Tíminn - 08.01.1994, Síða 8

8
Wkumn
Laugardagur 8. janúar 1994
X
fg segi ykkur, ab ef
vib gerum ekkert
sem dugar gegn af-
brotum og eitri og ofbeldi,
þá eybileggur þetta okk-
ur." Svo komst Bill Clinton
Bandaríkjaforseti ab orbi
ekki alls fyrir löngu í rœbu,
sem hann flutti í Mason
Temple í Memphis í Tenn-
essee.
Hann flutti raeðu þessa úr sama
prédikunarstólnum og Martin
Luther King hafði stigið í er hann
prédikaöi í síðasta sinn, rétt áöur
en hann var myrtur 1968.
Orb í tíma tölub
Clinton talaöi við þetta tækifæri
með þesskonar tilþrifum að
minna þótti á prédikun. Áheyr-
endur vom um 5000 fomstu-
menn svartra Bandaríkjamanna.
Ekki fór á milli mála að orð forset-
ans vom að þeirra mati í tíma töl-
uð.
Engin tilviljun var það að Clin-
ton flutti ræðu þessa einmitt úr
þessum prédikunarstól og einmitt
yfir fomstumönnum blakkra
landa sinna. Glæpatíðnin í
Bandaríkjunum er slík, af um-
fjöllun fjölmiðla og einnig sumra
sagnfræöinga að dæma, aö ætla
má aö í þeim efnum séu Banda-
ríkin í sérflokki meðal Vestur-
landaríkja. Jafnframt er Ijóst, að
blökkumenn verða öömm fremur
fyrir barðinu á glæpamönnum
þarlendis, sem og það að tiltölu-
lega margir glæpamanna þar em
blökkumenn. Blökkumenn em
um 12% íbúa Bandaríkjanna, en
samkvæmt einni heimild em
48% moröa þar framin af blökku-
mönnum.
Athyglisvert í þessu sambandi er
að undanfama tvo áratugi hefur
dregið úr glæpum og afbrotum í
Bandaríkjunum sem heild, og það
svo talsveröu munar, samkvæmt
skýrslum frá dómsmálaráðuneyti
Bandaríkjanna. Síðan 1973 hefur
tíðni „afbrota gegn persónum"
þarlendisLlækkað um 25% og inn-
brota um 40%. Morðatíðni þar er
nú lægri en var 1975. Heildamið-
urstaðan um þetta er sú, að á
sama tíma og dregið hefur vem-
lega úr afbrotum og glæpum af
hálfu annarra Bandaríkjamanna
en blökkumanna, hefur glæpa-
tíðnin af hálfu blakkra Banda-
ríkjamanna verið á hraðri upp-
leiö.
Af fjölmiðlaumfjöllun aö dæma
hefur ótti Bandaríkjamanna við
glæpi aldrei verið meiri en nú.
Jafnframt er svo að sjá og heyra
að sá ótti sé öðrum þræði mikill
og vaxandi ótti hvítra, rómansk-
amerískra og austurasískra lands-
manna við blökkumenn og
blökkumanna hverra við annan.
Jesse Jackson, einn kunnustu
leiðtoga bandarískra blökku-
manna, segir: „Þegar ég er úti aö
ganga og heyri allt í einu fótatak
fyrir aftan mig, verð ég hræddur.
Eg skammast mín fyrir að mér
léttir ef ég sé að þar er hvítur
maður á ferð."
Bandaríska glæpaofbeldiö er
mest eöa langmest í svokölluðum
innborgum (inner cities), borgar-
hlutum þar sem þorri íbúa er
svartur. Þar er ofbeldið víötækara
nú en nokkru sinni fyrr, skrifar
John Dilulio jr., prófessor við
Princetonháskóla, í New York
Times. Tíðni morða og mann-
drápa, sem svört ungmenni
bandarísk fremja, er nú næstum
þrefalt meiri en var 1976. Sérstak-
lega hefur fjölgun ofbeldisglæpa
framinna af svörtum unglings-
Lögregla handsamar ungan blökkumann: glœpatíbnin mebal svartra unglinga er líklega hœrrí en hjá nokkrum
öbrum samfélagshópi.
