Tíminn - 05.07.1994, Side 5

Þriöjudagur 5. júlí 1994

5
Er fasism-
inn aö eflast
í Evrópu?
Ekkert land í Vestur-Evrópu
hefur lent í slíkum pólitísk-
um hremmingum aö und-
anförnu sem Ítalía. Hvert fjár-
málahneyksliö hefur tekiö viö af
ööru og margir af þekktustu og
valdamestu mönnum í peninga-
málum landsins sitja bak viö lás
og slá, um stundarsakir flestir, en
búist er viö aö aörir veröi aö sitja
þar um nokkra hriö. Þessi ósköp
hafa rústab flokkakerfiö sem ver-
ið hefur nokkuð stöðugt frá
stríöslokum. Hinn nýi forsætis-
ráöherra, fjölmiðlakóngurinn
Berlusconi, varö aö taka ráöherra
inn í ríkisstjórnina úr hópi þeirra
sem fylla flokkinn MSI, eöa hina
félagslegu hreyfingu Ítalíu. Þeir,
sem eru í forsvari í ríkjum í Vest-
ur-Evrópu, þykja hafa ýmislegt
viö þá hreyfingu aö athuga.
Komiö hefur fram mikil andúö á
þessum flokki sem styöur ríkis-
stjórn Berlusconis og er MSI
sagöur vera arftaki fasistaflokks
Mússólínis.
Þegar ítalir kusu til þings í vor
var ekki viö öðru aö búast en
spillingin i gömlu flokkunum
kallaði á andsvar kjósenda. Þaö
var eðlilegt aö kjósendur leituðu
nýrra leiöa og sneru baki við
gömlu flokkunum sem allir voru
meira eða minna flæktir í fjár-
málahneyksli. Hins vegar var
ekki unnt aö mynda ríkisstjórn
nema meö fulltingi MSI, og því
fékk flokkurinn þrjú ráðherra-
embætti í sinn hlut.
En hvaö segja leiðtogar flokks-
AÐ UTAN
FYRSTI HLUTI
ins um að flokkurinn sé arftaki
fasistaflokksins? Hvaö gerir
þennan flokk svo skuggalegan í
augum margra stjórnmálamanna
í Evrópu? Einn af forustumönn-
um hans, Claudio Pescatore, hef-
ur sagt að gera veröi greinarmun
á hugmyndafræði fasismans og
þeirri stjórn sem starfar eftir
kenningum hans. Þab sem ein-
kenni fasismann sé „korpora-
tionismi" sem birtist sem sam-
vinna innan vinnustaöa, héraöa
og svæða. Fasisminn fari bil
beggja, kapítaiisma og kommún-
isma. Þetta sé hreyfing frá miöj-
unni. Einræöi sé ekki á stefnu-
skrá fasista og Mússólíni hafi
ekki orðiö einræðisherra fyrr en
1938. Fram aö þeim tíma hafi
hann notið mjög víötæks stuön-
ings almennings.
Pescatore segist eiginlega frem-
ur vera ný-gaullisti en ný-fasisti.
Hann aðhyllist markaðsbúskap,
stéttasamvinnu, og vilji stuðla að
því aö gætt verbi hagsmuna ítal-
íu í Evrópusamvinnu þjóöríkja.
Annar fulltrúi MSI er Sforza
Ruspoli, af ítölskum háaðli.
Hann segir aö hvorki hann, faðir
sinn né afi hafi verið fasistar. Á-
stæðan fyrir því ab hann hefur
gengið til liðs við MSI er aö ein-
okunarhringar auövaldsins hafi
frá stríöslokum arðrænt Ítalíu.
Hann kveöst dást að hinum mex-
í-kanska uppreisnarforingja Za-
pata, sem vildi gefa bændunum
landiö sem þeir erjuðu og kveðst
vera eindreginn lýðræðissinni.
En hann segist ekki styöja hvaba
form lýðræðis sem er. Það sé til
lýöræði sem byggist á hræsni og
þjófnaöi frá þjóðinni. Að hans
mati er MSI vinstri armur hægri
hreyfingarinnar á Ítalíu.
Varla fer milli mála aö margir
fylgismenn MSI horfa til þeirra
tíma er Mússólíni stýröi Italíu.
Þjóöernistilfinning er rík og hug-
rnyndin um landið sem stórveldi
heillar ýmsa. En það er vafasamt
aö allir í forustu hreyfingarinnar
séu jafnhrifnir af því hvernig
komiö var fyrir landinu eftir
bandalag og ósigra einræöisherr-
anna Hitlers og Mússólínis.
Miklar sviptingar em nú í
stjórnmálum í mörgum Evrópu-
löndum. íhaldsmenn á Bret-
landseyjum viröast vera aö glata
trausti landsmanna og Verka-
mannaflokkurinn stefnir hraö-
byri í næstu ríkisstjórn. Sósí-
alistaflokkur Frakklands, sem um
hríö var langöflugasta stjórn-
málahreyfingin í Frakklandi, er í
sámm. Kristilegir demókratar í
Þýskalandi eiga í vök að verjast.
Sósíalistar á Spáni hafa oröiö fyr-
ir hverju áfallinu eftir annab, og
á Ítalíu hafa voldugir flokkar
nánast liöast í sundur.
Þaö er ekki auðvelt aö sjá neitt
sérstakt munstur í þessu. Hægri
flokkar vinna sums staðar á, tapa
annars staöaf fyrir vinstri flokk-
um. Eina munstrið er e.t.v. það,
að alls staöar tapa þeir flokkar
sem meö völdin fara. Þaö er engu
líkara en um sé aö ræöa djúp-
stætt vantraust á þeim sem sitja í
ríkisstjórnum. Er almenningur
þreyttur á stjórnmálum? Hafa
stjórnmálamenn glataö virðingu
og trausti? Er fólk tilbúið að
kjósa eitthvaö nýtt, breyta til
bara til þess að breyta til?
