Tíminn - 03.11.1993, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 3. nóvember 1993
Tíminn 5
Ingvar Níelsson: f
Dýrð sé Sorpu í Alfsnesi
„Þegar hann sá mannfjöldann, gekk hann upp á fjallið. Þar settíst hann, og
lærisveinar hans komu til hans. Þá lauk hann upp munni sínum, kenndi
þeim og sagði: Sælir eru fátækir í anda, því að þeirra er himnaríki" (upphaf
Fjallræðunnar, Nýja Testamentið, Matteus 5,1. og 2. vers).
Á föstudaginn yar hefði allt eins,
vel getað staðið þama Álfsnes í stað
himnaríkis, því þá var fjallræða
Sorpu flutt í Hafnarborg í Hafnar-
firði, að viðstöddum fjölda niður-
lútra - allt að því sneyptra - læri-
sveina hennar. En „sælir eru sorg-
bitnir, því þeir munu huggaðir
verða" (Mt 5, 4. v.). Hrynjandi
samkundunnar var hefðbundin: á-
varp formanns, skýrsla fram-
kvæmdastjóra, fagurgali aðstand-
enda. Og tilvitnun dagsins hefði
getað verið: „Sælir eru þér, þá er
menn smána yður, ofsækja og ljúga
á yður öllu ilíu mín vegna" (Mt 5,
11. v.). Því allir eru vondir við aum-
ingja Sorpu.
Þó verður að viðurkennast að
framkvæmdastjóri varði sig vel á
undanhaldinu. Hann fór að vísu
rangt með ýmsar staðreyndir, en
honum fyrirgefst því hann vissi
ekki betur. Á hinn bóginn, þegar
menn eru staðnir að rangfærslum
vaknar alltént sú spuming hvort
allt annað, sem þeir láta frá sér
fara, er rétt og satt. En eins og
skrifað stendur, „kenndi hann þeim
eins og sá, er vald hefir, en ekki
eins og fræðimenn þeirra" (niður-
lag Fjallræðunnar, Mt. 7,29. v.).
Djúp Iægð hvílir nú yfir Sorpu.
Lægðaimiðjan er í Álfsnesi og
snarvitlaust veður allt um kring.
Lægðin dýpkar og óveðrið nálgast
Og vart höfðu aðstandendur lokið
smjaðrinu þegar fyrstu sviptivind-
ar hófú að fletta burtu illa negldri
þekjunni. Thlsmenn athafnalífsins f
landinu fóru andstyggðarorðum
um fjármál fyrirtækisins og töldu
hagsmunum sínum stefnt f mikinn
voða. Þeir fúllyrtu að 200 milljón
króna giktarsprautan dygði hvergi
nærri til að koma Sorpu frænku úr
fletinu. Það þyrfti að fjórfalda
skammtinn. Aðstandendur óku sér.
En hvert er nú það fjall, sem
ræðan snérist um? Sorpu-fólk talar
í fullri alvöru um „tíu ára framtíð-
arsýn". Það talar Iíka um að flytja
allan úrgang af suðvesturhomi
landsins - segi og skrifa: frá og
með Snæfellsnesi að og með Mýr-
dalshreppi - og setja hann niður í
Álfsnesið. Framkvæmdastjóri talar
jafnvel um að flytja þangað úrgang
af öllu landinu. Gildandi heimildir
gefa tilefni til að ætla að á þessari
„tíu ára gullöld" Sorpu myndi ekki
minna en ein milljón tonna - þús-
und milljónir (1.000.000.000) kíló-
gramma - af úrgangi berast í Álfs-
nes.
Til að koma öllu þessu niður f
jörðina hefir Sorpu-fólk gripið til
örþrifaráða og þjappar nú óþverr-
anum saman með þeim afleiðing-
um að hann rotnar ekki. Hvorki
súrefni né útfjólublátt ljós kemst
að, sem hvortveggja er þó bráð-
nauðsynlegt til að efnið rotni, og
meðalhitastig í baggastæðunni er
um frostmark - áþekkt og í kæli-
skáp. En jafnvel eftir þjöppunina
fara ekki nema 400 kflógrömm í
hvem rúmmetra í stæðunni og því
verður úrgangsfjallið í Álfsnesi
virðulegir 2,5 milljón (2.500.000)
rúmmetrar að stærð í árslok 2003.
