Tíminn - 19.01.1993, Síða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 19. janúar 1993
Bjarni Einarsson:
EVRÓPA, TRÚARBRÖGÐIN
OG VERULEIKINN
EES-samningurinn er tímaskekkja. í Evrópu rfldr nú mfldll sam-
dráttur og spáð er þar ört vaxandi atvinnuleysi. Samtímis þessu er
nú hafíð efnahagslegt framfaraskeið í Bandaríkjunum. I stað
nýrra tækifæra“ mun aðild að EES valda hér vaxandi kreppu og at-
vinnuleysi. Enn er hægt að snúa við!
Um hugmyndafræði
Stundum verður mikill fjöldi
fólks heillaður af stórri pólitískri
hugmynd, jafnvel þannig að rök-
ræn hugsun víkur fyrir tilfinn-
ingum og hugmyndin verður að
trú. Oftar en ekki eru slíkar hug-
myndir bundnar í kerfi. Pólitískar
kreddukenningar svo sem
kommúnismi, sósíalismi, frjáls-
hyggja og fasismi eru af þessu
tagi. Sumar þessara hugmynda
hafa byrjað sem góðar hugmynd-
ir, sem síðan hafa gengið út í öfg-
ar. Öllum var þeim ætlað að vera
algildar lausnir á vandamálum
mannlegs samfélags. Ekkert þess-
ara kerfa hefur staðist, kenning-
amar hafa allar reynst rangar.
Mannlegt samfélag er miklu
flóknara en svo, að hægt sé að
setja það inn í formúlu.
Kenningin um samruna Evr-
ópu er af þessu tagi, en í stað t.d.
kommúnistaávarpsins er Rómar-
sáttmálinn. Kenningin á rætur
sínar að rekja til barátta fyrir
samvinnu Evrópuþjóða, sem
hófst eftir síðara heimsstríð. Það
var góð hugmynd. Á meðan
grandvarir hugsjónamenn héldu
á málum gekk allt vel. Víxlsporið
var tekið fyrir um þrjátíu ámm,
þegar baki var snúið við hug-
mynd um fríverslunarsvæði Evr-
ópu og Rómarsáttmálinn gerður.
Smám saman náðu tæknikratar
völdum og hugmyndirnar urðu
ævintýralegri. Loks dugði ekkert
annað en sameining allra ríkja
Rómarsáttmálans í eitt ríkjasam-
félag, Bandaríki Evrópu. Það sem
þá lá að baki var m.a. minnimátt-
arkennd, óttinn við yfirburði
Bandaríkjanna og Japans. Fyrir
Evrópubúa var hugsunin um yfir-
burði þessara tveggja þjóða hroll-
vekja því þeir líta niður á þær,
Bandaríkjamenn sem svarta
sauði í fjölskyldunni og Japani
sem óæðri kynstofn. EB er
hræðslubandalag.
Um heilaþvott
Hönnunin á sammnaferlinu
var elegant. Sérfræðinganefndir
gáfu sér algilda forsendu, hinn
stórkostlega, óskeikula, frjálsa
markað, dularfúllt afl, sem alltaf
rataði rétta leið. Nefnd var sett
upp, sem gekk á vit forustu-
manna stórfyrirtækja Evrópu og
þeir spurðir um hvernig þeir
vildu hafa Evrópu. Reiknað var og
reiknað og útkoman var vaxandi
framleiðsla og tekjur, aukin at-
vinna og almenn velsæld.
Tæknikratar Evrópu vom hrifnir,
stórfyrirtækin sáu vaxandi gróða
og stjórnmálamenn náðuga daga.
Þetta var allt saman svo dásam-
lega einfalt. Allir tóku trú og
fengu glýju í augun, Evrópuglýju.
Gagnrýni var sáralítil því sam-
mnaferlið varð að tísku. Þeir fáu
sem höfðu annan skilning vom
settir út í horn.
Fjöldi íslendinga smituðust af
þessum evrópska sammnasjúk-
dómi, sem hegðar sér eins og
nokkurskonar andleg eyðni.
