Tíminn - 08.12.1993, Qupperneq 6

Veröld

Miðvikudagur 8. desember 1993
Götusala er blómleg í Prag um þessar mundir með tilkomu nýs markaðshagkerfis.
Minni veitingastaðir voru meðal þeirra fyrirtækja sem fyrst voru einkavæda.
Bankarnir sitja á
fjármagninu í Tékklandi
Almenningshlutabréf liggja í stórum sjóðum í eigu bankanna
I
dag stjóma stórir bankar og fjármögnunarfyrirtæki meginhluta
tékkneskra einkafyrirtækja. Tíu stærstu lánasjóðimir eiga 45%
þessara fyrirtækja og sjö sjóðanna em í umsjón bankanna.
Tékkland fetar stöðugt
ákveðnar leið einkavæðingar-
innar. Ætlunin er að selja að
minnsta kosti 1.000 stórfyrir-
tæki og um 800 minni til fjár-
magnseigenda. Það er takmark
ríkisstjórnarinnar að 85-90%
fyrirtækjanna séu í einkaeigu
innan árs. Stjórnvöld mála
framtíðina björtum litum í ljósi
umskipta til markaðshagkerfis
og telja stefnu sína þegar hafa
borið árangur sé miðað við önn-
ur fyrrum Austantjaldslönd.
Tekist hefur að sneiða hjá verð-
bólguholskeflu, miklum halla á
ríkissjóði og atvinnuleysi í stór-
um stíl en þessi vandamál plaga
Austantjaldslöndin.
Yfirmaður rannsóknardeildar
tékkneska Seðlabankans, Jan
Klacek, talar um að leið Tékka
til markaðshagkerfis hafi reynst
heilladijúg en samt ekki hættu-
laus. Hann telur að hættan sé
sú að landsmenn komi ríkiss-
hlutabréfamiðum sínum of
hratt í sjóði sem vaxi óeðlilega
mikið og leiði fljótlega til efna-
hagslegrar miðstýringar.
Allt að 70% landsmanna hafa
þegar lagt ríkishlutabréfamiða
eða „kuponer' í um 400 nýja
sjóði en aðeins fáeinir þeirra
njóta hylii fjármagnseigenda sem
leggja fé sitt í örfáa stóra sjóði
sem stöðugt eflast.
Atvinnulausum
mun fjölga
Áhersla sjóðanna er ekki aðeins
af fjárhagslegum toga þegar
einkafyrirtæki eiga í hlut. Þeir
líta einnig til samfélagslegra
hagsmuna. Þess vegna sneiða
Tékkarnir fram hjá uppsögnum
starfsmanna í stórum stíl eins og
tíðkast bæði í Póllandi og Ung-
veijalandi.
„Við spyrjum okkur hversu
lengi þetta tekst,' segir Jan
Klacek. Hann segir að rekstrar-
áætlanir fyrirtækjanna séu til of
skamms tíma og brátt fylgi sam-
dráttur í kjölfarið .
.Atvinnuleysi er fylgifiskur
þessa því þá þurfa fyrirtækin að
hugsa fyrst og fremst um hag-
kvæmni og framleiðni. Þá verð-
ur nauðsynlegt að skera niður
allt sem umfram er eins og t.d.
vöggustofur og bamaheimili.
Þegar framleiðnin byggir á gam-
alli tækni, sem krefst mikils
mannafla, mun þróunin leiða af
sér nútímatækni sem útrýmir
mörgum störfum,' segir Jan
Klacek.
Atvinnuleysi mælist nú um 2%
í Tékklandi en Klacek óttast að
innan árs muni það verða 6% og
ári seinna nálægt 15%.
Á ný í einkaeign
Árið 1959 vom nánast öll fyrir-
tæki í Tékklandi orðin þjóðnýtt.
Þegar jámtjaldið féll unnu aðeins
1.2% Tékka hjá einkafyrirtækj-
um og var framleiðsla þeirra að-
eins um 2% vergrar þjóðarfram-
leiðslu.
Þegar kommúnistaríkið leið
undir lok fengu fyrri eigendur
færi á að endurheimta eigur sín-
ar hús, íbúðir, jarðnæði fyrirtæki
o.fl.
Um 50.000 fyrmm eigendur eða
afkomendur þeirra höfðu um
síðustur áramót sótt um að fá
eignimar Ieystar til sín. Fallist
var á kröfur hátt í 10.500 þeirra.