Glæpir og kynþátta-
vandamál í Banda-
ríkjunum
Hvítir óttast svarta og svartir eru
farnir ab óttast hver annan
piltum verið mikil síðustu fimm
árin. Flesta af þessum glæpum
fremja þeir gegn öörum svörtum
ungmennum. Ofbeldi þetta er
fyrir löngu komið inn í gmnn-
skólana og orðið þar útbreitt. Að
sögn US News and World Report
eru á ári hverju framin yfir þrjár
milljónir glæpa og aífbrota í
grunnskólum Bandaríkjanna, um
85.000 að tölu, og í grennd við
þá.
Ofbeldib færir út
kvíarnar
Samkvæmt rannsókn, sem gerö
var á bamasjúkrahúsi í Boston,
var tíxmda hvert bam, sem á
sjúkrahúsið kom árið 1992, búið
aö sjá einhvem skotinn eða
stunginn áður en það hafði náð
sex ára aldri. 224 böm og img-
Iingar undir 18 ára aldri hafa ver-
ið skotin til bana í Washington
síðustu fimm árin, stóð fyrir
skömmu í Washington Post. í
augum bama í borgarhlutum, þar
sem ofbeldið er mest, em mann-
dráp orðin hvendagslegir við-
burðir.
Glæpir í Bandaríkjunum framdir
af blökkumönnum koma einkum
niður á öömm blökkumönnum,
svo sem fyrr er aö vikið. En und-
anfarið hefur glæpum, frömdum
af blökkumönnum gegn hvítum
mönnum, hispaníkum (Banda-
ríkjamönnum af rómanskamer-
ískum uppmna) og fólki ættuðu
frá Austur-Asíu fjölgað ört. í fjöl-
miðlum, bæði bandarískum og
öörum, er því haldiö fram að
drjúg ástæða á bak við þennan
þátt glæpaöldunnar sé kynþátta-
hatur af hálfu blökkumanna.
Jafnframt þessari þróun í glæp-
um gætir þess aö ofbeldið færi út
kvíamar út fyrir innborgimar, þar
sem það hefur lengi verið og er
enn mest. Þannig hefur það geng-
ið til í New York. „Fyrst breiddist
ofbeldið þar út á götur, sem til
þessa höfðu verið öraggar, síðan
til neöanjarðarlestanna, þar næst
til bílastæöa viö stórverslanir, þar
sem rán urðu tíð. Eftir það hófust
svo bflaránin," skrifar fréttamað-
ur finnska Hufvudstadsbladet og
sænsku TT-fréttastofunnar í New
York. (Bílarán (car-jacking) fara
þannig fram að glæpamenn sæta
lagi aö ryðjast inn í bfla, einna
helst er þeir nema staðar við um-
ferðarljós.)
Morb og
kynþáttahatur
Mikla athygli og skelfingu vakti
fyrir nokkru er blökkumaður að
nafni Colin Ferguson stóð allt í
einu upp í vagni í farþegalest í
einni útborga New York og hóf
skothríð á hvíta og austurasíska
samfarþega sína. Drap hann og
særði marga þeirra, en var yfir-
bugaður er hann hafði tæmt skot-
vopnið og var að hlaða það á ný.
Má ætla að hann hefði drepið og
sært fleiri, hefði honum gefist
ráðrúm til að endurhlaða. Fram
að því höfðu farþegalestimar
milli New York og útborga henn-
ar verið taldar nokkuð óhultar
fyrir glæpalýb; nú er það liðin tíð.
