Tíminn - 29.01.1994, Síða 6

Laugardagur 29. janúar 1994
Minnkandi líkur á
bandarískum hern-
aöaríhlutunum. í
stabinn reyna Vest-
urlönd aö koma á
stööugleika í Norö-
urheimi meö sam-
böndum viö fyrrver-
andi sovétblökk.
Ekki
fleiri
V onarendurreisnir
Suöur-Súdani daubvona úr
hungri: þar var ástandib ekki
betra en íSómaiíu og hefur ekki
batnab.
Clinton og Hillary erþau tóku vib sem húsrábendur í Hvíta húsinu: líst ekki
á ab vera „lögreglumenn heimsins".
Fréttaskýrendur virbast
nokkuð á einu máli um að
reynsla Bandaríkjanna af
íhlutuninni í Sómalíu (sem
nefnd var Vonarendurreisn,
Operation Restore Hope) hafi
leitt til þess ab þau séu orðin
næsta treg til að vera „lögreglu-
maður heimsins". Bandarískar
hemaðaríhlutanir þurfi að vísu
ekki að vera úr sögunni, en
Bandaríkjastjóm muni næstu
árin vart leggja í þessháttar,
nema því aðeins að hún þykist
sjá á því nauðsyn, hagsmunum
Bandaríkjanna til vamar.
Þannig var það er Bandaríkin
réðust á Panama í árslok 1989
og er þau sendu her gegn írak
eftir að það hafði hertekið Kú-
veit í ágúst 1990. í Sómalíu var
hinsvegar vart um teljandi
bandaríska hagsmuni ab ræöa.
En stöðugar sjónvarpsmyndir af
sómölskum bömum deyjandi
úr hungri höfðu komið viö
hjartað í samviskusömum Vest-
urlandamönnum, sem þar af
leiðandi vom margir orönir á
því að eitthvað yrði að gera til
að stöðva þann hrylling, og
blökkumenn á Bandaríkjaþingi,
sem þar geta haft mikil áhrif ef
þeir standa saman, létu að því
liggja að Bandaríkjastjóm hefði
ekki samúð, meb nauðstöddu
fólki nema það væri hvítt og
kröfðust þess að hún gerbi eitt-
hvað svörtum Sómölum til
bjargar. Þetta tvennt olli líklega
mestu um það að Bush sendi
her til Sómalíu.
Hernabaríhlutanir
orbnar eftirsóttar
Fyrst lét hann spyrjast fyrir um
undirtektir hjá Afríkuríkjum.
Vesturafríska smáríkib Benin
svaraði á þessa leið: Fyrst
Bandaríkin hefðu ákvebið að
bjarga Sómölum, vildu þau þá
ekki vera svo góð aö bæla í leið-
inni niöur uppreisn, sem þá
stób yfir í Tógó, grannríki Ben-
ins, og friba Líberíu? Þar var
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
ástandið þá litlu gæfulegra en í
Sómalíu.
Ekki var laust við að ráða-
mönnum í Washington
hnykkti við. Fram ab þessu
höfðu þeir veriö vanastir því að
hemaöaríhlutanir þeirra væm
gagnrýndar og fordæmdar sem
„heimsvaldastefna". En tilmæli
þessi frá Benin vom tákn nýrra
tíma. í stað þess að hafa í háveg-
um fullveldi og sjálfsákvörðun-
anétt og fordæma íhlutanir
vom Afríkuríki sunnan Sahara
farin að efast um gildi „frelsis-
ins", sem tekið hafði vib af ný-
lendutímanum, og biðja um af-
skipti og jafnvel að einhverju
marki forræði voldugustu ríkja
heims, og þá sérstaklega þess
voldugasta þeirra, Bandaríkj-
anna.
Þessarar tilhneigingar gætir
ekki einungis í Afríku. Eitt af
því, sem fylgt hefur lokum
kalda stríðsins, er að ríki klofna
í færri eða fleiri parta eða leysast
alveg upp.
