Tíminn - 04.12.1993, Blaðsíða 5

Laugardagur 4. desember 1993
VETTVANGUR
Orri Hlöðversson
Óhætt er að fullyrða að íbúum
Vesturlanda hefur verið gefin
mjög röng mynd af þeim samfé-
lögum, sem aðhyllast trúna á
spámanninn Múhameð. íslamsk-
ir fraeðimenn hafa gagnrýnt
Vesturlönd fyrir að skilja ekki
hið flókna samspil pólitískra,
efnahagslegra og félagslegra
þátta, sem móta samfélög utan
hins vestræna heims. Niðurstað-
an er sú að umfjöllun um mál-
efni múslima ér oft byggð á fá-
kunnáttu og misskilningi, sem
síðan leiða af sér alhæfingar og
fordóma. Áherslan er frekar lögð
á það sem miður fer, á kostnað
hins jákvæða.
Pegar minnst er á íslam, þá
reikar hugur margra til ríkja
Miðausturlanda og Norður-Afr-
íku. Slíkt er ekki óeðlilegt, þar
sem þetta landsvæði er mikið í
fréttum og á undanförnum árum
hafa öfgahópar múslima í þess-
um löndum verið áberandi. Ar-
abar eru fjölmennir í ofangreind-
um heimshluta og margir setja
samasemmerki milli Araba og
múslima. Sú staðreynd, að Arab-
ar eru aðeins um 15% múslima,
kann því að koma mörgum á
óvart. Stærstur hluti þess tæp-
lega milljarðs manna, sem trúir á
spámanninn, býr hins vegar ut-
an Miðausturlanda, í miðhluta
Asíu, Indónesíu, Indlandi, Pak-
istan og Bangladesh. Tvær
stærstu fylkingar Múhameðstrú-
arinnar eru sunnítar og shítar.
Um 85-90% múslima eru Sunn-
ítar og u.þ.b. 10% eru shítar og
búa flestir þeirra í íran, Yemen
og suðurhluta íraks.
Miðausturlönd og vest-
ræn hugmyndafræði
Þegar Bretar og Frakkar slepptu
loks hendi af nýlendum sínum
fyrir botni Miðjarðarhafs, á árun-
um eftir seinni heimsstyrjöld,
biðu nýrra valdhafa mörg vanda-
söm verkefni. Efnahagsmálin
voru efst á baugi og margir hinna
nýju valdhafa renndu hýru auga
til tækniþekkingar Vesturlanda.
Þeir vildu byggja upp ríki sín að
vestrænni fyrirmynd og koma
þeim sem fyrst í hóp hinna auð-
ugu þjóða heims. En vestræn
þekking og fjármagn þýddi vest-
ræn menningaráhrif og margir
úr hópi múslima voru slíkum
áhrifum mótfallnir. Niðurstaðan
var sú að í flestum hinna nýju
landa mynduðust ríki sem reyn-
du að sameina hina tvo ólíku
menningarheima. Reynt var að
færa ríkin til nútímans án þess
að skaða verulega íslömsk menn-
ingareinkenni. En eitt stórt atriði
gleymdist: Ekkert hinna nýju
ríkja náði að koma á fót varan-
legu lýðræðisríki í vestrænum
skilningi og krafan um aukið
lýðræði jókst stöðugt eftir því
sem vestræn áhrif urðu meiri.
Þessari kröfu um aukið Iýðræði
var oft svarað með ofbeldi og
raunin varð sú að harðstjórn
vestrænna nýlenduherra hafði
einungis verið leyst af hólmi með
heimatilbúinni harðstjóm. Ein-
ræðisherrar komu og fóru og gilti
þá einu hvort þeir kenndu sig
við hugmyndafræði sósíalista,
kapítalista eða þjóðernissinna —
efnahagslegar framfarir urðu litl-
ar, mestallt fjármagn fór í herm-
ang og almenningur var jafnilla
staddur og áður.
Múslimar í sókn
í Miðausturlöndum
Orri Hlö&versson
meðan stjórnvöld hafa verið
upptekin af hemaðarbrölti hafa
fylgismenn íslams verið duglegir
við að afla sér vinsælda meðal
almennings. Þeir hafa komið á
fót heilsugæslustöðvum og skól-
um í fátækari hverfum stór-
borga, og jafnvel veitt beinan
fjárhagslegan stuðning þeim sem
minnst mega sín.
En það em ekki eingöngu inn-
anlandsaðstæður sem vinna með
íslömsku hreyfingunum. T.d. er
bent á stefnu Bandaríkjamanna,
sem halda uppi ísraelsríki, styðja
harðstjórn í Egyptalandi, varpa
sprengjum á Múhameðstrúarrík-
in írak og Sómalíu og gera síðan
ekki neitt til að koma í veg fyrir
slátrun múslima í Bosníu. Og
viðbrögð almennings hafa ekki
látið á sér standa. Moskur, sem
fyrir rúmum áratug voru illa
sóttar, em nú fullar út fyrir dyr
og fræðimenn, sem áður skrif-
uðu undir merkjum vestrænnar
hugmyndafræði, hafa snúið við
blaðinu og komið auga á hið
mikla pólitíska afl íslam.
