Tíminn - 09.10.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 9. október 1993
Rútskoj: áttaði sig ekki á
stjórnmálunum.
\ fréttum er viður-
eign Jeltsíns
Rússlandsforseta
og rússneska
æðstaráðsins
(þingsins) kynnt
sem átök annars
vegar lýðræðis-
sinna, en hins-
vegar róttrækra
þjóðernissinna
með fasískum
svip og kommún-
ista. Sú skilgrein-
ing er ekki út í
hött, en varla full-
nægjandi sem
skýring á öflum
þeim og hræring-
um sem voru að
baki átakanna.
Dyggustu stuðningsmenn Jeltsíns urðu oddvitar andstæðinga hans:
A
Þeir virkustu í liði þeirra Khasbúlatovs og Rútskojs voru menn,
sem báru fyrir sér rauða fánann gamalkunna með hamrinum og
sigðinni og fána og hermerki Rússlands keisaratímans. Þessir
aðilar komu að því er virtist fram í einni fylkingu og þurfti það
ekki á óvart að koma. Þegar s.l. ár fór ekki milli mála að þetta
„rauðbrúna bandalag“, eins og það er kallað, var orðinn veru-
leiki í tætingslegum stjómmálum Rússlands. Þá sameinuðust
kommúnistar og róttækir þjóðeraissinnar í samtökum sem
nefnast Þjóðfrelsisfylking og þau höfðu sig eitthvað í frammi í
nýafstaðinni viðureign til stuðnings þinginu. Vígorðið um end-
urreisn Sovétríkja hefur trúlega ekki þurft að verða aðilum
þessa bandalags teljandi ágreiningsatríði, því að hvað sem nafni
og hugmyndafræði leið voru Sovétríkin í raun rússneskt risa-
veldi og meginundirstaða þess Rússar sem þjóð og samhyggja
þeirra sem þjóðar.
Jeitsín sigri hrósandi I ágúst 1991: þá studdu hann engir dyggilegar en þeir
Khasbúlatov og Rútskoj.
Baranníkov, Terekhov
Herská samtök á snærum „rauð-
brúna" bandalagsins, og þá sérstak-
lega hópar í hinum „brúna" armi
þess, virðast hafa lagt æðstaráðinu
til það mesta af vopnuðu liði þess.
Sem fyrirlíða þar í flokki nefna blöð
helst Viktor Baranníkov, fyrrum ör-
yggismálaráðherra (sem Jeltsín vék
úr því embætti í júlílok), Stanislav
Terekhov, formann Herforingjafé-
lags svokallaðs, sem er skilgreint
sem íhaldssamt og þjóðemissinnað
og þegar í fyrra var talið hafa mikið
fylgi í hemum, og Albert Makashov,
fyrrverandi hershöfðingja, sem lýst
hefur verið bæði sem harðlínu-
kommúnista og harðlínuþjóðemis-
sinna.
Margra mál er að þeir Khasbúlatov
og Rútskoj hafi sýnt litla fyrirhyggju
er þeir gerðu uppreisn gegn Jeltsín,
en minna má á að fyrstu daga sögu-
legrar viðureignar þessara aðila vom
sum heimsblaðanna helst á því að
sigurmöguleikar þingsins væru þó
nokkrir. Það mun hafa talið sig eiga
víst fylgi margra milljóna fyrrver-
andi félaga sovéska kommúnista-
flokksins, sem horfa með söknuði
um öxl til fríðinda sem þeir áður
nutu sem félagar í ríkisflokknum.
Einnig er talið að þingið hafi átt von
á eindregnum stuðningi frá nó-
menklatúru sovéska tímans, sem
enn er í flestum lykilstöðum í stjóm-
sýslukerfi, opinbemm stofnunum og
stjómun atvinnu- og efnahagslífs.
Sérlega voldugir í síðastnefnda geir-
anum hafa verið taldir framkvæmda-
stjórar ríkisfýrirtækja. Vegna til-
hneigingar Rússlands til að leysast
upp undanfarið mun og æðstaráðið
hafa verið vongott um að ráðamenn
margra stjómammdæma og sjálf-
stjómarlýðvelda myndu styðja það
fremur en Jeltsín, þó ekki væri nema
vegna þess að þeir litu á Jeltsín frem-
ur en þingið sem fulltrúa miðstjóm-
arvaldsins.