Ferguson þessi ólst ekki upp í
slömmi í bágum kringumstæðum
og án framtíöarmöguleika. Þvert
á móti má segja að hann hafi
fæðst með silfurskeið í munnin-
um. Hann er frá Jamaíku og af
einni efnuðustu og virtustu fjöl-
skyldu eyjarinnar, þar sem hann
ólst upp í velsæld og öryggi og
gekk í bestu skóla. Foreldrar hans
létust skömmu eftir að hann nábi
fullorðinsaldri og mun efnahagur
fjölskyldunnar þá hafa verið
kominn eitthvaö á niðurleiö.
Flutti hann þá til Bandaríkjanna,
en vegnabi þar ekki ýkja vel,
a.m.k. verr en hann mun hafa
gert sér vonir um. Komst hann að
þeirri niöurstöðu að það væri allt
hvítum mönnum og Austur-Asíu-
mönnum að kenna, svo og svert-
ingjum sem væm á þeirra bandi,
og lagði gríðarlegt hatur á allt það
fólk. Hami þekkti ekki fólk þaö,
sem hann skaut á í lestinni, og er
talib að hann hafi ráðist á þab
eingöngu af því að þaö var af
hvíta kynþættinum og þeim gula.
í Atlanta er stofnun, sem komib
var á fót í þeim tilgangi að hún
rannsakaði morð Ku Klux Klan á
blökkumönnum. Hún hefur nú
komist aö þeirri niðurstöðu aö
menn þeir hvítir, sem fremja
morð af kynþáttahatri, séu flestir
hvorki í Ku Klux Klan né nýnas-
istahópum, heldur fremji þeir ill-
virki sín yfirleitt á eigin vegum.
Og blökkumenn þeir, sem falla
fyrir morðingjum af eigin kyn-
Clinton: „... þá eybileggur þetta
okkur."
þætti, em svo margir ab öll morð
Ku Klux Klan á blökkumönnum
frá upphafi þess alræmda félags-
skapar þykja nú ekki mikið í sam-
anburði við það. Hinsvegar telur
stofnunin sig hafa sannprófaö að
morð blökkumanna á hvítum
mönnum af kynþáttaástæðum
verði æ algengari. Enn er þau fá
miðaö við heildarfjölda morða,
en ekki fer á milli mála, að sögn
stofnunarinnar, að þeim hefur
farið fjölgandi síðustu þrjú árin.
68% svartra
mæbra ógiftar
Þetta var ekki beinlínis það sem
Martin Luther King, helsti leib-
togi bandarískra blökkumanna í
baráttu þeirra fyrir mannréttind-
um og jafnrétti, vonabist eftir
þegar hann sagði í frægri ræðu ab
hann ætti sér draum. Ljóst er ab
kringumstæður blökkumanna
landsins og samskipti þeirra við
aðra Bandaríkjamenn hafa þróast
mjög á annan hátt og á miklu
verri veg en flestir munu hafa gert
sér vonir um fyrir um þremur ára-
tugum, þegar blökkumenn fengu
lögum samkvæmt fullt jafnrétti á
við aðra landsmenn.
Um ástæður til þess ab svo skuli
hafa gengið til hefur mikið verið
skrifað og skrafað. í því sambandi
er minnst á mikla vopnaeign
landsmanna og það hve auðvelt
sé að verba sér úti um vopn, svo
og ofbeldi í sjónvarpi og á mynd-
böndum. En hvomgt er viðhlít-
andi skýring á því hve ofbeldiö er
miklu meira meöal blökkumanna
en annarra landsmanna. Meira
atvinnu- og möguleikaleysi hjá
blökkumönnum en öðrum er
sennilegri skýring, en ljóst er að
fleira kemur hér til. Drjúg ástæöa
er ab líkindum að eiturefnaplág-
an hefur lagst meö þyngra móti á
blökkumenn. Sérstaklega er þaö
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
krakkið (crack), eiturefni frá kóka-
ínbarónunum í Cali í Kólombíu,
sem fyrir tæpum áratug fór eins
og sinueldur um blökkumanna-
hverfi bandarískra stórborga og er
þar síðan útbreidd plága. Ung-
lingar em öðmm fremur í krakk-
inu og vitað er að það örvar mjög
hatur og ofbeldishneigð.
