Tíminn - 15.06.1994, Blaðsíða 4

4
Mi&vikudagur 15. júní 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: ]ón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangurfrá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmi&ja
Frjálsrar fjölmi&lunar hf.
Mánaöaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Breytt viöhorf í
fiskveiöum
Sú grundvallarbreyting hefur oröið á sjávarútvegsmál-
um íslendinga aö hætt er aö stunda sjávarútveg ein-
göngu á skilmálum strandríkis, en íslenskir sjómenn
eru úthafsveiðimenn aö hluta. Þetta kallar á nýjan rök-
stuöning og önnur vinnubrögð til hafréttarmála.
Smugan í Barentshafi er óumdeilanlega alþjóðlegt
hafsvæöi og viö höfum sótt þangað á þeim forsendum
að viö höfum rétt þar til veiða eins og aörar þjóðir. Rök
Norðmanna í Smugumálinu byggjast á því aö stofninn
í Barentshafi hafi veriö byggöur upp meö veiðitak-
mörkunum í Noregi. Hér sé um sama stofninn aö ræða
og þess vegna eigi Norömenn aö njóta ávaxtanna. ís-
lendingar hafa meöal annars borið þau rök fyrir sig í
Smugudeilunni aö Norömenn veiði karfa á Reykjanes-
hrygg átölulaust af okkar hálfu.
Viö íslendingar höfum haft þá grundvallarstefnu í
fiskveiðum aö allar veiöar eigi aö vera undir stjórn.
Það hefur verið og er enn okkar stefna að vandamál
sem upp koma í fiskveiðum á hafinu eigi aö leysa meö
samkomulagi. Þaö breytir því ekki aö íslendingar
hljóta aö eiga rétt til veiöa eins og aðrir á alþjóölegum
hafsvæöum og við eigum ekki að gefa eftir þann rétt í
samningum.
Þjóöirnar á noröurhveli jaröar, Kanadamenn, Græn-
lendingar, Norömenn íslendingar, Rússar og Færey-
ingar eiga gífurlega hagsmuni undir því aö samkomu-
lag takist um nýtingu auðlinda hafsins og stjórn á
veiðum. Þaö er mjög áþreifanlegt hvernig fariö getur ef
veiöar eru stjórnlausar, eins og dæmi eru um við
strendur Nýfundnalands. Afdrif norsk-íslenska síldar-
stofnsins eru einnig dæmi þar um, en þau gleðilegu
tíöindi eru nú aö gerast aö síld af þeim stofni er aftur
farin aö veiðast.
Halldór Ásgrímsson, fyrrverandi sjávarútvegsráð-
herra, hefur ítrekaö hreyft þeim hugmyndum að reynt
veröi að ná samstööu þessara þjóöa um nýtingu fiski-
miöanna. Þetta er gífurlega stórt verkefni, en þessar
hugmyndir eru fullrar athygli verðar. Nýting fiskimið-
anna mundi þá byggjast á gagnkvæmum veiðiheim-
ildum eftir ástandi fiskistofna hverju sinni. Þaö er ekki
einfalt verk að koma á slíkri skipan, en samskipti þjóö-
anna á sviöi sjávarútvegs lenda í úlfakreppu fyrr en
varir ef svo heldur sem horfir. Enn er ósamið viö
Grænlendinga um veiðar úr sameiginlegum stofnum
og fyrir dyrum stendur endurnýjun á samningum
þeirra við Evrópubandalagið. Deilan um veiðarnar á
fiskverndarsvæðinu við Svalbarða og á alþjóðlegu haf-
svæði í Smugunni harönar smám saman. Finna verður
leiðir til að semja sig að niðurstöðu í þessum málum
viö samningaborðiö.
Úthafsveiðarnar eru dýrar og áhættusamar, en þær
eru auðvitað nauðvörn útgerðarmanna í því ástandi
sem nú ríkir á íslandsmiðum, sérstaklega hvað varðar
þorskstofninn. Það er ekki hægt að ásaka þá fyrir að
bjarga sér með því að nýta alla hugsanlega möguleika.
Því meiri nauðsyn er á því að finna leiðir í þessu máli
svo hægt sé að stunda þessar veiðar á þann hátt að út-
gerðin viti hvar hún stendur gagnvart yfirvöldum
annarra ríkja, og íslendingar geti áfram staðið á stefnu
sem hingað til hefur verið fylgt í nýtingu auðlinda
hafsins að þær eigi að vera undir stjórn.
Hin raunverulega martröð
„Og jafnvel himnarnir gráta af
gleði" mun útvarpsþulurinn
Helgi Hjörvar hafa sagt þegar
hann iýsti lýðveldishátíöinni á
Þingvöllum 1944 fyrir þeim
sem þurftu að sitja heima og
fylgjast með herlegheitunum
úr fjarlægð. Ástæðan fyrir
þessu dramatíska orðalagi
Helga var að bannað var að út-
varpa veðurlýsingum vegna
stríðsins en fæstir sem á hann
hlýddu velktust í vafa um að
það var grenjandi rigning á
Þingvöllum.
