Tíminn - 09.10.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 9. október 1993
Tíminn
Ritsflóri: Þór Jónsson ábm.
Aðstoðamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóri: Stefán Asgrimsson
Útgefandi: Mótvægi hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Skrifstofur Lynghálsi 9,110 Reykjavlk Sími: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, fþróttir 686332, tæknideiid 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1400-, verð I lausasölu kr. 125,-
Grunnverö auglýsinga kr. 765,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Fjórða ríkisvaldið
Óráðsía er alltaf óheppileg og þegar hún á sér
stað í mikilli efnahagslægð vekur hún vitaskuld
harkaleg viðbrögð og reitir til reiði þá sem berj-
ast í bökkum. Þó kastar tólfunum þegar al-
mannafé er ausið í óþarfa.
Nýlegasta dæmið um slíkan fjáraustur eru kaup
Seðlabanka íslands á glæsilegum torfæruvagni
undir Jón Sigurðsson bankastjóra sem kostar
tæplega fimm milljónir króna.
Til hvers þarf Seðlabankastjóri að aka um á bif-
reið sem er sérhönnuð fyrir vegleysur, sem er
eldsneytissvelgur mikill og búinn allra hand-
anna þægindum sem venjulegt fólk þættist full-
sæmt af að hafa í dagstofu sinni? Hvaða sérstöku
ástæður liggja að baki því að annar og ódýrari
bfll varð ekki fyrir valinu, sem mætti þó að sjálf-
sögðu vera fallegur og lipur og sómi fyrir Seðla-
bankastjóra? Eða skipta milljón krónur til eða
frá engu máli í ríkisstofnuninni Seðlabankan-
um?
Formaður bankaráðs Seðlabankans, dr. Ágúst
H. Einarsson, af sjónvarpsviðtali við hann að
dæma, virðist telja það litlu eða engu breyta
hvort bifreiðakaup af þessu tagi fari fram á
þrengingartímum eða ekki. Hann segir að slík
kaup veki alltaf umtal og gagnrýni á hvaða tím-
um sem er.
Ummæli bankaráðsformannsins verða varla
skilin á annan veg en að hann telji fréttamenn
og almenning, sem gagnrýna þess háttar sóun á
almannafé, vera smásmugula. Að þeir sæju of-
sjónum yfir smávægilegum hlunnindum.
Væri þó miklu nær að taka mark á þessari gagn-
rýni og sýna aðhald í verki. Að öðrum kosti verða
allar sparnaðarprédíkanir úr þessari átt hol-
hljóma og áhrifslausar.
„Ég afsala mér frekari biðlaunum," segir til að
mynda Guðmundur Árni Stefánsson heilbrigðis-
ráðherra og vill ekki ræða þau mál frekar. Samt
veit enginn hvers vegna í ósköpunum hann af-
salar sér biðlaunum frá Hafnarfjarðarbæ, ef
hann telur rétt og siðlegt að þiggja þau.
Hafi það hins vegar verið siðlaust af ráðherra að
þiggja biðlaunin, hvers vegna endurgreiðir hann
ekki Hafnarfjarðarbæ þau biðlaun, sem hann
hafði þegið í ógáti, nú þegar hann hefur séð að
sér? Þetta er ofur einfalt og skiljanlegt.
En hvað veldur því, að ráðherra ákveður að
hætta að taka við biðlaunum í miðjum klíðum
og láta gott heita? Eina útskýringin, sem hann
gefur, og klifar í rauninni á, er eitthvað á þá leið
að hann hafi þurft vinnufrið fyrir ágengum
fréttamönnum. Ef til vill telur hann þá smá-
smugula einnig. Að minnsta kosti hefði heil-
brigðisráðherra aldrei afsalað sér biðlaunum
nema vegna þess að fréttamenn gerðu þau að
umtalsefni og almenningi ofbauð.
Mikilvægi þess að fjölmiðlar, sem stundum eru
kallaðir fjórða ríkisvaldið, veiti aðhald opinber-
um rekstri og stjórnsýslu verður augljóst. Þau
tvö mál, sem hér hafa verið nefnd, eru ljós vott-
ur um það.
Flokkar og stjómmálafélög kenna
sig við jöfnuð og jafnaðar-
mennsku og leggja þar með áherslu
á þau stefnumál sfn að jafna lífskjör
og þar með möguleika á að allir fái
notið þeirra gæða og öryggis sem
velferðarþjóðfélag getur boðið upp
á. Þar má nefna heilbrigðisþjón-
ustu, menntun, tækifæri til að njóta
menningarlífs og lágmarkstrygg-
ingar fyrir nauðþurftum svo sem
húsaskjóli og fæði og klæðum.