Verðmæti þessara eigna er laus-
lega áætlað á milli 150 til 300
milljarða ísl. kr sem féll einstak-
lingum í skaut.
Þá em ótaldar eignir sem ríkið
hafði sölsað undir sig frá sveita-
félögum og var skilað á ný.
Verðmæti þeirra er lauslega á-
ætlað um 800 milljarða ísl. kr.
Ný fyrirtæki
í byijun ársins 1991 lagði þáver-
andi ríkisstjórn Tékkoslóvakíu
fram áætlun um hvemig minni
fyrirtæki ætti að einkavæða.
Þetta varðaði sérsaklega h'til fyr-
irtæki eins og verslanir og mat-
sölustaði sem annað hvort skyldi
selja eða fengu rekstarrleyfi á ný.
Opinber uppboð urðu almenn
og yfirleitt var búist við að fyrir-
tækin seldust á röskar 2 millj.
kr.
Útlendingum var óheimilt að
kaupa og landsmenn höfðu ekki
ráð á því. Þessu ráðslagi var
mótmælt úr öllum áttum. Góð-
borgarar bentu á að það væri
einungis á færi þjóðfélagsþegna
með vafasama fortíð að fjárfesta
í fyrirtæki. Þar vísuðu þeir til
hópa eins og svartamarkaðs-
braskara, vændiskvenna o.fl.
Jan Klacek viðurkennir líka að
útlendingar hafi staðið að baki
nokkmm kaupendunum. í dag-
blöðum var þá látið að því liggja
að ítalska mafían stæði í stómm
stíl á bak við kaupendur og þrif-
ist eins og rotta á ruslahaug í
austantjaldslöndunum. Auveld-
lega væri hægt fyrir þessa aðila
að þvo þar illa fengið fé ekki síst
þar sem enn vantar viðskipta- og
skattalög á vestræna vísu.
í lok ársins 1991 voru um
21.000 þessara minni fyrirtækja
í eigu einkaaðila og er verðmæti
þeirra metið á um 65 milljarða
ísl. kr.
Hlutabréf í eigu fólksins
Hönnuðir einkavæðingarinnar
stóðu því frammi fyrir vanda þar
sem sparnaður almennings var
óverulegur. ' Það hefði tekið
hinn almenna borgara næstum
200 ár að öngla fyrir smáfyrir-
tæki,' segir Jan Klacek.
Þess vegna dreifði ríkisstjómin
sérstökum hlutabréfamiðum
(kuponner) til íbúanna. Allir
sem náð höfðu 18 ára aldri, um
6 millj. manns, fengu miða að
verðmæti 1.000 tékkneskra
króna. Fyrirtækin sem átti að
einkavæða vom tífallt verðmeiri
en andvirði hlutabréfamiðanna
sagði til um. Þetta hafði í för með
sér blómleg viðskipti með hluta-
bréfamiðana og hátt í 1.000 rík-
isfyrirtæki komust skyndilega í
hendur einkaaðila í hlutabréfa-
miðakerfinu.
Frá upphafi var virði hlutabréfa-
miðanna það sama en samhliða
því að 198 millj. hlutabréfamiða
skiptu um eigendur frá miðju
síðasta ári breyttist markaðurinn.
Nokkrir hlutabréfamiðar sem
lagðir voru í arðbær fyrirtæki
stigu fljótt í verði á meðan aðrir
miðar féllu í verði.
Á þennan hátt nálgast Tékkland
raunvemlegan hlutabréfamarkað
þar sem verslað er með hluta-
bréfamiða og sumir vinna en
aðrir tapa.
Afmælis- oc i minninaarareinar
Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og/eða
minningargreinum í blaðinu, er bent á, að þær þurfa
að berast a.m.k. tve Þœrþuri imur dögum fyrir birtingardag. a aö vera vélritaöar.

ONNUMST ALLAR
ALMENNAR VIÐGERÐIR
Vetrarskoðun kr. 4.950,- m.vsk.
fyrír utan efni.
SÍÐUMÚLA 3-5 • SÍMI 681320
Loftræstingar
Smíöa og set upp reykrör, samþykkt af
brunamálastofnun frá 1983
Smíða og sett upp loftræstingar
Er viðurkenndur af bygginga-
fulltrúa Reykjavfkur frá 1983
’BLIKKSMISJA skúlagötu34
BENNA
SÍMI11544