Tíminn - 07.01.1993, Qupperneq 5

Fimmtudagur 7. janúar 1993
Tíminn 5
Fékk rangur málstaður stuðning í Colorado?
Hollywoodstj ömumar
íhuga bann á Aspen!
opi Goldberg brýndi peningajöfrana
í kvikmyndaheiminum til að fara
eitthvað annað með fé sitt. Kvik-
myndaframleiðendur afturkölluðu
fyrirhugaðar upptökur í Colorado á
smáþáttaröð fýrir sjónvarp, gerða
eftir sögu Stephens King. í janúar ár
hvert, hefur verið sérstök homma-
skíðavika í janúar og þá hafa mörg
hundruð homma þyrpst í brekkum-
ar og samkvæmislífið í Aspen. Af-
pantanir fóru að berast í stríðum
straumum.
Fátt er skemmtilegra en púðureldasýningin utan sjónmáls kvikmynda-
vélarinnar þegar stjörnumar í Ameríku fara að líta sjálfar sig alvarlegum
augum. Á sama tíma og yfirvöld í Washington voru að ræða um hvernig
best væri að standa að því að lina sult Sómala, var fræga fólkið á „hinni
ströndinni" í sálarkvöl vegna vanda af öðru tagi. Átti það — eða átti það
ekki — að fara í skíðaferð til Aspen
Hollywood-stjömumar hafa ekki
komist í slíkt uppnám vegna eftir-
lætis-vetrarparadísarinnar sinnar í
Colorado síðan tilraunin var gerð til
að vísa loðfeldum út úr þessu um-
hverfisvinsamlega ríki, eða þegar af-
brýðiskast þeirra Ivans TVump og
Marla Maples vegna Donalds Trump
hleypti öllu í bál og brand á sfðkvöld-
um. Sálarkvölin nú stafar af því að
íbúar ríkisins greiddu „pólitískt
rangt" atkvæði þegar þeir sam-
þykktu að afnema lög sem veittu
kynhverfum sömu vemd gegn mis-
rétti og minnihlutaþjóðemishópum.
íhaldssamir þrýstihópar héldu því
fram að lögin samsvöruðu sérrétt-
indum sem hefðu í för með sér kvóta
og Jákvæða mismunun" fyrir þá
kynhverfu.
Hommar ofsareiðir
Úrslit atkvæðagreiðslunnar reitti
risafjölmennt og fyrirferðarmikið
samfélag amerískra homma til gífur-
legrar reiði. Margir settu þegar fram
kröfú um að Klettafjallaríkið yrði al-
gerlega sniðgengið og héldu því
fram, sem ekki reyndist algerlega
rétt, að atvinnuveitandi gæti nú rek-
ið eða ofsótt kynhverfa starfsmenn
vegna fordóma einna og sér. í aug-
um þeirra var hér enn eitt óhugnan-
legt atriði á ferðinni á því ári sem
þeir halda fram að hafi markast af
árásum á mannréttindi þeirra.
Meðal þessara árása tilgreina þeir
misheppnaða tilraun í Oregon til að
fá samþykkt frumvarp um að þvinga
skóla til að kenna að kynvilla sé
„óeðlileg og siðlaus", og þrjóskuleg-
ar tilraunir hersins til að viðhalda
banni gegn kynvillu í sínum röðum.
Eftir að lögin voru samþykkt í Color-
ado komust sprengjugöbb og ógn-
andi símhringingar á bari kyn-
hverfra í tísku um skeið.
ár?
Atlanta í Georgíu grípur
til sinna ráða
Fyrst marktækra aðila til að taka
tillit til mótmæla kynhverfra, var
Atlanta-borg sem sýndi fram á
óánægju sína með því að láta eins og
Colorado væri ekki til, neitaði að
borga fyrir langlínusímtöl til ríkisins
og senda fulltrúa á ráðsteftiur á
staðnum.
Hollywood-stjömumar tvístigu þar
til Barbra Streisand reið á vaðið í
nóvember sl. og var ekki annað á
henni að skilja en hún væri að fá
annað frægt fólk til að taka þátt í
banninu á Colorado. „Siðferðilegt
andrúmsloft þar er ekki lengur við-
unandi“, tilkynnti stórstjaman og
leikstjórinn á fjáröflunarsamkomu
fyrir eyðni í Los Angeles. „Og ef við
emm beðin um að koma fram þar
sem fólki er mismunað verðum við
að neita því“.
Fijálslyndi í orði
— en ekki verki?
Viðstadda glæsiliðið sem hreykir
sér af frjálslyndi í orði og verki, hellti
sér út í örvæntingarfulla sjálfsskoð-
un. Margir þeirra frægu og ríku
urðu skelfingu lostnir við tilhugsun-
ina um að kannski þyrftu þeir að
breyta áætlunum sínum um að eiga
jólafríið í skíðagallafélagsskap slíkra
sem Goldie Hawn, Jack Nicholson og
Michael Douglas.