Tvísýnt þrátefli
Hvað sem völdum og áhrifum þess-
ara aðila Ifður er almannamál að þeir
aðilar, sem mestu ráði í Rússlandi
þegar öllu sé á botninn hvolft, séu
þeir sem ráða her og lögreglu og þar
með vopnum. Með Herforingjafélag
Terekhovs, Makashov (sem einnig
var talinn áhrifamaður í hemum) og
nýafsettan ráðherra öryggismála sín
megin mun æðstaráðið hafa talið sig
hafa víðtækan stuðning í her- og lög-
reglubákninu. En þar misreiknuðu
þeir Khasbúlatov og Rútskoj sig
herfilega. Og þegar ljóst varð að Jelt-
sín hafði ekki aðeins „valdaráðuneyt-
in“, þ.e.a.s. innanríkis- og öryggis-
málaráðuneytið (sem hafa eigin
heri), ömgglega sín megin, heldur
og herinn, brast kjarkur flestum
þeim, sem annars kunna að hafa ver-
ið reiðubúnir til að rísa gegn forset-
anum.
Undanfari úrslitaviðureignar þeirr-
ar, sem nú hefur bundið enda á þrá-
tefli forseta og þings Rússlands, var
viðleitni Jeltsíns til að styrkja stöðu
sína smátt og smátt. Lengi vel var
margra mál að ekki mætti á milli sjá,
hvor aðilinn færi með sigur af hólmi
í þráteflinu. Meðan svo var, mun af-
staða hersins og æðsta manns hans,
Pavels Gratsjev vamarmálaráðherra,
hafa verið sú, að taka eindregna af-
stöðu með hvorugum, líklega þá
með þeim bakþanka að ganga í lið
með þeim, sem betur hefði að lok-
um, þegar þar að kæmi. Svo er að sjá
að aifstaða Baranníkovs hafi verið
svipuð, meðan hann var öryggis-
málaráðherra. Jeltsín notaði tæki-
færi, sem meint glappaskot öryggis-
ráðuneytisins í Tadsjíkistan færðu
honum í hendur, til að setja Barann-
íkov af og skipa eindreginn stuðn-
ingsmann sinn í staðinn. Reiði út af
brottvikningu úr einu af valdamestu
embættum landsins kann að hafa
komið Baranníkov til að ganga í lið
með æðstaráðinu. Ekki er ósenni-
legt að Jeltsín hefði í sama sinn rek-
ið Gratsjev einnig, hefði hann þorað,
til að koma einhverjum sem hann
treysti betur í embætti varnarmála-
ráðherra, sem vera má að sé valda-
mesta embætti Rússlands í raun. En
það áræddi Jeltsín ekki, enda gat
Gratsjev sér frægðarorð í Afganist-
anstríði og er vinsæll í hemum.
Þetta leiddi til þess að næsta ólík
urðu örlög þessara tveggja valda-
miklu manna, Baranníkovs og Grat-
sjevs, sem báðir biðu átekta í tog-
streitu forseta og æðstaráðs. Vegur
Gratsjevs er nú meiri en nokkru
sinni fyrr, en Baranníkov varla betur
staddur en aðrir forkólfar þingliðs.
„Dauöi frammi fyrir
aftökusveit
Jeltsín mun hafa talið sennilegast
að Gratsjev stæði með honum, áður
en hann rauf þing, annars hefði for-
setinn varla lagt í það. Jafnvel svo
seint hefur hann þó varla verið alveg
viss í því efni; ummæli Gratsjevs
fyrstu dagana eftir 21. sept. voru
ekki alveg ótvíræð.
Daginn eftir að Jeltsín leysti æðsta-
ráðið upp og það setti hann af (báðir
aðilar frömdu með því stjómarskrár-
brot) kvaddi hann „þrjá aðra valda-
mestu menn landsins" (Sunday Tim-
es) til fundar við sig í fremur skraut-
legri byggingu á Lenínhæðum, sem
Stalín hafði á sínum tíma notað sem
hvíldarbústað um helgar. Sunday
Times heldur áfram og leitast við að
giska á hugarfar Rússlandsforseta
þennan dag: „En myndu þeir koma
og heita honum áframhaldandi holl-
ustu sem æðsta manni landsins? Og
hvað biði hans ef þeir kæmu ekki?
Málshöfðun og dauði frammi fyrir
aftökusveit..."
Fyrstur kom Viktor Jerín innanrík-
isráðherra, og næst Nikolaj Gol-
ushko, sem Jeltsín hafði gert að ör-
yggismálaráðherra í stað Barann-