í slíku andrúmslofti er næsta
auövelt aö boöa „eitthvað nýtt",
gefa fólki kost á „nýjum mönn-
um". Kosningarnar á Ítalíu
sýndu að fólk er tilbúið ab kjósa
nýja flokka ef leiötogar þeirra aö-
eins gagnrýna sitjandi stjórnvöld
nógu harkalega.
Þetta vekur þá spurningu hvort
slíkt ástand sé ekki hagstætt fyrir
hreyfingar sem bjóöa upp á ein-
faldar heildarlausnir, hvort sem
er til hægri eöa vinstri, og hvort
sem þeir flokkast undir fasista
eða kommúnista.
Engu er líkara en viö tilteknar
aðstæöur komi fram krafan ann-
ab hvort um „hinn sterka mann"
eöa þá snögga breytingu á stuðn-
ingi viö þá flokka sem meö völd
hafa farið. Á Ítalíu var hið gamla
flokkakerfi dæmt ónýtt og kjós-
endur sneru sér til nýrra flokka
og stjórnmálasamtaka sem lýst
höföu yfir að þeir mundu
hreinsa til og hefja ný gildi til
vegs og virðingar.
Enda þótt hinir nýju hægri
menn afneiti hinum neikvæöu
hliöum þess fasisma sem ríkti á
Ítalíu fram í heimsstyrjöldina
síðari er ekki um aö villast aö
ýmsir í þeirra hópi telja svo
margt jákvætt viö fasistastjórn-
ina aö þess vegna sé óhætt aö
viðurkenna aö hugmyndafræði
þeirra sé að hluta arfur frá henni.
Fasisminn nærist að hluta til á
sterkri þjóðernistilfinningu, sem
birtist í dýrkun á sögu og einstak-
lingum sem staðið hafa framar-
lega í frelsisbaráttu af ýmsu tæi.
En fasisminn er ekki bara þjóö-
ernisstefna, heldur undinn
mörgum þáttuni og styðst við
hugmyndafræði sem nauðsyn-
Iegt er aö þekkja. Bandaríski
sagnfræðingurinn Robert O.
Paxton hefur kannað Evrópu-
sögu aldarinnar og meðal annars
fasistahreyfingarnar. Nýlega
flutti hann erindi um fasismann
á málþingi til minningar um
franska sagnfræðinginn Marc
Bloch. Sagt verður frá niðurstöð-
um erindis hans í næstu grein.
Um nýjar
dýrategundir
Tegundin fannst sunnarlega í Subur-Ameríku fyrir rúmum 20 árum. Myndin
S
Tímanum, þriðjudaginn 28.
júní, er grein um nýja dýra-
tegund, Pseudoryx nghetin-
hensis, antílópu að mér sýnist,
sem fannst nýverið á landamær-
um Laos og Víetnams. Gott eitt
er um þaö aö segja aö slíkar frétt-
ir birtist í íslenskum blöðum, en
í greininni er haft eftir forstöðu-
manni Skógræktar (víet-
namska?) ríkisins, aö þetta sé „í
fyrsta skipti í 60 ár sem óþekkt
dýrategund finnst einhverstaðar
í heiminum".
Hér er mjög hallað réttu máli.
Árlega er lýst fjölda áöur
óþekktra tegunda af skordýrum
og öörum smáhryggleysingjum.
Og í sjónum rekast menn sífellt
á nýjar dýrategundir, sumar all-
stórar. Indopacetus, nýrri ættkvísl
tannhvala af ætt nefjuhvala, var
lýst áriö 1968. Til ættkvíslarinn-
ar telst ein tegund, i. pacificus,
sem raunar er aðeins þekkt af
tveimur hauskúpum, og fannst
önnur rekin á strönd Ástralíu,
hin á austurströnd Afríku. Mæl-
ingar á höfuöbeinunum benda
LESENDUR
til þess aö skepnan sé milli 7 og 8
metra löng.
Ekki hafbi ég flett langt aftur
eftir íslenskum fiskum eftir Gunn-
ar Jónsson (1992) þegar ég rakst
á bláskötu, Breviraja caendea, 37
cm, sem þýskur fiskifræðingur
lýsti áriö 1976, og bleikskötu,
Raja (eöa Malacoraja) kreffti, 70
cm, sem sami fræöimaður lýsti
1977. Báðar hafa þessar tegundir
fundist viö ísland.
Trúlegt veröur að telja aö skóg-
ræktarstjórinn hafi átt við spen-
dýr, þegar hann segir aö ekki hafi
fyrr fundist ný tegund í 60 ár. En
þab stenst ekki heldur. Nægir þar
að benda á tannhvalinn sem aö
framan er getiö. Og þó svo aö
sviðið sé enn þrengt og aðeins
látiö taka til landspendýra, er
hiö sama uppi á teningnum.
Sjaldan líba mörg ár milli þess aö
nýjum tegundum nagdýra sé
lýst. Og „síðasta stóra spendýr-
iö", þegar frá er taiin antílópan
Chacosvín, i metra iangt naflasvín.
var tekin ídýragarbi í Vestur-Berlín.
sem varö tilefni þessara skrifa, er
chacosvín, Catagonus wagneri,
um eins metra langt klaufdýr af
ætt naflasvína, sem fannst
snemma á áttunda tug þessarar
aldar í Chaco — þar sem saman
koma Bólivía, Paraguay og Arg-
entína.
Ömólfur Thorlacius