Nú, fimmtíu árum síðar,
stefnir í að það verði aftur
grenjandi rigning á Þingvöll-
um.
En viðhorf unga fólksins til
hátíðarhaldanna í dag er ef-
laust ekki eins alvöruþrungið
og hátíðlegt og það var 1944,
enda ótrúlegt að í beinum út-
sendingum í sjónvarpi og út-
varpi veröi talaö um gleöigrát-
ur himinsins þótt hann rigni,
enda vita ljósvakans ljósvík-
ingar núorðið það jafn vel og
Sverrir Stormsker að „heims-
styrjaldir verða í öðrum lönd-
um, og því best að horfa bara á
björtu hliðarnar."
Hátíö æskunnar
Forráðamenn hátíðarhald-
anna á Þingvöllum hafa talað
um það sem réttlætingu fyrir
svo umfangsmiklu afmæli nú,
að binda þurfi saman kynslóð-
ir í minningunni um lýðveldis-
hátíð og stofnun lýðveldisins.
Hátíðin er því fyrst og fremst
fyrir æskuna. En Garri er
hræddur um að Þjóðhátíðar-
nefnd vanmeti áhrif veðurs á
unglingana með því að gera
svo lítið úr rigningunni sem
raun ber vitni. Meðal unglinga
gengur nú brandari sem er eitt-
hvað á þessa leið: Hvað er lint
og þurrt fyrir notkun, spennt,
stinnt og blautt á meðan það er
í notkun, og blautt og lint eftir
notkun? Svarið er regnhlíf sem
farið verður með á hátíðina á
Þingvöllum. Tvíræðni af þessu
tagi, þótt saklaus sé, lýsir ekki
þeim ungmennafélagsanda og
þeirri lotningu fyrir afmæli
lýðveldisins íslenska sem líkleg
er til að draga ungmenni á
GARRI
Þingvöll í roki og rigningu eins
og gerðist fyrir 50 árum.
Þá er ótalinn sá stóri dragbítur
á mætinguna á Þingvöllum
sem er bein útsending úr sjón-
varpi. Aðstandendur kapp-
leikja þekkja það vel hvernig
beinar útsendingar af vellinum
geta dregið úr aðsókn, ekki síst
ef eitthvað er að veðri. Garri
heyrir það á fjölda manns að
þeim finnist varla taka því að
fara á Þingvöll, enda verði
þetta nú allt sýnt beint hvort
eð er og eins og allir viti sjáist
dagskráin miklu betur í sjón-
varpinu heldur en ef menn
væru að norpa í mannþröng-
inni á staðnum. Auk þess byrji
beinar sendingar frá heims-
meistarakeppninni í Bandaríkj-
unum seinnipartinn og vissara
að vera þá ekki fastur í ein-
hverri bílalest á Þingvöllum.
Verst af öllu.....
Hin raunverulega martröð
sem hátíðin á Þingvöllum á
17. júní býður upp á er þess
vegna ekki endilega að þar
verði erfitt að koma fyrir svo
vel sé 60-80.000 manns. Þvert
á móti gæti farið svo, að þarna
kæmu aðeins 6-8.000 manns
og hinir sætu heima í stofu og
fylgdust með!
Hátíðarumgjörðin myndi í
slíku tilfelli skrölta utan um
gestina. Þrjátíu og fimm þús-
und kleinur myndu þorna upp
af elli og nýtt heimsmet yrði
sett í fjölda fjallkvenna á
mann í einum og sama þjóð-
garðinum.
í rauninni væri slík uppá-
koma alveg skelfileg og
kannski það eina sem væri
skelfilegra en að hátíðin
sprengdi utan af sér hátíðar-
svæðið venga margmennis.
Garri vill því gera það að til-
lögu sinni að sjónvarpsútsend-
ingar verði takmarkaðar frá
Þingvöllum og sýningu á fót-
boltaleik frá Bandaríkjunum
frestað um nokkra klukkutíma
í það minnsta. Þjóðhátíðar-
nefnd standi fyrir almenn-
ingskennslu í notkun
regnfatnaðar og sannfæri
menn í enn ríkari mæli um að
umferðin muni ganga snurðu-
laust fyrir sig. Allt til þess að
ekki verði sagt um 50 ára lýð-
veldisafmælið að þá hafi
himnarnir yfir Þingvöllum
grátið af einskærri einmana-
kennd.
Garri
Upplýsingaskyldur fréttamanna
Mikið var barist fyrir frelsi í út-
varpsmálum þegar ríkið einokaði
ljósvakann og skammtaði leikrit
og framhaldssögur í útvarpi og
sjónvarpi, sem einnig lét mjög til
sín taka í kynningu á skandina-
vískum vandamálum og friðar-
baráttu vítt um heim. Þá var allt-
af á hreinu hver var friðspillir og
hver baráttukempa friðar og
frelsis.
