínu í
alfaraleið lægðanna yfir
Norður-Atlantshafið, sem vita
nákvæmlega hvað þeir vilja.
Hugmyndir um tvfhliða
samning eru einhverjar þær
loðnustu sem upp koma í
hugmyndafræðinni um EB,
enda orðin opinber stefna
allaballanna í málinu. Það er
aldrei spurt hvort EB kæri sig
neitt um svoleiðis samninga,
og hitt dettur aldrei nokkrum
íslendingi í hug, að svoleiðis
samningur geti verið gagn-
kvæmur og kveði á um rétt-
indi tveggja aðila eða fleiri.
Allir þeir, sem eitthvað
hafa lagt í orðabelg EB-um-
ræðunnar, líka þeir sem tala
um fulla aðild, kveða upp úr
um það, að aldrei komi til
greina að útlendingar geti
eignast laxveiðiár á íslandi,
eða fiskiskip, eða útflutnings-
fyrirtæki sem selur fisk eða
kvóta í íslenskri fiskveiðilög-
sögu með eignarhaldi á ís-
lenskri útgerð.
Eignarhaldið á laxveiðián-
um er heilagt eins og á fiski-
skipaflotanum.
Kaupum eigin
kvóta
Þrátt fyrir heilagleika sjáv-
arútvegsins og rétt kynbor-
inna tslendinga til að eiga
hann og nýta eigin fisk í eigin
sjó, er farið að reka skipuleg-
an áróður fyrir að íslendingar
eignist þýska útgerð og þýsk-
an fiskveiðikvóta og fái þar
með aðgang að kvótakerfi
Evrópubandalagsins.
Það er sjálft Morgunblaðið
sem flytur fagnaðarboðskap-
inn og er því mjög meðmælt
að íslenskir útgerðar- og fjár-
málamenn kaupi meirihluta í
næststærsta sjávarútvegsfyr-
irtæki í Þýskalandi.
Þessi kaup eru svo pott-
þétt, að það er „hugsanlegt að
það fái hluta af þeim veiði-
heimildum, sem samið hefur
verið um að veita aðildarríkj-
um EB á gagnkvæmum
grunni hér við land“, segir í
leiðara Mogga.
Hugsið ykkur, við getum
keypt fiskveiðikvóta í ís-
lenskri auölindalögsögu með
því að kaupa þýskt fyrirtæki,
sem fær úthlutað kvóta sam-
kvæmt gagnkvæmum samn-
ingum Islendinga og EB um
fiskveiðar.
Samkvæmt þessu gætu ís-
lendingar með lagni keypt
upp erlenda samninga við
sjálfa sig, setið einir að ís-
landsmiðum og fengið í kaup-
bæti drjúgan hluta af kvótan-
um í lögsögu Evrópubanda-
lagsins.
Einhliða
gagnkvæmni
Ef íslenskir útgerðarmenn
kaupa upp stór útgerðarfyrir-
tæki og mikinn fiskveiðikvóta
í ríkjum Evrópubandalagsins,
hlýtur sú sjálfsagða krafa að
vera gerð, að fyrirtæki í ríkj-
um EB og þegnar þeirra fái að
kaupa íslensk útgerðarfyrir-
tæki og íslenskan fiskveiði-
kvóta.
Hvernig koma á í veg fyrir
þetta, hvort sem er í tvíhliða
samningum, EES-samning-
um eða jafnvel með fullri að-
ild að EB, er álíka hulin ráð-
gáta og hvernig ríkisstjórnin
á að ógilda eða ganga á svig
við lögformlegan og eðlilegan
úrskurð Kjaradóms um að
hækka kaup hálaunagæðinga
ríkisins, hins eiginlega ríkis-
valds, upp í það sem þeim
finnst eðlilegt að fá fyrir þjón-
ustu í embættum.
Löngum hefur það verið
talin hin mesta ósvinna að er-
lendir aðilar stundi atvinnu-
rekstur hér á landi og kaupi
alíslenska orku til framleiðslu
sinnar. Þetta viðgengst þó.
Hins vegar hefur alla tíð
þótt meira en sjálfsagt að ein-
hver stærstu íslensku
fyrirtækin séu rekin á
erlendri grund og sam-
kvæmt erlendum lög-
um. Það eru auðvitað
sölusamtök sjávarútvegsins
og verksmiðjurnar sem þau
reka í Ameríku og Evrópu.
Þær nota erlenda orku og er-
lendan vinnukraft og starfa að
öllu leyti á erlendu markaðs-
svæði. Veiðarfæraiðnaðurinn
er að flytjast úr landi og veld-
ur hvorki upphrópunum né
ágreiningi.
Skipasmíðar og viðgerða-
þjónusta er fyrir löngu farin
úr landi, en sá er munurinn á
þeim iðnaði og öðrum, sem
hér eru nefndir, að íslending-
ar hafa misst allt eignarhald á
smíðum og þjónustu við flota
sinn.
Billegar
lausnir
Líkast til falla hugmyndir
Morgunblaðsins og mið-
stjórnar Alþýðubandalagsins
einkar vel saman. Með tví-
hliða samningi íslands og
Evrópubandalagsins undir
kjörorðinu „Við fáum allt og
þið ekkert" hlýtur að vera
auðvelt að semja um að ís-
lendingar kaupi upp útgerð
og kvóta í EB-ríkjum, en
harðbanni sömu ríkjum að
kaupa sjávarútveg eða físk-
veiðikvóta við ísland. Þetta er
allt á nótum Ólafs Ragnars &
Co.
Moggi getur ekkert um
undir hvaða formerkjum á að
gera samningana „Við fáum
allt og þið ekkert", en efast
ekki um að það verði auðvelt,
eins og málin eru sett þar
fram. Svona einstefna kemur
varla til greina nema í tví-
hliða samningi, þar sem ann-
ar aðilinn gefst upp fyrirfram,
og ætti Moggi að fara að við-
urkenna staðreyndir, eins og
Kjaradómur, og gerast mál-
gagn og málsvari Alþýðu-
bandalagsins í Evrópumálun-
um, því þar eru allir sammála
um billegustu lausnirnar.
OÓ