Margir eiga eflaust erfitt með að
setja tölur þessar í samhengi, en
hafa má til viðmiðunar að Jökul-
fell, frystiflutningaskip Samskipa,
lestar um 5000 rúmmetra. Ur-
gangsfjallið í Álfsnesi myndi fylla
skipið 500 sinnum á þessu „tíu ára
blómaskeiði" Sorpu - 50 sinnum á
ári eða einu sinni í hverri viku. Ef
þessir flutningar væru firam-
kvæmdir með fjörutíu feta gám-
um, myndu 80 slíkir fara um hlað-
ið í Álfsnesi á viku í tíu ár - samtals
nær 42.000 gámar.
Mesta skelfmguna vekur þó full-
yrðing aðstandenda, nefnilega, að
Sorpa sé komin til að vera. Þótt
þetta gæti verið vísbending um
uppgjöf, er hitt þó líklegra að
markmiðið sé að urða axarsköftin.
En það þarf að skilgreina vanda-
málið, sem er í raun ekki Sorpa
sjálf heldur urð hennar í Álfsnesi.
Urðun er ekki komin til að vera.
Það er framtíðarsýn okkar hinna.
Og auðvitað verður að stöðva urð-
unina nú þegar og fara að vinna
eftir siðareglum 21. aldarinnar.
Hitaveita Reykjavíkur tekur nú
Baggastæöa Sorpu í Álfsnesi er um 20 metra há. Myndin gefur ágæta hugmynd
um hvernig þessi aöferö .verndar" úrganginn gegn aöstreymi súrefnis og geisl-
un, sem hvortveggja er þó nauösynlegt svo rotnun geti átt sér staö. Sorpa ráö-
gerir nú aö hækka stæöuna 125 metra til aö ,nýta uröina betur", en þaö hindrar
rotnun enn frekar.
VETTI/AN GUR
um eina krónu fyrir hverja
kflóvattstund, sem viðskiptavinir
hennar nota til að hita híbýli sín.
Því gæti framleiðslukostnaður HR
numið um 50 aurum á kflóvatt-
stundina (helmingi söluverðs), en
það yrði skilaverð Sorpu ef hún
Myndin sýnir tvær HOVAL GG-42
sorporkusamstæöur. Afköst hvorrar
samstæöu eru 8000 kíiógrömm á 24
klukkustundum aflítt eöa ekki flokkuö-
um úrgangi frá dreifbýlissamfélögum
(heimilissorp, veiöafæri, fiskkör og -
kassar, baggaplast, papplr, pappi,
umbúöir, timbur, hjólbaröar). Þæranna
ágætlega byggöarlagi meö 10.000
íbúa og framleiöa 3 kllóvattstundir fyrir
hvert kílógramm af úrgangi, sem farg-
aö er. Orkuna má nýta til upphitunar á
Ibúöarhúsnæöi, skólum, Iþróttamann-
virkjum (sundlaugum), félagsheimilum,
heilsugæslustöövum, stjórnsýsluhús-
um, gróðurhúsum og iöngöröum.
HOVAL sorporkusamstæöur má setja
upp I ónotuöu húsnæöi, sem nóg er af
til sjávar og sveita (fiskvinnsluhús,
vörugeymslur, gripa- og loðdýrahús,
hlööur).
væri framleiðandi á orku, sem hún
seldi veitunni. í nútímalegri sorp-
orkustöð endurvinnast þrjár
kflóvattstundir af orku til hitunar
fyrir hvert kflógramm af úrgangi,
sem fargað er.