Þeirra á meðal em sex þingmenn
Framsóknarflokksins. Dáleiddir
af Evrópuhugsjóninni hófu þessir
íslendingar baráttu fyrir inn-
göngu okkar í „ættarfjölskyld-
una“ í Evrópu, til móts við upp-
mna menningar okkar, í faðm
vinaþjóðanna, sem arðrændu
okkur í nokkrar aldir, sendu her-
skip gegn varðskipunum okkar
og hafa ekki enn staðfest hafrétt-
arsáttmálann, sem við byggjum
líf okkar á.
Sá, sem þetta skrifar, hefur
fylgst með þróun Evrópusam-
starfs í 35 ár, síðan ég skrifaði
prófritgerð mína í Háskóla ís-
íands um fríverslunarsvæði Evr-
ópu. í tímans rás hef ég upplifað
alla Evrópuinnrætinguna. Það
sem bjargað hefur geðheilsu
minni að því er þetta snertir er, að
ég hef gætt þess að horfa til fleiri
heimshluta og það, að ég hafði til-
einkað mér fríverslunarhugsjón-
ina (EFTA) og að ég var frá upp-
hafi andsnúinn hugmyndinni um
sameiginlega ytri tolla þjóða-
klúbba vegna, annarsvegar, nei-
kvæðra áhrifa innan klúbbanna,
þar eð slík tollvernd hamlaði
gegn framförum, og hinsvegar
vegna neikvæðra áhrifa á þróun
heimsviðskipta. Fyrir rúmum
tveimur árum varaði ég í Tíma-
grein við því, að EB væri ekki álit-
legur samstarfsaðili vegna þess,
að þar yrði hagþróun óhagstæð
m.v. Bandaríkin og Asíulönd. Að
sjálfsögðu var áróðursmeisturum
EB frekar trúað en mér.
Um síðustu áramót var hin
stóra stund þegar markaðir EB
landanna runnu saman í einn
„risamarkað." Samkvæmt því,
sem evrópskir landsfeður og sér-
fræðingar þeirra hafa sagt á nú
upp að renna gósentíð með liljur
á velli og blóm í haga. Þetta hefur
evrópskum almenningi verið sagt
og þessu hefur hann til skamms
tíma trúað. En á síðari helmingi
s.l. árs fór að koma í ljós, að áætl-
unin stenst ekki, að kenningin
var röng og útreikningarnir vit-
lausir. Landsfeðumir og sérfræð-
ingamir höfðu logið að fólkinu.
Það sem íbúar EB-landa standa
nú allt í einu frammi fyrir er mik-
ill samdráttur á öllum sviðum
efnahagslífsins og gífurleg aukn-
ing atvinnuleysis, svo mikil að
samfélagsleg áhrif geta orðið
geigvænleg. Þeir Evrópumenn,
sem lengst ganga tala um allt að
því efnahagslegt hrun.
Um ástandið í Evrópu
í „The European," sem er ekki
málgagn Samstöðu um óháð ís-
land, dags. 30. des.-3. jan. s.l., er
sérstaklega fjallað um atvinnu-
horfúr í EB. Grein á bls. 35 ber
fyrirsögnina „Eight million to
join the work-less force,“ sem út-
leggst ,Átta milljónir skulu ganga
í sveit atvinnulausra." Greinin
hefst á því, að draugar kreppuára
fjórða áratugarins séu nú að um-
lykja Evrópu, en milljónir starfa
muni glatast þar á næstu ámm.
Könnun European á ástandi 100
stærstu fyrirtækja Evrópu bendir
til að atvinnuleysi þeirra vegna
muni aukast mjög vemlega fram
til 1995. 1 smærri fyrirtækjum,
sem háð em stórfyrirtækjunum,
tapa, að sögn European, 3 at-
vinnu fyrir hvern einn í þeim
stóm. Þar með mun atvinnuleys-
ingjum fjölga samtals um átta
milljónir og heildaratvinnuleysi
verði orðið 23 milljónir 1995. f
blaðinu er auk þess haft eftir að-
stoðarframkvæmdastjóra Alþjóða
vinnumálasambandsins, að raun-
vemlegur möguleiki sé, að at-
vinnuleysingjar Evrópu verði 34
milljónir fyrir aldamót. Sársauk-
anum, sem fylgi þessu ástandi,
líkir hann við drepsóttir og hung-
ursneyð sem hrjá önnur lönd.
