Tíminn - 08.09.1993, Síða 2

2 Tíminn
Miðvikudagur 8. september 1993
Grundvallarbúið hálfdrættingur
á við meðalfjölskyldu í launum
Hvað ern beinar greiðslur til
bænda? Um það ræða margir og ríf-
ast, frá almenningi og upp í ráð-
herra. Einn þeirra sagði m.a.s. í
sjónvarpi að því stærra bú sem
bóndi hefur, þeim mun meira fái
hann í beinar greiðslur úr ríkis-
sjóði, enda láti nærri að 80 bændur
fái mánaðarlega hærri beinar
greiðslur heldur en nemur launum
forsætisráðherra. En þær hverfi
síðan í búreksturinn og bóndinn
haldi aðeins eftir litlum hluta allrar
fúlgunnar. Af hveiju undrast ráð-
herra svo? Skildi hann kannski ekki
baun í því sem hann var að sam-
þykkja á Alþingi með breyttum bú-
vörulögum? Beinu greiðslumar eru
nefnilega eldd beinlínis launatékki.
Heldur er þama um að ræða nýtt
form sem Alþingi ákvað fyrir niður-
greiðslur á mjólk og kindakjöti, svo
upphæðin er auðvitað þeim mun
hærri sem framleiðslan er meirí.
Þessar niðurgreiðslur nema í kring-
um 40% af brúttótekjum kúa- og
sauðfjárbúa. Hvaða tekjur bóndinn
og fjölskylda hans hafa til ráðstöf-
unar ræðst síðan algerlega af því
hvað mikið af brúttótekjum búsins
verður eftir þegar aliir aðrir kostn-
aðarliðir við búreksturínn hafa ver-
ið greiddir.
Niðurgreiðslur beint til
bænda
Ríkissjóður hefur um áratuga skeið
greitt niður verð á mjólk og kinda-
kjöti í því skyni að halda verði þess-
ara vara niðri og oft einnig til þess að
halda aftur af vísitölunni/verðbólg-
unni. Áður komu niðurgreiðslumar
jafnan inn í verðlagninguna á heild-
sölustiginu, ákveðin upphæð á hvert
kíló kjöts og lítra af mjólk. Á síðasta
ári ákvað Alþingi hins vegar að
hætta niðurgreiðslum á heildsölust-
igi, enda væri bæði eðlilegra og hag-
kvæmara að niðurgreiðslupening-
amir færu beinustu leið til bænd-
anna, í stað mjólkurbúanna og slát-
urhúsanna.
Þetta nýja form á niðurgreiðslum
tók gildi í byrjun þessa árs. Á fjárlög-
um 1993 var niðurgreiðslufé ákveðið
samtals 3.952 milljónir króna (um
1.250 kr. á mánuði á hvem íslend-
ing). Fjárhæðinni er skipt niður á
það magn mjólkur (100 milljón
lítra) og kindakjöts (8.150 tonn) sem
áætlað er að við neytum á árinu.
Helmingur afurðaverðsins
greiddur beint
Þessar niðurgreiðslur — greiddar
beint til bænda — nema 50% af
framleiðslukostnaðarverði kinda-
kjöts og 47,1% af framleiðslukostn-
aði mjólkur. Framleiðslukostnaður
kindakjöts reiknast á þessu ári um
410 kr. á kíló að meðaltali. Helming-
inn, 205 kr., borgar sláturhúsið
bóndanum fyrir innleggið, en hinn
helminginn (205 kr. á kg) fær hann
með beinni greiðslu úr ríkissjóði.
Framleiðslukostnaður mjólkur
reiknast um 52,60 kr. á hvem lítra.
Þar af greiðir mjólkurbúið bóndan-
um um 27,80 kr. á hvem mjólkur-
lítra, en tæpar 24,80 krónur fær
hann borgaðar með beinni greiðslu
úr ríkissjóði.
Án niðurgreiðslnanna mundi
mjólkurlítrinn væntanlega kosta um
25 kr. meira og kjötkílóið um 205 kr.
meira út úr búð.
En hvað miklum hluta þessara
beinu greiðslna bóndinn heldur eftir
til ráðstöfunar, sem sínum eigin
launum, ræðst algerlega af öðmm
rekstrarkostnaði við búreksturinn.
Um 3.952 milljóna niður-
greiðslur samsvara 68.000
beingreiðslum á mánuði á
meðalbóndann
Það hlýtur því bæði að vera mjög
mismunandi frá einum bónda til
annars og frá einu ári til annars.
Um 68.000 kr. beingreiðslur
á mánuði í hlut meðalbóndans
Þá má benda á, að væri öllu niður-
greiðslufénu, 3.952 milljónum sem
fyrr segir, skipt niður á bændur með
400 þús. kr. beingreiðslur á mánuði
(4,8 millj. kr. á árí), dygði það aðeins
handa um 820 bændum, sem þá
yrðu að framleiða alla mjólk (100
millj. lítra) og allt kindakjöt (um
8.150 tonn) í landinu. Enginn fram-
leiðsluréttur né neitt niðurgreiðslu-
fé (beinar greiðslur) kæmi þá í hlut
hinna 4.000 bændanna í landinu.