Því myndi úrgangsfjallið skila
Sorpu 1500 milljónum króna í við-
bótartekjur á umræddu tíu ára
tímabili ef það yrði brennt. Sorp-
orkustöð fyrir verkefnið myndi
kosta snöggtum minna en það,
sem Sorpa hyggst nú greinilega
eyða í urðunarævintýrið á tímabil-
inu, og standa undir rekstrinum -
jafnvel í höndum Sorpu. Úrgangs-
fjallið myndi minnka niður í 2% af
rúmmálinu.
Ef frá er talin vel flutt og athygl-
isverð greinargerð um tætingu á
látnum ökutækjum, fjaraði fjall-
ræða Sorpu út í bjartsýnishjali
ungmenna og upptaíningu emb-
ættismanna á skrjáfþurrum laga-
bókstöfum. Þetta varð að lokum
hundleiðinlegt, enda höfðu þunga-
vigtaraðstandendur þá löngu feng-
ið nóg og voru horfnir. Prúðir
boðsgestir þraukuðu þar til yfir
lauk.
Höfundur er verkfræöingur.
Jón Þorleifsson:
Hver maður sinn skammt
•'. i
Nú eru okkar alþingismenn, í þingsölum og víðar, með hátt og sárt
hungurvein sem heyrist landshoraa milli, yfir rfldssjóði sem lengi hefur
lekið örar en í hann var ausið, þó við að finna og færa í hann hafi þing-
menn sýnt meiri hæfni og hörfcu en við flest önnur mál, sem þeir taka til
meðferðar þegar þeir eru að spila með framtíð þjóðarinnar og lífsafkomu
á líðandi stundu.
Vegna þess að þingmenn hafa
sjálfir ákveðið laun sín, eða aðrir
undir þeirra húsbóndavaldi, eru
þeir sjálfir sökudólgar í þessu al-
varlega máli, þó ekki megi sækja
þá til saka.
En vald og áhrif þingmanna í
launamálum nær víðar en til
þeirra sjálfra. Þau ná líka til flestra
eða allra opinberra starfsmanna,
sem eru í mörgum Iaunaþrepum
þar sem langt bil er milli þeirra
lægstu og hæstu.
Það eru fleiri en ríkisstarfsmenn
sem þingliðið skammtar laun. Þar
á meðal eru þeir sem vinna hjá
einkaframtaksathafhamönnum og
gera við þá frjálsa samninga um
vinnulaun sín, samninga sem rík-
isvaldið hefur breytt svo oft að ekki
verður skráð með minna en tveim-
ur tölustöfum, og allar þær breyt-
ingar verið sama samningsaðila í
hag. Svo með þeirri valdníðslu
hefúr þingmannaliðinu heppnast
svo vel að halda launastiganum f
því formi, að þingmannalaun eru
margföld við laun meirihluta
þeirra manna sem vinna með
hörðum höndum, því mörgum
sinnum hafa þingmenn hækkað
sín Iaun, samtímis því að þeir
lækkuðu vinnulaun almennings
með sínum fádæma fantabrögð-
um. Nú hafa þingmenn á mánuði
177.993 krónur í laun, meðan aðr-
ir starfsmenn ríkisins hafa allt
44.251 krónur á mánuði. En til eru
þeir ríkisstarfsmenn sem hafa
meira en tvöföld þingmannalaun,
svo eðlilegt er að þingmenn þoli
það illa, þar sem peningar stækka
og prýða manninn flestu öðru
fremur og eru afl þeirra hluta sem
gjöra skal, í ríki sem lýtur lögmáli
frjálsrar samkeppni, með lýðræði
mótað af áróðursvélum sem ganga
fyrir peningum.
Okkar illa höldnu alþingismenn
minnast ekki á þau aukalaun, sem
þeim eru greidd úr ríkissjóði og
eru hjá mörgum hærri en þing-
mannalaunin. Til viðbótar koma
svo ýmis hlunnindi sem fylgja
stöðu þeirra í þjóðfélaginu, sem er
að svelta þá meðan það ofelur
flesta aðra. Að vísu hafa þing og
ríkisstjóm gert mikið til að upp-
ræta þá óhæfu, og þar á meðal tek-
ið sér vald til að ógilda ffjálsa
nauðungarsamninga atvinnurek-
enda og vinnulýðs um vinnulaun
og ýmislegt fleira sem er þyngri
hleðsla en þjóðarskútan getur bor-
ið, skútan sem okkar þjóðarleið-
togar viija ekki láta aðra sökkva.
