Tíminn - 06.02.1993, Qupperneq 8

8 Tíminn
Laugardagur 6. febrúar 1993
Safarov (í miöið) og nokkrir manna hans: uppetdi í Gúlaginu.
Afganistanstríði hefur „slegið inn“ í Sovétríkin fyrrverandi:
menklatúrunnar menntamenn í
borgum. Þeir hafa haft eitthvað
veður af Vesturlöndum og þar með
hugmyndum um lýðræði og
mannréttindi. í ófriðnum hefur
farið minna og minna fyrir þeim,
en meira og meira fyrir banda-
mönnum þeirra, heittrúarmönn-
um.
Einföldun væri þó að fullyrða að
menn skiptist hér í fylkingar ein-
göngu eftir stjórnmála- og trúar-
skoðunum. í Tcidsjíkistan er ætt-
ræknin öllu ofar, Ííkt og í grann-
landinu Afganistan, og yfir 70 ára
kommúnistastjórn virðist ekki
hafa breytt miklu um það. Nó-
menklatúran þar og í öðrum Mið-
Asíusovétlýðveldum var mikið til
stórfjölskyldufólk aðalritara
Flokksins og annarra ráðamanna.
í borgarastríðinu skipa og margir
sér t fylkingar eftir frændsemi,
fremur en því hvort þeir teljast
núverandi eða fyrrverandi komm-
únistar, bókstafsmúslímar eða
lýðræðissinnar. Beinir hagsmunir
héraða, starfsstétta og félagshópa
ráða og miklu um afstöðu manna
á skálmöld þessari.
Ófrið þennan kalla sumir afleggj-
ara stríðsins í Afganistan, vegna
þess að hrakfarir Rússa og inn-
lendra skjólstæðinga þeirra þar
urðu andstæðingum tadsjísku nó-
menklatúrunnar uppörvun, en
líklega ekki sfður af því að mikill
innflutningur vopna frá Afganist-
an átti drjúgan þátt í að færa stríð-
ið í aukana. Um skeið gekk bók-
stafssinnum betur, en það snerist
við í haust er bændur í Kuljabhér-
aði, sunnanvert í vesturhluta
landsins, þar sem láglendara er og
betra undir bú en austanlands,
gengu í lið með stjórninni. Kulj-
abbændur höfðu á sovéska tíman-
um orð á sér fyrir hollustu við
stjórnvöld. Nabfjev fékk þeim
1800 vélskammbyssur og sæmdi
þá heitinu þjóðvarðlið.
Stalínsblóð
í lið Kuljabbænda réðst þá tæp-
lega hálfsjötugur stríðsmannafor-
ingi að nafni Sangak Safarov, kall-
aður af sínum mönnum Baba
(pabbi) og Fidel Castro Tadsjíkist-
Tadsjíkistan, rúmlega 143.000 ferkílómetra stórt Mið-Asíuland
með um 5,3 milljónir íbúa, er líklega það fyrrverandi sovétlýð-
veldi sem verst hefur farið út úr hruni rússneska risaveldisins.
Síðan 1991 hefur geisað þar með smáhvfldum borgarastríð þar
sem helstu aðilar eru íslamskir bókstafstrúarmenn og liðs-
kjarni kommúnistaflokksins gamla.
Fréttamenn giska á að um
50.000 manns hafi verið drepnir í
ófriði þessum síðan í vor og um
540.000 flúið héruðin þar sem
mest er barist. Skýr vitnisburður
um ástandið er að um 90.000
þessara flóttamanna hafa leitað
hælis í Afganistan. Frést hefur að
uppskeran í Tadsjíkistan hafi farið
forgörðum að mestu þetta árið.
Sama sagan og víðar
Af gagnkvæmum ásökunum
stríösaðila um hryðjuverk að
dæma er ekki minna um þau í
þessu stríði en mörgum öðrum.
Menn hafa verið aflimaðir,
brenndir lifandi, konum nauðgað.
Bókstafsmúslímar kváðu hafa tek-
ið þesskonar framferði sinna
manna upp á myndband. Flótta-
fólk ferst unnvörpum úr hungri
og kulda. Mið-Asíuveturinn er
harður.
Flóttafólk í þúsundatali hefst við
í jarðhúsum sem það hefur grafið
sér á hólmum í fljótinu Pyandzyh,
á afgönsku landamærunum. í
einni viku í janúar dóu þar 58
börn úr hungri. Ungir karlmenn
meðal flóttafólksins sleppa betur.
Mujahedin í Afganistan, sem flest-
ir eru fjandsamlegir núverandi
stjórn Tadsjíkistans, taka þá upp á
sína arma og þjálfa þá til hernaðar
gegn henni.
