Tíminn - 07.01.1994, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 6. janúar 1994
5
Halldór Ásgrímsson:
Ab hnýta hnúta
Ein alvarlegasta vinnudeila,
sem upp hefur komiö í sam-
félaginu, er núverandi verk-
fall sjómanna. Margir spyrja mig
þessa dagana: Hvemig stendur á
því aö þetta verkfali er hafiö, öll-
um til skaöa, og hvemig veröur
fundin lausn á því? Boöar þaö
endalok núverandi fiskveiöi-
stefnu og er þaö ekki lýsandi
dæmi um aö fiskveiöistefnan hef-
ur mistekist?
Nú ætla ég ekki aö gera tilraun til
aö finna lausn á þessari deilu, en
vil gjaman koma nokkmm hug-
leiöingum á framfæri.
Núverandi fiskveibi-
stefna
Sú fiskveiöistefna, sem rekin er í
dag, hefur ekki mistekist. Hún er
hins vegar ekki gallalaus, frekar en
önnur mannanna verk, enda er
hún málamiölun ólíkra sjónar-
miða sem erfitt er aö samræma.
Meginforsenda kerfisins er að
mögulegt er að framselja afla-
heimildir til þess aö ná fram meiri
hagræöingu og aðlaga flotann að
ríkjandi aöstæðum. Takmarka-
lausar og losaralegar reglur um
framsaliö geta leitt til hagsmuna-
árekstra, sem erfitt er aö leysa og
geta í reynd rústaö skipulag fisk-
veiöanna meö ófyrirsjáanlegum
afleiðingum. Enginn hefur bent á
annað skipulag, sem þá gæti tekið
viö og skilað öörum eins ávinn-
ingi og þaö skipulag, sem viö nú
búum viö, hefur gert.
Ég fullyröi aö skipan þessara
mála á mikinn þátt í aö verð-
mætasköpunin er mun meiri í
þjóðfélaginu en annars heföi orö-
ið. Þrátt fyrir mikinn samdrátt
sjávarafla hefur tekist ótrúlega vel
að halda uppi öflugri framleiöslu.
Fiskveiðistefna, sem leitast viö að
kalla fram hagkvæmni og meiri
arösemi, er ekki vandalaus. Hún
kallar á sameiningu aflaheimilda
og ekki verður hjá þvi komist að
ýmsir geta oröið undir í þeirri
samkeppni sem þannig myndast.
Því er haldiö fram aö hiö opin-
bera megi hvergi koma að málum
og einstaklingar og þá sérstaklega
útgeröarmenn eigi aö leysa málin
sín á milli. Málið er ekki svona
einfalt, þar sem þaö varöar sam-
eign þjóðarinnar og snertir hvem
einasta einstakling í þjóðfélaginu
og því verður ekki hjá því komist
aö hiö opinbera hafi veruleg af-
skipti af málinu.
Á síðari ámm hefur veriö leitast
við að leggja niöur flest, sem viö-
kemur samstarfi hagsmunaaöila
og stjómmálaflokka í þessu við-
kvæma máli, og vil ég nefna
nokkur dæmi.
Hagræbingarsjóbur
sjávarútvegsins
Allir eru sammála um aö flotinn
er óþarflega stór og nauðsynlegt
er aö úrelda fiskiskip. Skiptar
skoðanir hafa verib um hvort úr-
eldingin skuli eiga sér staö meö
saijiéiginlegum úreldingarsjóði,,
þannig aö ávinningurinn gangi til
heildarinnar, eöa hvort þaö skuli
eingöngu ráðast meö samningum
milli handhafa veiðiheimilda.
Þegar lögin um stjóm fiskveiða
voru sett í ársbyrjun 1991 var niö-
urstaðan aö báðar leiðir skyldu
vera opnar. Samkvæmt lögum um
Hagræöingarsjóö sjávarútvegsins
var honum heimilt aö kaupa fiski-
skip og eignast veiöiheimildir, þó
aldrei meira en sem svaraöi 5% af
heildaraflaheimildum. Ef þær
yröu meiri, áttu þær að renna til
handhafa veiðiheimilda á hverj-
um tíma. Einnig gátu einstakir aö-
Uar sameinaö veiöiheimildir með
kaupum á fiskiskipum og úreld-
ingu þeirra.