Þegar frelsisdagur ljósvakans
loks rann upp var kveikt á ótal
útvarpsstöðvum sem poppuðu
sig og rokkuðu út í algleymi
gjaldþrotanna og hugumstórir
framkvæmdamenn komu sér
upp alfrjálsri sjónvarpsstöð, sem
ekki var öðru háð en smekk inn-
kaupastjóra á erlendum mynd-
böndum en umfram allt hluthöf-
um sem heimta sínar arðgreiðsl-
ur og ekkert röfl um það.
Síðan frelsisöldin reið yfir hafa
útvarpsfyrirtæki gleypt hvert
annað og loks stóð uppi einn risi
sem útvarpar allan sólarhringinn
og á tvær sjónvarpsrásir og ævin-
týralega skuldasúpu.
Frelsib í framkvæmd
Hallarbyltingarnar í íslenska út-
varpsfélaginu reka hver aðra og
eru misjafnlega sögulegar. Út-
varpsstjórar fara og koma og
hluthafarnir kaupa hver annan
út og inn og hafa ýmsir betur og
margir verr í þeim viðskiptum.
Nú rísa úfar hærra meb hluthöf-
um en oftast áður og eigast þar
við höföingjamir Ingimundur í
Heklu og Sigurjón í Hollywood
og fara mikinn. Hermt er að þeg-
ar rök þrýtur á stjórnarfundum
reyni á hversu vöðvastæltir hlut-
hafar séu og eru samkomurnar
hinar fjömgustu.
Frelsishetjur frjálsa markaðarins
bera hver aðra þungum sökum
og þótti t.d. skítlegt af Holly-
woodgreifanum að þykjast vera
að selja hlutabréf í félagi þeirra
félaga en var þá í raun að kaupa.
í hverju varmennskan er fólgin
Á víöavangi
hefur enn ekki verið útskýrt fyrir
þeim sem ekki kunna á hlutafé-
lög.
Þá er dálítið erfitt fyrir viðvan-
inga að átta sig á öllum hlutafé-
lögunum sem eiga stöðvarnar og
íslenska útvarpsfélagið. Stöð 2,
Sýn, Bylgjan og Stjarnan em í
einhvers konar hlutafélagaflækju
sem gengur undir mörgum nöfn-
um. Ljóst er að hluthafarnir sjálf-
ir vita ekki hver á hvað í vendlin-
um og er óþarfi fyrir aöra að
reyna ab skilja þau markaðslög-
mál og leikreglur sem hluthafar
íslenska útvarpsfélagsins halda
að gildi í innbyrðis vi&skiptum
þeirra.
Meiri- og minnihlutar
En flott var það þegar fyrrver-
andi meirihluti í Stöð 2 seldi
bónda norður í landi glás af
hlutabréfum í Alþingisrásinni
Sýn og náði þannig meirihluta í
því fyrirtæki. Núverandi meiri-
hluti í Stöð 2 reyndi þegar að
setja lögbann á núverandi meiri-
hluta í Sýn, en sá meirihluti er
minnihluti í Stöð 2 eins og
meirihluti Stöðvar 2 er minni-
hluti í Sýn. Svona gengur þab til
í hlutafélagaflækjunum.
Frjálsu útvarps- og sjónvarps-
stöðvarnar stjórnast þannig af
hinu frjálsa markaðskerfi og eru
því til sóma í hvívetna.
Lögbannskröfur og brigsl um
svik og ólögmætt hátterni ganga
á víxl milli hluthafa íslenska út-
varpsfélagsins og er heldur erfitt
fyrir þá sem utan standa að skilja
hver er að selja hverjum hvab og
fyrir hvað.
En það mun allt skýrast þegar
fréttastofa Stöðvar 2 fer ofan í
málin. Hallur mun að sjálfsögðu
safna gögnum um fjármálalega
stöbu fyrirtækjanna og síðan
samningum um kaup og sölu
hlutabréfanna og á hverju þeir
sem heimta lögbann á sölu
þeirra byggja kröfur sínar.
Hluthafar verða kallaðir fyrir í
nokkra fréttatíma þar sem Hallur
og aðrir fréttamenn og -konur
munu veifa plöggum um gjörn-
inga og heimta skýringar á þessu
og hinu sem sakborningarnir
hljóta að svara undanbragða-
laust.
Þegar fréttamenn Stöbvar 2
verða búnir aö sinna þeim skyld-
um sínum að upplýsa almenning
um hvernig fjármál íslenska út-
varpsfélagsins standi og hvab
hæft sé í þeim ásökunum sem
hluthafar bera hverjir á aðra er
kannski von til ab maður fari aö
skilja um hvað sé deilt og hvers
konar mjöl leynist í pokahorni
hluthafa íslenska útvarpsfélags-
ins. OÓ