Væri niðurgreiðslupeningunum á
hinn bóginn skipt jafnt niður á alla
4.850 bændur landsins, ætti hver
þeirra að fá um 68 þús. kr. „bein-
greiðslutékka á mánuði". Til glöggv-
unar á afkomu einskonar miðlungs-
bús er fróðlegt að skoða verðlags-
grundvallarbúið. Gert er ráð fyrir að
fjárbóndi með 400 vetrarfóðraðar
kindur leggi inn 7.625 kíló af kjöti á
ári. Fyrir það fær hann borgaðar um
1.565 þús. kr. frá sláturhúsinu og
aðrar 1.565 þús. kr. (130 þús. kr. á
mánuði) í beinum greiðslum. Að
viðbættum greiðslum fyrir slátur,
gæru og ull verða heildartekjur bús-
ins kringum 3.670 þúsund krónur
(eða 306 þús. kr. til jafnaðar á mán-
uði).
Þá er komið að kostnaðarliðunum,
sem eru fjölmargir áður en kemur
að launum fjölskyldunnar. Sam-
kvæmt verðlagsgrundvellinum eru
þeir í stórum dráttum þessir:
Áburður................444.500 kr.
Kjamfóður..............172.700 -
Reksturvéla............231.500 -
Ýmsar rekstrarvörur....78.500 -
Tryggingar, gjöld......163.200 -
Flutningar (sláturfé/ fóður/áburður) Rafmaín. sfmi 75.100 kr. 63.400 -
Dýralæknir, lyf, sæðingar.51.900 - Viðhald og fleira 51.700 -
Breytil. kostn. alls .1.332.500 kr.
Afskrift húsa og véla... Vextir af fjárfest ....368.900 kr. ....119.500 -
Gjöld önnur en laun = 1.820.900 kr.
Reiknað er með að vinnan við þetta
verðlagsgrundvallarbú sé ríflega
hálft annað ársverk. Verði rekstrar-
kostnaður ekki meiri en í þessu
dæmi, ættu því um 1.850 þús. kr. að
verða eftir sem laun, þ.e. í kringum
1,2 milljónir á ársverkið, kringum
100 þús. kr. á mánuði og þá að með-
töldu orlofi, veikindadögum og öðr-
um launatengdum greiðslum sem
bóndi þarf að borga af eigin launum.
Þar sem Iaunin eru afgangsstærð
gætu þau líka orðið mun lægri, t.d.
ef eitthvað bregður útaf meðaltalinu
(vélarbilanir, lambadauði, kal, rign-
ingasumar og mikil snjóalög). Þann-
ig er t.d. aðeins reiknað með 16.300
kr. fyrir aðkeypta vinnu við vélavið-
gerðir, um 7.000 kr. til viðhalds girð-
inga og vega og um 7.800 kr. í máln-
ingu (um 8-9 lítra á ári), svo dæmi sé
tekið. Og kjamfóðurkaup hljóta
sömuleiðis að ráðast töluvert af
sprettu, heyskapartíð og veðurfari á
vori.
Þótt sauðfjárbú hafi hér verið tekið
til viðmiðunar, er myndin svipuð á
kúabúi. Slíkt verðlagsgrundvallarbú
miðar við 22 mjólkurkýr ásamt geld-
neytum. Tekjumar verða nokkru
meiri og gjöldin einnig, þannig að
það sem eftir verður sem laun á að
vera sama upphæð og á sauðfjárbú-
inu.
Þyrfti „vísitölufjölskyldan“
1.000 kinda eða 50 kúa bú?
Fyrir þá, sem ræða um „bein-
greiðslutékka“ bænda sem léttfeng-
in Iaun, getur verið athyglisvert að
bera útreiknuð laun „verðlags-
gmndvallarfjölskyldunnar“ hér að
framan saman við reiknuð Iaun
„vísitölufjölskyldunnar".
í margfrægri landbúnaðarskýrslu
Hagfræðistofnunar HÍ, sem miðar
neysluútreikninga sína við gmnd-
völl framfærsluvísitölunnar, sagði
m.a.: „... um 255 þús. kr. á ári á
hverja fjögurra manna fjölskyldu eða
sem svarar um 7% af heildarútgjöld-
um heimilanna".
í þessum tölum Hagfræðistofnunar
felst að meðalheimilisútgjöld ís-
lensku 4ra manna fjölskyldunnar
(samkvæmt neyslukönnunum) em
um 3.640 þús. kr. á ári (um 304 þús.
kr. á mánuði), sem hún þá væntan-
lega heldur eftir af tekjum sínum
eftir skatt (nema að hún lifi á lán-
um). Athygli vekur að þetta er nán-
ast sama upphæð og 400 kinda sauð-
fjárbú á að geta gefið af sér í brúttó-
tekjur. En aðeins um og innan við
helmingur þeirra verður eftir sem
laun bændafjölskyldunnar.
Það virðist því ljóst að 4ra manna
meðalfjölskyldan þyrfti að setja
a.m.k. 800-1.000 kindur ellegar 50
kýr á vetur ef hún hygðist nú hefja
búskap til að „hafa það gott“, eins og
hugmyndir hafa heyrst um meðal
borgarbama á kaffistofum og
mannamótum að undanfömu.