Eitt fyrsta verk núverandi ríkis-
stjómar var að útiloka þá mögu-
leika aö tekið væri á úreldingar-
málinu meö sameiginlegum
hætti. Meö þessu var tekið undir
sjónarmið LÍÚ, en minna gert
með skoðanir þeirra sem vildu
hafa einhvem hemU á tilviljana-
kenndu framsaU mUli einstakra
aöUa. Þaö, sem verra er, er aö síð-
an hafa veriö deilur um Þróunar-
sjóð sjávarútvegsins og lítil niöur-
staða fengist í þau mál. Lítið hefur
verið úrelt af skipum á meöan á
því hefur staðiö og þar aö auki
hafa veriö byggðar upp vonir um
veruleg kaup sjóösins á fasteign-
um fiskvinnslunnar víös vegar
um landið. Niöurstaðan er sú að
hætt hefur veriö við sameiginleg-
an vettvang um úreldingu skipa
og óvissa sköpuö um framtíðina.
Verblagsráb
sjávarútvegsins
Þegar breytingar vom gerðar á
Verölagsráði sjávarútvegsins,
sagöi ég m.a. við þá umræðu á Al-
þingi 20. des. 1991:
„Ég get viðurkennt að ég hef haft
vissa tregöu í frammi við að sam-
þykkja aö Verölagsráöiö veröi lagt
niður eöa yfirnefnd þess. Sú
tregða hefur fyrst og fremst byggst
á því aö ég hef ekki alveg áttaö
VETTVANCUR
gegn þeirri breytingu, er þaö staö-
reynd að menn geröu sér ekki
nægilega grein fyrir því hvað
skyldi taka við. Sá samstarfsvett-
vangur hvarf og geröi þaö aö verk-
um aö hagsmunaaðilar tölubu
minna saman og finna fyrir því
nú.
Mótun fiskveibistefnu
Þegar núverandi ríkisstjóm kom
til valda var ákveöiö aö leggja niö-
ur þann samstarfsvettvang, sem
veriö hafði um mótun fiskveiöi-
stefnunnar milli hagsmunaaðila
og fulltrúa allra stjómmálaflokka.
Þess í staö var sett upp tvíhöfða-
nefnd, sem eingöngu var skipuð
Sú fiskveiöistefna, sem rekin er í dag, hefur ekki mis-
tekist. Hún er hins vegar ekki gallalaus, frekar en önn-
ur mannanna verk, enda er hún málamiölun ólíkra
sjónarmiöa sem erfitt er aö samrœma. Meginforsenda
kerfisins er aö mögulegt er aö framselja aflaheimildir til
þess aö ná fram meiri hagræöingu og aölaga flotann
aö ríkjandi aöstœöum.
mig á því hvaö tekur við. Mér
þótti eðlilegt að um þaö væri sem
best samstaöa og því væri ekki
óeðlilegt aö allir aðilar þyrftu að
koma sér saman um aðra skipan
mála."
Jafnframt kom fram viö þetta
tækifæri af minni hálfu: „Þaö ligg-
ur fyrir aö fiskur og viðskipti meö
fisk eru mikilvægustu viðskipti í
landinu. Það vill þannig til ab aö-
gangur aö auðlindinni er tak-
markaður og rétturinn til að veiða
hefur veriö látinn í hendur ákveö-
inna aöila. Með tilliti til þess er
ekki óeðlilegt aö þama séu
ákveðnar samskiptareglur. Þessar
samskiptareglur hafa fyrst og
fremst komið fram innan Verb-
lagsráösins og ég hef verið þeirrar
skoöunar að áöur en breytingar
yröu þar á þyTfti að liggja betur
fyrir hvað ætti aö taka viö.
Menn tala oft um aö þaö megi
ekki hafa nein afskipti af verö-
Iagningu. Þetta sjónarmið er ekld
almennt ríkjandi í heiminum. Ég
minni t.d. á að þaö em afar mikil
afskipti af veröbréfamarkaöi í
Bandaríkjunum, þó þau séu talin
vagga hinna frjálsu viöskipta.
Verðbréf em vara sem mest er
höndlaö meö í því merkilega ríki.
Það þykir nauösynlegt í því ann-
ars tiltölulega frjálsa ríki ab hið
opinbera hafi veruleg afskipti af
þessum markaöi og það séu settar
reglur um hvemig viðskiptin fari
fram."
Allir vita hvað varö um Verðlags-
ráö. Vemlega var dregib úr hlut-
verki þess og þótt ég snerist ekki
fulltrúum frá Sjálfstæðisflokki og
Alþýðuflokki. Síðan hefur málið
oröið að einskonar einkadeilu-
máli þessara flokka og ekki betur
tekist til en svo aö ágreiningurinn
um fiskveiðistefnuna hefur vaxiö
ár frá ári.
Tvíhöföanefnd stýröi umræö-
unni, en eftir aö hún skilaði af sér
fyrir einu og hálfu ári hafa ríkt
deilur milli stjómarflokkanna og
enginn veit hvemig þær munu
enda. Hagsmunaaöilamir hafa
komið lítiö að málinu og stjómar-
andstöðuflokkamir nánast ekkert.