Formleg endalok Sovétríkjanna
um næstsíðustu áramót leiddu til
þess að Tadsjíkistan varð um leið
sjálfstætt ríki. Það er mestanpart
háfjöll og dalir þar á milli. Landið
er á vesturjaðri hálendis þess, sem
á hátíðlegu máli er kaílað „þak
heimsins" og nær austur að
Rauðudæld, sem er frjósamasta
svæði Vestur-Kína; Tíbet er miðja
háfjallabálks þessa. Hæsti tindur-
inn í Tadsjíkistan, Pík Kommún-
izma (7495 metrar), var meðan
Sovétríkin voru til einnig hæsti
tindur þeirra. Aðrir hæstu tindar
Tadsjíkistans hétu þá álíka nöfn-
um (Pík Lenína, Pík Karla Marksa,
Pík Revoljútsíj), en nú má reikna
með að búið sé að skíra þá upp á
nýtt.
Fátækt og
fólksfjölgun
Mál Tadsjíka er persneska eða ná-
skylt henni. Um fimm millj. Tad-
sjíka búa í Afganistan, þar sem
þeir eru næststærsta þjóðin, og
fjölmargir í Úsbekistan og víðar.
Aðrar fyrrverandi sovéskar Mið-
Asíuþjóðir eru tyrkneskar að máli.
Landbúnaður er mikill atvinnu-
vegur í Tadsjíkistan og iðnaður er
þar talsverður og námugröftur,
enda kol, jarðgas, gull og úran í
jörðu. Hvað sem því líður voru
landsmenn á lægra lífskjarastigi
en íbúar flestra eða allra annarra
sovétlýðvelda; vestrænir blaða-
menn kölluðu Tadsjíkistan „þurfa-
mannahæli Sovétríkjanna". Síð-
ustu ár þess stórveldis var fólks-
fjölgun meiri í Tadsjíkistan en í
nokkru öðru sovétlýðveldi.
Þegar sjálfstæðið gekk í garð var
í fyrstu svo að sjá að yfirstétt sov-
éska tímans, nómenklatúru
kommúnistaflokksins, tækist að
komast klakklítið yfir umskiptin.
Oddviti hennar þá var Rakhmon
Nabíjev (í fyrrverandi sovésku
Mið-Asíu heita menn íslömskum
nöfnum með slavneskum ending-
um), rúmlega sextugur að aldri. Á
unga aldri vann hann á viðgerða-
verkstæði, en komst í efra lag nó-
menklatúrunnar 1961, er Khrúst-
sjov sat að völdum. Nabíjev varð
um síðir aðalritari Flokksins í lýð-
veldinu, þ.e.a.s. einskonar jarl
Kremlarbænda þar, en 1985 hlaut
hann sem fleiri menn háttsettir að
sjá á bak stöðu sinni í herferð Gor-
batsjovs gegn ofdrykkju. En eftir
valdaránstilraunina í Moskvu
1991 náði Nabíjev völdum á ný.
Var hann kjörinn forseti lýðveldis-
ins í kosningum, sem fylgismenn
hans kölluðu frjálsar, en andstæð-
ingar hans svindl. Við ólgu út af
því snerist Nabíjev með því að lýsa
í maí s.l. ár yfir neyðarástandi
með samþykki þingins. Yfir níu af
hverjum tfu þingmönnum voru þá
úr Flokknum gamla. Andstæðing-
ar Nabíjevs söfnuðust saman æva-
reiðir umhverfis forsetahöllina í
höfuðborginni Dushanbe. Nabíjev
lét dreifa mannfjöldanum með
skothríð. Féllu þar rúmlega
hundrað manns.
Ættrækni öllu ofar
Við þetta magnaðist ófriðurinn
um allan helming. Auk heit- og
bókstafstrúaðra múslíma (lands-
menn að frátöldum evrópskum
innflytjendum eru íslamstrúar)
eru helstu andstæðingar nó-
Nabíjev: fórnarlamb herferöar
gegn áfengisböli.
ans. Varð hann fljótlega aðalfor-
ingi stjórnarliðsins og af fréttum
að dæma „sterki maðurinn" þar-
lendis. Undir forustu hans hafa
nómenklatúran og hennar banda-
menn snúið vörn upp í sókn. Þess-
ir aðilar ráða nú höfuðborginni
nokkurnveginn, þótt enn sé þar
eitthvað um skærur og lík eftir
þær séu tínd upp af götunum á
hverjum morgni.
Safarov á að baki yfir 20 ára vist í
sovéskum fanga- og þrælkunar-
búðum. Að sögn hans sjálfs var
hann fyrst dæmdur til fangelsis-
vistar (í þrjú ár) 1951; ákæran var
að hann hefði valdið umferðar-
slysi. Hann kveðst síðan hafa feng-
ið fleiri fangelsisdóma fyrir um-
ferðarslys, tvö ár fyrir slagsmál og
sjö ára dóm fyrir hnífabardaga við
Asera og Tjetjena í garði í Dushan-
be 1960. Hafði þar orðið ágrein-
ingur um verð á vodka, sem Saf-
arov var að selja. Hann segist hafa
staðið fyrir upphlaupi meðal sam-
fanga sinna og setið sjö ár í fang-
elsi í viðbót fyrir það, þar af fimm
ár í einangrun.