íslamskir öfgahópar
Líkt og í öðmm fjöldahreyfing-
um, sem berjast fyrir breyttum
stjórnarháttum, hafa myndast
hryðjuverkahópar á meðal fylg-
ismanna íslams. Þessum hópum
vex sérstaklega fiskur um hrygg í
löndum þar sem mótspyrna
stjómvalda er hvað hörðust, eins
og t.d. í Egyptalandi. Fjölmiðlar
á Vesturlöndum hafa verið upp-
teknir af hryðjuverkum minni-
hlutahópa, sem skaðað hafa
mjög hagsmuni þeirra sem berj-
ast fyrir friðsamlegum umbótum
í nafni íslams. Á sama hátt hefur
verið gert fremur lítið úr því
misrétti, sem stjórnvöld í Mið-
austurlöndum og N-Afríku beita
þegna sína. Kosningamar í Alsír
árið 1992 eru ágætt dæmi. Þar
unnu flokkar múslima yfirgnæf-
andi sigur í lýðræðislegum kosn-
ingum. í stað þess að játa sig
sigraða ákváðu valdhafar að ógil-
da úrslit kosninganna og halda
áfram um stjórnartaumana. Þessi
málalyktan var látin afskiptalaus
af Vesturlöndum, sem oft segjast
beijast fyrir auknu lýðræði í hin-
um fátækari hlutum heims. En
allar slíkar einhliða ákvarðanir
stjómvalda verka sem oh'a á eld í
röðum þeirra, sem misrétti eru
beittir, og eykur enn frekar fylgi
harðlínuafla. Það er því nauð-
synlegt fyrir valdhafa að koma til
móts við kröfur óánægjuafla, því
að á meðan núverandi ástand
ríkir, verkar hið mikla afl íslam
sem tímasprengja, sem getur
spmngið hvenær sem er. Og þá
er aldrei að vita hver stefna
nýrra stjórnvalda verður í garð
þeirra, sem hindrað hafa fram-
gang þeirra.
Kaaban í Mekka er áfangi allra sanntrúa&ra
sem koma að ferningnum, að minnsta kosti einu sinni á ævinni í pílagrímsför.
Kalda stríðiö
Þau átök, sem áttu sér stað um
allan heim milli Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna fyrrverandi,
höfðu mjög mikil áhrif í Mið-
austurlöndum. Landfræðileg
lega svæðisins hefur ávallt verið
talin hernaðarlega mikilvæg og
að auki er á svæðinu að finna
stóran hluta af oh'ubirgðum jarð-
arinnar. Þar sem áhugi stórveld-
anna á þessum heimshluta var
mikill, þá neyttu þau allra
bragða til að auka áhrif sín í ein-
stökum löndum og vom hin ný-
fijálsu ríki oftast þvinguð til að
taka afstöðu með annaðhvort
Bandaríkjunum eða Sovétríkj-
unum. Fögur fyrirheit leiðtoga
nýfrjálsra ríkja um sterkar og
sjálfstæðar þjóðir köfnuðu auð-
yeldlega á vígvelli kalda stríðsins.
Hemaðar- og viðskiptahagsmun-
ir stórveldanna höfðu forgang og
sem fyrr vom það hagsmunir al-
múgans sem sátu á hakanum.
Gilti þá einu hvort leiðtoginn var
Nasser, sem var studdur af Sov-
étmönnum, eða Reza Pahlavi,
sem Bandaríkjamenn komu til
valda í íran árið 1953.
Aftur til fortíðar
Sú staðreynd að þjóðarleiðtog-
um í Miðausturlöndum hefur
mistekist að skapa þegnum sín-
um góð lífsskilyrði og það and-
rúmsloft kúgunar, sem í löndun-
um ríkir, hefur gefið fylgismönn-
um íslams byr undir báða vængi.
Og vegna ástandsins virkar mál-
flutningur þeirra mjög sterkt á
almenning, enda af nógu að taka
þegar gagnrýna skal stjórnar-
hætti núverandi valdhafa. Hug-
myndafræði Vesturlanda hefur
bmgðist og nú er kominn tími til
fyrir Miðausturlönd að leita
lausnar sinna mála út frá eigin
menningu og siðum, þar sem
kenningar Múhameðs eru mið-
punkturinn. Efnahagsástand er
slæmt, þrátt fyrir miklar tekjur af
olíu undanfarna áratugi. Mann-
réttindi eru víðast hvar fótum
troðin og spilling á meðal valda-
manna er áberandi. Boðskapur
fylgismanna íslams er einfaldur:
Dómskerfum viðkomandi landa
á að breyta þannig að þau þjóni
hagsmunum múslima í stað þess
að vera byggð á dómskerfum
fyrrverandi nýlenduherra. Ein-
ungis þeim mönnum, sem trúa á
boðskap Múhameðs, er treyst-
andi til að hafna mútum og
standast freistingar þær sem
valdastöður hafa upp á að bjóða.
Við slíkar aðstæður myndu kjör
almennings batna og jöfnuður
aukast. Og hinar ýmsu hreyfing-
ar, sem kenna sig við íslam, hafa
ekki látið sitja við orðin tóm. Á