Haldið er fram því til skýring-
ar að kalda stríðib hafi í raun
haldið lífinu í mörgum ríkjum;
þau hafi dregið það fram fyrst
og fremst með hjálp frá abilum
kalda stríðsins, öbrum þeirra,
báðum til skiptis eða jafnvel
báðum í einu. Þegar ríki þessi
misstu þá aðstoð að kalda stríði
loknu, hafi þau um leib misst
tilvistargmndvöll sinn, eins og
sýni sig „allt frá Haiti í Vestur-
álfu til braksins úr Júgóslavíu í
Évrópu, frá Sómalíu, Súdan og
Líberíu í Afríku til Kambódíu í
Suðaustur-Asíu ..." Þama blasi
við „nýtt og uggvænlegt fyrir-
bæri", ríki sem séu „algerlega
ófær um vera áfram í heimssam-
félaginu af eigin rammleik",
skrifuðu bandarísku stjómarer-
indrekamir D. Gerald Helman
og Steven Ratner nýlega í tíma-
ritið Foreign Policy.
„Vinsælasta hern-
abarbandalag sög-
unnar"
Með ráðamönnum í Washing-
ton virðist nú ofarlega á baugi
skoðun á þá leið, að Bandaríkj-
unum sé best að halda sig í
vissri fjarlægð frá löndum sem
þannig sé ástatt um, annars sé
hætt við að þau flækist í enda-
laus vandræöi og styrjaldir víðs-
vegar um heim.
Stöðugleikinn er þrátt fyrir allt
meiri á norðurhluta hnattarins
en á suðurhluta hans og í sam-
ræmi við það fráfælast Banda-
ríkin síður virka utanríkisstefnu
í Norðurheimi en Suðurheimi.
Nató hefur verið í óvissu með
sjálft sig frá því að kalda stríð-
inu lauk, en ekki er laust við að
niðurstöður leiðtogafundar að-
ildarríkja bandalagsins í Bmssel
fyrir skemmstu bendi til þess ab
í hönd fari markvissari stefna af
hálfu þess. Svo er að sjá af nið-
urstöðum Brusselfundar þessa
að Vesturlönd, undir fomstu
Bandaríkjanna, stefni að vax-
andi samstarfi í öryggismálum
við fyrrverandi austantjaldsríki
og jafnvel að einhver þeirra
(helst Pólland, Tékkland og
Ungverjaland) verði tekin inn í
Nató eftir ekki mjög mörg ár.
(Áður hafbi að vísu verib stofn-
að til tengsla milli Nató og fyrr-
verandi austurblakkarríkja, en
þau em lausleg.) Svo er að
heyra, að næstum öll fyrrver-
andi austantjalds- og sovétríki
vestan Rússlands séu óðfús að
komast í Nató, og vart fer á milli
mála að ótti þeirra við Rússland
veldur mestu um þab. „Nató
stendur frammi fyrir því að þab
er orðið langvinsælasta hemað-
arbandalag sögunnar," skrifar
Halvor Tjonn, fréttaritari norska
Aftenpostens í Moskvu.
„Evrópukonsert"
fyrir Norburheim?
Hér er Vesturlöndum mikill
vandi á höndum. Hætt er viö að
tortryggni Rússa í þeirra garð
aukist, ef Nató hleypir inn til
sín fyrrverandi sovéskiun fylgi-
ríkjum. Enda bauð Brasselfund-
ur öllum RÖSE-ríkjum, þ.á m.
Rússlandi og öllum öðmm fyrr-
verandi sovétríkjum, að vera
með í Partnership for Peace
(PFP), eins og fyrirætlanir Nató
um aukin sambönd austur á
bóginn em nefndar.
Reynist PFP hafa framtíb fyrir
sér, mundi það þýða „öðravísi
Nató", eins og það er orðað í
leiðara í Aftenposten. Verði eitt-
hvað úr fyrirætlunum þessum,
gæti það íeitt til stöðugleika á
noröurhluta hnattarins, stööug-
leika sem byggbist fyrst og
fremst á því að voldugustu ríkin
þar fylgdu þeirra reglu að hafa
samráð sín á milli gagnvart
helstu deilumálum, ekki ósvip-
að því samráði, sem segja má að
hafi lengst af verið meb stór-
veldum Evrópu frá lokum Na-
póleonsstríða til fyrri heims-
styrjaldar — Evrópukonsert var
sú samráðsstefna kölluð um
skeið. Ótti Rússa við Kína eykur
líkur á því að þeir hafi fyrir sitt
leyti augun opin fyrir þeim
möguleika. En þær stööugleika-
horfur ná ekki til suðurhluta
hnattarins.