Þessi vettvangur var líka lagbur
niöur, sem hefur orðið til aö
magna ágreining.
Verbjöfnunarsjóbur
sjávarútvegsins
Enn eitt dæmiö um sameiginleg-
an vettvang er Veröjöfnunarsjóö-
ur sjávarútvegsins. Hann er mikil-
vægt hagstjómartæki, sem getur
jafnab sveiflur í sjávarútveginum
á milli ára. Sveiflur sem ávallt
munu koma, en nú hefur veriö
ákveöiö að leggja þann sjóö niður.
Enginn veit hvab á aö gera þegar
uppsveiflan kemur í sjávarútveg-
inum á nýjan leik. Nauðsynlegt er
aö þá veröi hluti hagnaðarins
lagöur til hliöar til aö mæta verri
árum, sem koma síöar.
Ég er hræddur um að þessi
ákvöröun veröi til þess aö tals-
mönnum auðlindaskatts vaxi
fiskur um hrygg og þegar sjávarút-
vegurinn fer aö ganga betur, muni
krafan verða sú ab hagnaðurinn
renni í ríkissjóð í stað þess að
leggja hann til hliðar um stundar-
sakir. HagsmunaaöUar í sjávarút-
vegi em aö vísu sammála um
þessa breytingu, en það þarf ekki
ab vera aö þeir hafi alltaf rétt fyrir
sér, frekar en sá sem þetta skrifar
og aðrir sem taka þátt í umræð-
unni. Þessi samstarfsvettvangur á
aö hverfa líka.
„Opinbert kaupþing"
Þaö er engin einföld lausn til á
núverandi deilum. Að mínu mati
er ljóst aö framsal aflaheimilda
hefur gengiö í aöra átt en upphaf-
lega var gert ráð fyrir. Menn em
fengnir til að veiða, gegn því að fá
lægra verö og landa afla hjá viö-
komandi fiskvinnslustöb. í frurn-
varpi til laga um stjórn fiskveiða,
sem nú hefur veriö lagt fram á Al-
þingi, er gert ráð fyrir aö fisk-
vinnslustöövar geti eignast afla-
heimildir og meö því er veriö aö
leggja áherslu á að þessi þróun
haldi áfram.
Sú lausn, sem fundin verbur, má
ekki koma í veg fyrir framsal afla-
heimilda og hagræöingu í útgerö-
inni. Hins vegar veröa menn aö
koma sér saman um einhvem
sameiginlegan vettvang til að
fjalla um máliö. Ein leiðin gæti
veriö sú að framsal aflaheimilda
innan ársins þyrfti að fara í gegn-
um opinbera aflamiðlun, þannig
aö þeir, sem vilja losa sig við afla-
heimildir, seldu þær hjá slíkri
miölun. Þeir, sem vildu kaupa,
þyrftu þá aö leita til þessa markað-
ar. Meö því væri komið á sameig-
inlegu kaupþingi, líkt og tíðkast
oft á tíðum meö veröbréf og
hlutabréf. Þessi leiö hefur að vísu
galla, eins og allar aðrar, en hér er
um óvenjulegt mál aö ræöa og
það verður aö leita leiöa sem flest-
ir geta sætt sig viö. Þaö þýðir ekki
aö keyra málið áfram með ein-
strengingshætti, sem aðeins mun
leiða til þess að núverandi fisk-
veiðistefna veröur eyðilögð af
skammsýnum mönnum. Ég er því
þeirrar skoöunar að samstarf og
sameiginlegur vettvangur um úr-
lausn mála muni geta leyst deil-
una, en ekki algjört afskiptaleysi
hins opinbera.
Ábyrgb ríkisstjórnar
og deiluabila
Ábyrgð deiluaöila er mikil. Þeir
þurfa sem fyrst að koma sér sam-
an um farveg fyrir þetta mál.
Lausnin mun væntanlega felast í
viljayfirlýsingum beggja aöila, en
hér er um mál að ræöa sem end-
anlega veröur leyst á Alþingi. Þaö
þýöir ekki fyrir stjórnvöld aö láta
sig engu skipta þetta alvarlega
mál. Fram til þessa hafa engar viö-
ræöur átt sér staö milli ríkisstjóm-
ar og deiluaðila. Þeir hafa veriö
boðnir velkomnir, ef þeir sjá
ástæöu til, en hér er um málefni
þjóðfélagsins aö ræða, en ekki ab-
eins þeirra sem koma sér ekki
saman um leikreglur. Vonandi
bera deiluaöilar gæfu til að nálg-
ast lausnina, en ríkisstjómin hef-
ur veriö aö hnýta hnúta í málinu
og þannig átt mestan þátt í aö búa
þessa deilu til. Undan því getur
ríkisstjómin ekki vikist og allar til-
raunir til þess em beinlínis hláleg-
ar. Deiluaöilar sjálfir em samt
þrátt fyrir allt líklegastir til aö
■ skera á hnútana. Það er fyrst í gær
að rætt er viö forsætisráöherra um
málið og þaö vekur athygli aö
sjávarútvegsráöherra kemur lítið
eöa ekkert aö málinu.