Upplausn fjölskyldunnar er enn
ein ástæöa sem aö margra mati er
hér þung á metunum. Af hverjum
þremur konum, sem þessi árin
fæða böm í Bandaríkjunum, er
ein ógift, og meðal svartra
kvenna er það hlutfall 68%,
þannig að í þeim efnum viröist
mega ætla aö þeir séu í sérflokki,
miðaö við landsmenn í heild. Þab
liggur sem sé við að fjölskyldan,
gruxmeining hvers samfélags, sé á
léiö meö að verba undantekning
meðal bandarískra blökkumanna.
70% allra afbrota og glæpa fram-
inna af unglingum, sem banda-
rískir dómstólar taka fyrir, em um
þessar mundir framin af ungling-
um sem alist hafa upp hjá ein-
stæðum foreldrum, langoftast
mæðmm.
Flókinn vandi
Ætla má að þeir, sem kunna að
hafa gert sér vonir um ab sam-
skipti hvítra og svartra Banda-
ríkjamanna yrðu vandræðalítil
eftir að þeir síðamefndu höfðu í
raun fengið jafnrétti á við þá fyrr-
nefndu, hafi oröiö fyrir sámm
vonbrigbum. Um vandræbi í
samskiptum hvítra og svartra
hafa lengi verið ofarlega á baugi
fremur einfeldningslegar skoban-
ir á þá leið að „þetta sé allt hvít-
um mönnum að kenna" og að all-
ur sá vandi myndi leysast ef hvít-
ir kæmu sómasamlega fram vib
svartra. Hætt er við að vandi af
þessu tagi, sennilega jafngamall
mannkyninu, sé flóknari en svo. í
samskiptum fólks af ólíkum kyn-
þáttum hafa löngum veriö og em
að verki hneigðir, sem erfitt er að
finna áþreifanlegar orsakir á bak
við, ab hafa hemil á og jafnvel aö
henda reibur á. Þar er um að ræða
ásamt með öbm tortryggni, öf-
und, misskilning, hræðslu, við-
bjóð, hatur.
Líkur benda til að drjúgur hluti
vandræöanna í samskiptum
hvítra og svartra Bandaríkja-
manna um þessar mundir sé ná-
tengdur því að þeir síðamefndu
hafa til þessa vanist því aö
„mega" telja sjálfum sér trú um
að allir þeirra erfiöleikar séu ein-
hliða hvíta samfélaginu að
kenna, eða þá austurasískum og
rómanskamerískum innflytjend-
um, sem taki af þeim vinnu og
tækifæri. Bandarískur uppeldis-
fræðingur af blökkumannaættum
sagði fyrir skömmu af tilefni
morða á ferðamönnum í Flórída
að svartir glæpamenn drepi
stundum hvíta menn, sem reyni
að komast undan þeim, vegna
þess að glæpamönnunum finnist
aö þeir hafi rétt á að ræna þá
hvítu. Reyni þeir hvítu að komast
hjá því að verða rændir, líti svörtu
glæpamennimir á það sem móðg-
un og rangsleitni af þeirra hálfu.
Jesse Jackson kallaöi nýlega vib-
leitnina til að draga úr ofbeldinu
af hálfu svartra ungmenna „nýjar
vígstöbvar borgararéttindahreyf-
ingarinnar". Þar meö virðist hann
vera aö gefa í skyn að hann telji
aö sá vandi, sem blasir við Banda-
ríkjunum vegna glæpaöldunnar
meðal og af hálfu blökkumanna,
sé ekki minni en sá, sem þau áttu
vib að glíma þangað til fyrir um
þrjátíu ámm í sambandi við mis-
rétti í ýmsum myndum sem þar-
lendir blökkumenn sættu þá.