Allir stjómmálaflokkar hafa þenn-
an jöfnuð á stefnuskrám, líka þeir
sem ekki kenna sig sérstaklega við
jafnaðarmennsku, enda hafa slfldr
orðaleppar enga þýðingu út af fyrir
sig þótt þeir hljómi geðslega f eyr-
um þeirra sem lakast em settir.
Því miður er allt jafnaðartalið lítið
annað en varaþjónusta. Mismunun
þjóðfélagsþegnanna blasir hvar-
r
-
9^?
Félagsmálapakkinn.
Oj afnaðarmenn
og réttlæti
Oddur Ólafsson skrifar
vetna við og þegar velt er við steini
kemur margt slepjulegt kvikindið f
ljós þar sem menn eiga þess síst
von.
í eigin sök
Sjálftaka hæstaréttardómara á
launum er í sviðsljósinu þessa dag-
ana og verður enn um sinn. Það
versta við þá gjörð er kannski það að
sjálfir dómaramir virðast ekki gera
sér grein fyrir þrískiptingu valdsins
og að hugsunin að baki henni er að
löggjafarvald, framkvæmdavald og
dómsvald veiti hvert öðm aðhald til
að koma í veg fyrir óeðlilega valda-
söfnun einnar greinarinnar á kostn-
að hinna.
Að dómarar úrskurði sjálfum sér
laun sem framkvæmdavaldið á síð-
an að inna af hendi er brot á gmnd-
vallaratriðum stjómskipanarinnar.
„Ég deili ekki við dómarann," sagði
forsætisráðherra við Tímann, þegar
hann var spurður um málið og
þvoði þar með hendur sínar, að
hann hélL En þama átti hann að
deila við dómarann.
Fleira kom í ljós þegar ljóskastar-
anum var beint að kjömm hæsta-
réttardómara. Þeir em á fullum og
óskertum launum til æviloka, en
starfsævi þeirra í réttinum er stutL
Það liggur í hlutarins eðli að enginn
verður hæstaréttardómari fyrr en á
miðjum aldrí eða síðar og þeir mega
hætta 65 ára gamlir.
Fjármálaráðherra ætlar nú að end-
urskoða þessi fádæma góðu kjör
sem þessi hópur ríkisstarfsmanna
býrvið.
Þama er dæmi um þann mikla
ójöfnuð sem ríkir um greiðslu eftir-
launa og Iffeyrís.
Opinberir starfsmenn njóta sér-
stakra vildarkjara hvað lífeyri snert-
ir, en þeir sem em í lægri launa-
flokkum lifa samt engu bflffi á þeim
greiðslum.
Jafnarí en aðrír
Aftur á móti em hálaunamennim-
ir hjá hinu opinbera margfallt betur
settir í starfi og ekki síður í ellinni
en hinir.
Nómenklatúran er svo miklu jafn-
ari en aðrir.
Vel er séð fyrir biðlaunum og eftir-
launum þingmanna og ráðherrar
safna margföldum eftirlaunarétt-
indum á móts við aðra og kunna
ekki að skammast sín. Jafnaðar-
mennimir í ráðherrastólum njóta
þeirra kjara ekki síður en hinir og
hefúr aldrei heyrst stuna né hósti
um málið af þeirra hálfu.
Háembættismenn og starfsmenn
stofnana í eigu ríkisins dæma sjálf-
um sér launakjör, fríðindi, starfs-
lokasamninga og lífeyrisréttindi af
fullkominni óskammfeilni og em
ekki annað en yfirlætið og hrokinn
þegar að er fúndið og um er spurt
Kjaradómur er úti að aka í kjara-
málum, enda em valdir í hann há-
tekjumenn sem em blindir á öll
launahlutföll í landinu. Úrskurðir
hans em því hneyksli sem aðrir
verða að afsfýra eins og dæmin
sanna.
Munur á kjömm fólk og aðstöðu er
sífellt að aukasL Fjölmenn embætt-
ismannastétt gengur í sjóðina og
sækir sér hnefafylli samtímis því að
laun lækka hjá öllum almenningi og
stórir hópar fólks missa atvinnuna.
Ráðherrar em gerðir nánast að
skrímslum fyrir að láta stofnanir
draga saman seglin og spara lands-
sjóðnum útgjöld. En samtímis em
þeir svo lánlausir að hygla sjálfum
sér á ósvífinn hátt og geta með engu
jj

móti spomað við sjálftöku launa-
hæstu embættismannanna á sínu
kaupi.
Það er engu líkara en að einhver
sjálfvirkni sé í gangi sem eykur
ójöfnuðinn f þjóðfélaginu jafnt og
þétt og að enginn geti stöðvað þessa
þróun.