Þetta em, fljótt á litið, ótrúlegar
upplýsingar. Þær eiga samt sínar
skýringar þegar að er gáð, sem
leiða í ljós þá gmndvallarstað-
reynd að meginhluti iðnfyrir-
tækja EB stendur fyrirtækjum í
Bandaríkjunum og Asíuríkjum
tæknilega að baki og að atvinnulíf
EB á eftir að ganga í gegnum
tækniþróun og uppstokkun, sem
Bandaríkjamenn eiga að mestu
leyti að baki. Hefúr ekki einhver
sagt þetta áður ? Samt koma þess-
ar upplýsingar mönnum að óvör-
um og þetta em snögg umskipti
frá bjartsýninni, sem ríkti fram
yfir mitt s.l. ár.
Ekki treysti ég mér til að rekja
ástæður þess, sem nú er að gerast
í EB í smáatriðum. Höfuðorsakir
stærðar vandamálsins virðast þó
vera, að saman fara almennur
efnahagslegur samdráttur og sér-
staklega brýn nauðsyn til fram-
leiðniaukningar. Tálað er um
eftiahagslægð um heim allan.
Þetta er rangt. Efnahagslægð hef-
ur verið í EB- og EFTA-ríkjum og
í Norður-Ameríku. Japan varð og
fyrir sérstæðu efnahaglegu áfalli.
En víða um heim hefur verið
mikill hagvöxtur, mestur í
Suðaustur-Asíu utan Japans. Þar
er Kína fremst í flokki. Hin amer-
ísk-evrópska efnahagslægð stafar
fyrst og fremst af röngum stjórn-
arháttum beggja vegna Atlants-
hafsins. Nú eru Bandaríkin að
fara upp úr eða eru farin upp úr
lægðinni en í Evrópu snardýpkar
hún og þar eru því vond veður í
uppsiglingu.
I tímaritagreinum er að finna
ýmsar upplýsingar sem kasta
nokkru ljósi á Evrópuvandann. í
grein, „Can Europe compete?" í
tímaritinu Fortune frá 14. desem-
ber s.l. er t.d. að finna tölur yfir
launakostnað í þremur mestu
iðnaðarstórveldum heimsins.
Kostnaður á hverja klukkustund
er þar talinn vera $ 15,48 í Banda-
ríkjunum, $ 14,41 í Japan en $
22,17 í Þýsklandi. En auk þess er
mikill mismunur á meðal
klukkustundafjölda, sem unninn
er á ári. í sömu landaröð er hann
1925, 2075 og 1560. Ef heildar-
kostnaður á hvern verkamann í
Bandaríkjunum er settur 100 er
hann 101 í Japan og 116 í
Þýskalandi. í sömu grein er
einnig að finna mat á meðalfram-
leiðni í iðnaði í nokkrum lönd-
um, sem er skilgreind sem virðis-
auki deilt með fjölda unninna
vinnustunda (sjá töflu). Þessar
upplýsingar segja sitt um ástand
iðnaðar í Evrópu borið saman við
keppinautana.
Annar meiriháttar galli við iðn-
aðaruppbyggingu EB er, að þar er
tiltölulega lítið að finna af aðal-
vaxtargreinum nútímaiðnaðar,
sérstaklega í greinum upplýs-
ingaiðnaðar, þ.e. í flöguiðnaði,
tölvuiðnaði og hugbúnaðarfram-
leiðslu. Þessar tölur gefa fyrst og
fremst til kynna, annarsvegar að
kostnaður í atvinnurekstri er of
hár í EB en hinsvegar að iðnaður
EB standi iðnaði Bandaríkjanna
og Japana tæknilega og skipu-
lagslega að baki. Japanir hafa í
áratugi verið í fararbroddi í fram-
leiðslutækni. Bandaríkin hafa nú
með átaki fjölmarga bandarískra
fyrirtækja gert betur en að ná
Japönum á þessu sviði og því eiga
Kanar það að mestu leyti að baki
sem EB á nú framundan. Veiga-
mikil ástæða þessarar tæknilegu
stöðnunar Evrópu er hin fávís-
lega vemdarstefna sem EB hefur
rekið. Að síðustu er það svo að
sjálfsögðu hinn nýi „innri mark-
aður,“ sem afhjúpar vanþróun
evrópsks iðnaðar og gerir endur-
nýjun enn brýnni en ella. Undan-
farin rúm tvö ár hef ég látlaust
bent á þetta, m.a. oft sagt, að EB
væri vitlaus hestur að veðja á.