Barbra neyddist til að skýra orð sín
betur og sagði þá að hún hefði ekki
hvatt til að Colorado yrði sniðgengið
en gefið í skyn að hún myndi styðja
slíkar aðgerðir ef hún yrði beðin um
það. Þá var það orðið of seint. Who-
Aspen hefur löngum dregið að sér þá ríku og frægu sem vilja gjarna
vera innan um sína líka. Nú er hætt viö aö gisni í rööum þeirra, enda
ekki hættulaust aö taka vitlausa afstööu í réttindamáli.
Aspen á sér líka málsvara
Ekki hafa þó allir lagst á eina sveif
við að níða Colorado niður. Gamlir
og tryggir vinir Colorado hafa ekki
hlaupist undan merkjum. í þeirra
hópi er John Denver, sveitasöngvari
og íbúi f Colorado til langs tíma.
Hann gagnrýndi málflutning Barbra
Streisand. Leikkonan og söngkonan
Cher sagði Aspen vera „umburðar-
lynt og hjartanlegt samfélag" og hélt
þvf fram að bann á staðinn lenti á
röngum stað, þar hefðu þrír af hverj-
um fjórum greitt atkvæði gegn and-
hommalögunum og sýnt stuðning
sinn við áfrýjun gegn nýju lögunum.
Álitið er að tap ríkisins vegna mót-
mælanna verði um sex milljónir
dollara en tekjur þess vegna ferða-
manna, eru um fimm milljarðar
dollara. Embættismenn í Colorado
eru svo áhyggjufúllir að borgarstjór-
inn í Denver kom fram í kvöldspjall-
þætti Arsenio Hall í sjónvarpinu til
að höfða til efnaðra áhorfenda um að
„koma til Colorado".
En kannski fer mesta kaldhæðnin í
þessu máli algerlega framhjá þeim
sem styðja bannið. Það verður nefni-
lega Utah sem græðir mest á hefnd-
araðgerðum ferðamannanna, ná-
grannaríki Colorado til vesturs, en
þar er yfirleitt litið á kynhverft fólk
með andstyggð.
Cher og John Denver tóku ekki undir ákall Barböru Streisand til þeirra sem voru að hugleiöa Aspen-ferö
um aö fara hvergi.
Tímarit Þjóðvinafélags
Andvari.
Hundraðasta og sautjánda ár.
Stofnaður 1874.
Nýrflokkur XXXIV.
Tlmarit Hlns islenska Þjóðvlnafélags.
Ritstjórí Gunnar Stefánsson.
Þetta hefti Andvara byrjar með
stuttri grein eftir ritstjórann vegna
óvissu um framhald tímaritsins, þar
sem bókaútgáfa Menningarsjóðs
hefur verið lögð niður, en hún hefúr
verið samtengd Þjóðvinafélaginu
eða það henni síðustu áratugi.
Andvari birtir nú vandaða grein um
Sigurð Guðmundsson skólameist-
ara eftir Guðmund Amlaugsson
skólastjóra. Hann leiðir ýmsa sam-
starfsmenn og nemendur til vitnis
um störf og hætti Sigurðar. Síst er
það vonum fyrr að Andvari birtir
grein um Sigurð Guðmundsson,
sem er með merkari skólamönnum
á þessari öld, en auk þess mjög sér-
stök manngerð og fáum líkur.
Að öðru leyti er heftið verulega
tengt níræðisafmæli Halldórs Lax-
ness. Honum eru helgaðar þrjár rit-
gerðir. Ein er eftir ritstjórann og
neftiist „í Ijósi skáldskapar". Þar eru
m.a. riljuð upp þau orð sem Harð-
hnútur mælir á banabeði við prest
sinn: „Ég hef trúað sjö kenningum.
Staðreyndirnar drápu þær allar.“
Gunnar vitnar líka til þessara orða
Kristins E. Andréssonar:
„Hið jákvæða, sem lesendumir eru
alltaf að þrá í bókum Halldórs, kem-
ur þar lítið fram ennþá. Persónurn-
ar veita ekki þá leiðsögn, sem svo
mörgum er kær, eru ekki sjálfar fyr-
irmyndir, sem svo æskilegt er að
eiga á jafti ráðþrota tímum."
Þetta er að vemlegu leyti skýring á
því hve illa sögum Laxness var tekið.
Lestrarfélagið heima keypti Sölku
Völku og Sjálfstætt fólk, svo að allir
í sveitinni lásu þetta. Mér er minnis-
stætt að sveitungi minn einn spurði
mig hvað sá lestur skildi eftir. Ég
mun hafa svarað því til að fyrst og
fremst vekti hann ýmsar spumingar
og ferska hugsun.