Höfundur er alþingismabur.
FÖSTUDAGS
PISTILL
ÁSGEIR
HANNES
Þegar erfbavísinn
vantar
Pistilhöfundur hefur áöur bent á
hér íTímanum hversu fáir sjálf-
stæöir atvinnurekendur vasast í
pólitík. Einkum og sér í lagi er
fólk í einkarekstri oröib sjaldgæft
í Sjálfstæbisflokknum og er þab
bagalegt fyrir stjórnmálaflokk
sem byggir fylgi sitt á einkafram-
taki. Sjallinn hefur því reynt aö
bæta úr sárum skorti á erfðavís-
um einkaframtaks meö því ab
breiba úr störfum sinna manna
fyrir samtök í atvinnulífinu.
Þannig á Þorsteinn minn Páls-
son aö kunna allan galdurinn vib
samkeppni vegna fyrri starfa
sinna hjá Vinnuveitendasam-
bandi. Vilhjálmur Egilsson á aö
þekkja einkavini frá einkarekstri
vegna þaulsetu sinnar hjá Versl-
unarrábi. Og Friörik Sophusson á
svo aö kunna skil á öllu heila
klabbinu eftir ab hafa unniö hjá
Stjórnunarfélagi og fleira mætti
telja.
Harbviöurinn á skrifstofum at-
vinnurekenda er ólíkur sprekun-
um á blóbvelli einkaframtaks.
Margir efast því um ab lífsreynsla
Sjallans komi þjóbinni til góös
þar sem stundvísum launum
sleppir og óviss ábati tekur viö.
Hér er um tvo ólíka heima aö
ræöa, þó aö báöir séu hluti af at-
vinnulífinu. Hafi lesendur Tímans
efast um hvort samkeppnisgenin
séu fyrir hendi, ætti atburbarásin
um áramót ab taka af allan vafa.
Útbob Þorsteins og Friöriks á
Ríkismjöli er skólabók um hvern-
ig hægt er aö ganga á milli bols
og höfubs á einkaframtaki í þjób-
félaginu. Ríkiseignir á ekki ab
selja þegar alþýba manna er
blönk og getur ekki keypt. Sjó-
menn og smærri útvegsbændur
höfðu ekki tök á ab bjóöa í mjöl-
ib sitt og slagsíba er komin á
samkeppnina. Einkavinir og
venslamenn sátu aö brábinni,
eins og vænta mátti. Hér vantar
erfðavísinn.
Sprúttsalan á Blönduósi stab-
festi svo að í Vilhjálmi þroskast
heldur ekki erföavísar einkarekst-
urs og samkeppni. Sprúttsalan
var ekki boöin út, en umsækj-
endur voru slegnir út af laginu
uns eftir stób vitorbsmaður D-
listans í plássinu. Spurt er: Af
hverju var húsib ekki bobib út og
öllum, sem hafa vildu, leyft aö
selja bölvab sprúttiö á eigin
ábyrgö? Það er samkeppni, pilt-
ar, samkeppni í einkarekstri!
Fleiri gáttir opnuöust um ára-
mót en gáttir ríkissjóðs í kjöltu
einkavina og vitorðsmanna. Á
slaginu tólf laukst meginland Evr-
ópu upp á gátt fyrir íslendinga
og nú þurfa landsmenn ekki aö
hokra áfram í gúlagi Sovét-ís-
lands frekar en þeir vilja og eru
allir vegir færir á fastalandi álf-
unnar. Einkarekstur landsins þarf
ekki frekari staðfestingu á hver
muni eignast ísland í næstu út-
bgöum, þegar erfðavísinn vantar.
Á meban fyrrum einræbisnkin í
Sovét efla lýöræöiö, siglir lýb-
veldið ísland áfram til einræöis
eftir abeins fimmtíu ára lýbræbi.
Félagi Sjírínovskí fagnar liðsauka í
fjölskyldu þjóbanna. Álengdar
bíba Samtök einkavina og vi-
torbsmanna eftir næsta útbobi
og gleypa allt sem aö kjafti kem-
ur.
Þegar kjósendur rísa loks á fæt-
ur og segja hingab og ekki
lengra, getur veriö of seint í rass-
inn gripib.