Þetta hefur verið álitið allt að því
guðlast!
Aðrar ástæður erfiðleika EB
em ófyrirséðir erfiðleikar Þjóð-
verja við endurbyggingu austur-
hluta landsins og vaxtastefna
þýska seðlabankans. í austurhlut-
anum hefúr kostnaður farið langt
fram úr áætlun og gífurlegt fjár-
magn er nú bundið þar, peningar
sem enn gefa engan arð og munu
líklega ekki gera það fyrr en eftir
mörg ár. En auk þess hefur sam-
dráttur iðnaðar Þýskalands valdið
því að mörg stórfyrirtæki, sem
ætluðu að byggja stórar verk-
smiðjur þar eystra, hafa hætt við
það. Hávaxtastefna Bundesbank
er nátengd þessu vandamáli.
Fjöldi þýskra fyrirtækja tóku
mikil lán á uppgangstímanum
fyrir örfáum ámm og sitja enn
uppi með miklar skuldir. Því
bitna hinir háu vextir mjög á
þeim. Því, m.a., er nú svo komið,
að fomsturíki EB, Þýskaland, er
nú í forustu í samdrætti en ekki í
framfömm eins og áður var.
Um afleiðingar ört
vaxandi atvinnuleysis
Mikið og vaxandi atvinnuleysi
Business Exclusive
THt EUKOI’KVjN - JO Ucccmbci IW2 • i Januan IW
Eight million to join
the work-less force^t&y
morc I
T»o ..f Italy's
cn.ploycrt - car (ijm li»i
uhí llw o.l U.J g.is conglom-
cr-ite CNI - »>U »lu-d 66.000
employeo. jlil.ough somc
n( ihoc »u.y only b* icmoo-
rary lay-ofl*.
t>...cc wi
*l fir...... -. ..
0 by ihc y*jr 1996
SNCF »»y* it is planiung to
rcducc .1* numbers by
12.000 rturing ihn pcriod.
1 ”ímp-h?t*Thi°rvieí,u The ^ropean has carried out an exdusive suivey
suiking Europe. of the employment plans of Europe's top
. ube°íosi0|nJu«*n«já companies. Ted Wassell and Tim Castte
the results make grim teadinn
mem trcnd* Tlie Lurvpcan wlll-----------
has compded wlut ctn only 4,000 morc.
bccn *ecn u th* bleikcst of The ttble
plcturc*. The New Ye»r trate*
meuage from »om* of th* occur I
Urgest companle* wc Inlcr- all the i
vlewed offer* llule hope of The
beuer tbne* ahead. by th* con
Our survey of Europe'* flrm*. Alm.
top 100 companles sliowt ing masslv
Job loss mlsery may hll thclrworkfo
ncarly scven per cent of thc Around i
currcnt working population. Europeans d-
Up to eighl milllon more on these comp
l>coplc riik a Ufe on the dolc livclihooda, arn
lí tnullcr buaincsacs - wldch herc ls **i to t
dcpend on thc top flrmt - 6.8 pcr
follow ihc lead. Support Jobs
In thc UK, Drltish Caa, nrma must now
Drttish Tdccom and od giant prccarious. to
BP say ihey Imcnd to rcduce Uvdustrírs three
their workforces by roore can depcnd on
than S7.000 over the next employed by
few ycars. Thrtatcned Jðb Industríal sectors.
losses in Ihe country's coal Among Europe’
mining induttry could ‘‘ ‘
accouni for a furthrr
100.000 redundancies.
W.th UK unemployment
levels slready running at
around 11 pcr cent. with a
total of Ihree millkm Jobleta,
the forrcaat for flriialn Is
thal it inay be hit hardcst in
the yobs sluke-out
The number of Cerro'
firms announcing plana to
cui staff is increaalng at a
Srowmg rate. Thirtetn o(
crn.aj.y s largcsl mdusiríal
groups liave declared they
want lo get rld of 160.000
u posalUe wlth