Hér vil ég líka rifja það upp að
Snorri Sigfússon sagði mér á þess-
um ámm að Bjömstjerne Bjömson
hefði sagt á gamalsaldri að ævistarf
sitt hefði verið að skapa nokkrar
persónur.
Guðbjörg Þórisdóttir á ritgerð sem
heitir ,Allt er lýgi nema ástin". Hún
er kynnt sem „þræðir raktir úr Vef-
aranum mikla frá Kasmír eftir „fem-
ínistann" Halldór Laxness". Þetta er
gagnmerk ritgerð og sennilega það
nýstárlegasta í þessari umræðu.
Guðbjörg færir rök að því að Diljá
eigi margt sameiginlegt með höf-
undi sínum. í f túninu heima kemur
fram að fyrstu bækur, sem Diljá les,
Siguröur Guömundsson.
em líka fyrstu bækur höfúndarins í
Laxnesi. Mörgu svipar saman á
þroskaferli þeirra. Erfitt mun verða
að hrinda þeirri kenningu að skáldið
sæki til sjálfs sín ýmsa örlagaþræði
Diljár. Bókmenntafræðingar hafa
hins vegar talið að Laxness segði
margt frá sjálfum sér með Steini
Elliða. Hér er þess að gæta að stór-
skáld getur gert tvær aðalpersónur
mikillar sögu af sjálfum sér. Svo
margþætt er manneskjan. Og vitan-
lega hefur enginn annað að segja en
það sem snertir reynslu hans sjálfs
og hann skynjar þannig. Svo tak-
markaður er maðurinn. Athyglis-
verð em orð Guðbjargar um Sölku
Völku sem einskonar framhald af
Diljá og Amald í framhaldi af Steini
Elliða.
Þriðja grein þessa Andvara um Lax-
ness er eftir sr. Gunnar Kristjánsson
um séra Jón Prímus. Um þessar
þrjár greinar má segja að þær hver
um sig em góður fengur og líklegur
til að glöggva fyrir venjulegum les-
endum ýmislegt sem máli skiptir
um þetta höfuðskáld íslendinga.
Um annað efni Andvara verður ekki
fjölyrt hér. Þar eiga þeir Þorsteinn
Gylfason og Sigurður Steinþórsson
samræður um list og vísindi, Eyjólf-
ur Kolbeins skrifar um gríska harm-
leiki í þýðingu Helga Hálfdanarson-
ar, Arnheiður Sigurðardóttir um
Hafnardvöl Guðmundar Magnús-
sonar (Jóns TVausta), Gunnar Jó-
hannes Árnason um ,Aðventu
Gunnars Gunnarssonar í heim-
spekilegu ljósi“, og Þorgeir Þor-
geirsson hugleiðingu um þýðingar
og fmmsaminn texta í minningu
Geirs Kristjánssonar. Enn em hér
ljóð eftir Baldur Óskarsson og sr.
Bolla Gústavsson, þrjú frá hvomm.
Þá er ótalin grein eftir Helga Skúla
Kjartansson um Sturlungaöldina og
túlkun hennar í íslenskri sagnarit-
un. Hann bendir á að þróun mála
var áþekk víða um lönd, þannig að
öflugt ríkisvald varð hemill á inn-
byrðis baráttu herskárra höfðingja.
Samkvæmt því áttu íslendingar að
þjóna undir konung, eins og siðaðar
þjóðir gerðu. En þá átti konungur
líka að bera ægishjálm yfir innlenda
höfðingja, svo að landsmenn fengju
frið fyrir þeim.
Hér var kirkjan komin til valda og
hún var hluti voldugrar stofnunar,
sem ekki takmarkaði sig við landa-
mæri. f deilum við hana sáu menn
að hún átti sumstaðar í stríði við
konungsvald. Jafnvægi goðavaldsins
var horfið, þegar einstakir höfðingj-
ar söfnuðu goðorðum. Þeir vom
ekki þjóðveldismenn í hugsun og
skoðunum. Svo kom Gissur Þor-
valdsson til. Hann vissi að konungur
hlyti að senda einhvem til að drepa
sig, ef ekki yrði játast undir kon-
ungsvald. Því kallaði hann það fjör-
ráð við sig ef menn neituðu. Svo
setti hann í Gamla sáttmála ýmis-
legt til að tryggja réttindi lands-
manna, frið, siglingar og íslensk lög
og jafnrétti við norska þegna.
Þessi upptalning á efni þessa síð-
asta Andvara sýnir að þar er að verki
þjóðlegt, íslenskt tímarit, sem
stundar íslenska menningu. Þar fer
fram umræða, sem vert er að fylgj-
ast með. H.Kr.