Auðvitað er það hægt og það er
auðvelt — aðeins ef vit og vilji væri
fyrir hendi — með smáskammti af
hugrekki.
Ójöfnuðurinn á sér víðar stað en í
launakjömm. Margfaldur munur á
vægi atkvæða er mörgum þymir í
augum og seint ætlar að ganga að
lagfæra hann. Kosningalögum var
síðast breytt 1987 með þeim endem-
um að réttur kjósenda var fyrir borð
borinn en stundarhagsmunir flokka
og þáverandi þingmanna hafðir að
leiðarljósi.
Árangurinn varð fimmfalt ranglæti
þar sem verst lætur og fjölgun þing-
manna sem sprengdi þinghúsið og
var ákveðið að bæta öðru við rétt á
móti ráðhúsinu.
Nú em enn einu sinni uppi raddir
um að breyta kosningalögum og ef
marka má hugmyndir áhrifamikilla
stjómmálamanna ætti að vera hægt
að koma við skynsamlegri kjör-
dæmaskipan og réttlátari en nú er
og fækka þingmönnum vemlega,
þótt ekki væri nema til að Alþingis-
húsið passaði utan um samkund-
una.
Vel er athugandi að stjómarskrár-
binda ákvæði um að þingmenn
megi aldrei vera fleiri en Alþingis-
húsið við Kirkjustræti rúmar með
góðu móti.
Á fúndi sem Félag frjálslyndra jafn-
aðarmanna gekkst fyrir um nýja
kjördæmaskipan lýstu fulltrúar úr
öllum þingflokkunum, nema
Kvennalista, yfir stuðningi við
breytt og réttlátari kosningalög. All-
ir gældu þeir við hugmyndina um
að gera landið að einu kjördæmi og
allir vom þeir hlynntir því að fækka
þingmönnum. Vom nefndar tölur
frá íjömtíu til fimmtíu sem hæfileg-
ur þingmannafjöldi.
Athyglisvert er að þingmennimir
vom ekki sérstaklega með spamað f
huga þegar þeir mæltu með fækkun
þingmanna, heldur telja þeir að
þinghaldið verði áhrifaríkara og
skilvirkara ef færri fjalla um málin.
Ráðhermm á auðvitað að fækka
líka og lýsti einn úr þeirra hópi yfir
að ráðherrar ættu lítið erindi að
hanga yfir smámálum í ráðuneytun-
um og mætti vel sameina nokkur
ráðuneyti. Hefðu þeir samt góðan
tíma til að sitja þingfundi og sinna
öðmm skyldum.
Jöfhun atkvæðisréttar, skilvirk
þingstörf og umsvifaminni og ein-
faldari stjómsýsla er í anda þeirrar
jafiiaðarstefhu og velferðar allra
landsins bama sem flokkar og sam-
tök vilja stefna að. Ef orðið jafnaðar-
stefna fer í taugamar á einhverjum
má allt eins setja samvinnu eða
samjálp í þess stað. Það á að gera
sömu stoð.
Þegar þingmenn allra flokka (Gert
er ráð fyrir að Kvennalistinn sé svip-
aðs sinnis) lýsa yfir að kjördæma-
skipanin sé óþolandi óréttlátog að
nauðsyn sé að bæta þar um, þá ætti
að nást góð samstaða um málið og
koma á jöfnuði.
Þjóðarkríli í geysistóm landi eyði-
leggur sjálft sig þegar hver situr yfir
annars hlut og gráðug nómenkla-
túran hremmir margfalt meira en
henni ber. Andlaust skriffinsku-
báknið hefur engan rétt á stærri
hlut en þeir sem vinna önnur störf.
Gírugir embættismenn em ekki
það ofúrefli sem þeir telja öðram
trú um að þeir séu. Ef kjömir fúll-
trúar bera gæfu til að ganga ekki í
björg og samsamast tröllunum og
skipta með þeim fengnum, er létt
verk að halda þeim í skefjum. Það
telur enginn ráðmaður eftir sér að
hímdraga almúgann og kveina og
kvarta yfir að allt sé að fara úr bönd-
unum þegar meðallaunafólkið (les
láglauna-) er að biðja um einhverja
hungurlús sér til handa. En þegar
fjölmennar hálaunastéttir taka sér
sjálfdæmi um kjör sín mjamtar eng-
inn kjafti.
Réttlát kosningalög sýnast nú í
sjónmáli og ætti að vera vandræða-
laust að koma þar á jöfnuði. Að
koma á jöfnuði lífskjara á líka að
vera mögulegt. Þor og vilji er allt
sem þarf.