Það væri gott að fá upplýst, á
hvaða lögum og rétti þingmenn
byggja það vald, að lækka vinnu-
laun allra manna sem vinna hjá
öðrum en ríkinu, og orðið svo
mikið ágengt í þeim efnum að þar
hefur fjöldi manna undir 50.000
krónum í mánaðarlaun. Til dæmis
hjá verkamannafélaginu Dagsbrún
komast mánaðarvinnulaun niður í
42.127 krónur, en þó eru sam-
dráttur, fjársvik og gjaldþrot mest
áberandi hjá einkafyrirtækjum.
En þó þjóðin eyði langt um efni
fram, eru þar ekki allir ofvel haldn-
ir. Þar á meðal er einn hópur gam-
almenna, sem fær að halda fullum
launum eftir að þeir hætta við sín
embættisverk, og þar til viðbótar
koma greiðslur úr lífeyrissjóðum,
ásamt 100.000 krónum á mánuði
sem eftirlaun fyrir aukavinnu sem
aldrei var unnin. Það dæmist rétt
að vera.
Ef ég veit og man rétt, var hæsta-
réttardómurum bannað að hafa
aukastörf, og þeim voru þar fyrir
greidd mikið hærri laun en öðrum
embættismönnum. Einn hæsta-
réttardómari, án annarra saka,
varð að hverfa úr embætti fyrir þá
sök, að halda áfram að vera með-
eigandi í einkafyrirtæki, sér til
tekjuauka, og hafa verið með í
stjómun þess, en þó hafa hæsta-
réttardómarar oft unnið við bóta-
mat og setið í gerðardómum. Þar
sem hætt er við að síðar komi þau
mál fyrir hæstarétt, ættu þeir
manna síst að koma þar nærri, þó
að þeir fái peninga sem bætast við
þeirra sultarlaun, sem verða að
aukast þegar vinnuálag minnkar
niður í ekki neitt
Nú þegar mikið fé þarf til að halda
uppi og skreyta yfirbyggingu þjóð-
félagsins, verða þeir ábyrgu að
beita ýtrustu hagsýni við að reka
þjóðarbúið, og þar er spamaður
meðal annarra úrræða til að rétta
halla á ríkissjóði.
Hvar skal byrja og hvar skal
standa er oft stóra vandamálið, því
allir verða að kunna fótum sínum
forráð, ekki síst þeir sem hafa heila
þjóð undir fótum sér, þar sem má
búast við hættulegum hreyfing-
um, verði ekki farið að öllu með
gát, og þess vegna er best að ráðast
á garðinn þar sem hann er lægstur.
Heilbrigðisþjónusta er þungur
baggi á ríkinu, sem mætti létta án
þess að valda með því stórvand-
ræðum, vegna þess að lækningar
veita aðeins stundarfrest. Því allir
menn deyja fyrr eða síðar, og lang-
lífi er eitt af okkar stóru vandamál-
um. Að leggja fé í kostnað við að
gera veika menn vinnufæra er
ástæðulaust þegar þúsundir
menna eru atvinnulausar, meðan
lagt er kapp á að leggja störf niður
án þess að láta önnur koma í þeirra
stað.
Og víðar má spara, svo ekki þurfi
að skerða fé til utanferða fram-
ámanna þjóðfélagsins, til að láta þá
eyða aurum og tíma við að kynna
land og þjóð fyrir höfðingjum
framandi stórvelda og koma svo
heim aftur sem minni menn.
Að brigsla þeim, sem drottna og
dæma, um siðlausa græðgi þó þeir
vilji ekki lifa sem meinlætamenn,
er fyrir neðan allar hellur og langt
frá að vera siðuðum mönnum
sæmandi.
Höfundur er verslunarmaöur í eftir-
launum.